Հայրենադարձության թեման նորից արդիական դարձավ Սիրիայում տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունների ֆոնին։ Ավելին՝ Հայաստանն արդեն ընդունել է այդ երկրի փախստական մեր հայրենակիցներին։ Ոմանք կմնան մեզ հետ` հայրենիքում ապրելու, ոմանք էլ ավելի լավ կյանք կփնտրեն այլ երկրներում։ Հայրենադարձության առաջին ալիքից Արթուր Այդինյանը մնաց։
ХХ դարի հիսունականներին Արթուր Այդինյանին չճանաչելը նույնն էր, ինչ մեր ժամանակներում չիմանալ Լև Լեշչենկոյի, Նիկոլայ Բասկովի կամ Նադեժդա Բաբկինայի մասին։ Մի տարբերությամբ՝ Այդինյանը ոչ միայն էստրադային, այլև դասական երգեր էր կատարում, երկուսն է 8 լեզուներով, այդ թվում` բնականաբար հայերեն։
Ինչի՞ց սկսվեց ամեն ինչ. մի անգամ Հունաստանում հայտնի մի երգիչ լսեց նրա ձայնն ու հորն ասաց․«Որդուդ ձայնն ադամանդ է։ Նրան պետք է երաժշտական կրթության տալ»։ Ու ապագա հայտնի երգիչը սկսեց դասեր վերցնել Դոմենիկո Ռոսիից, որը Բենյամինո Ջիլայի ու Տիտո Սկիպի ժամանակակիցն էր։ Քչերն են հիմա հիշում նրանց։
Էլ ավելի քչերը գիտեն, որ Արթուր Այդինյանի կենսագրությունը նաև հերոսական մաս ունի․ֆաշիստական արշավանքի տարիներին նա Դիմադրության շարժման մասնակից էր։ Ակտիվորեն պայքարում էր զավթիչների դեմ, մի անգամ էլ գեստապոն բռնել էր նրան ու մինչև ուշագնացություն ծեծել։
1944 թվականին Հունաստանն ազատագրվեց, ու արդեն երեք տարի անց Այդինյանները շոգենավ նստեցին ու Բաթում եկան։ Ապա գնացքով հասան Երևան։ Հետո նորից դեպք պատահեց․ այս անգամ ի դեմս խորհրդային ակնաբուժական ծառայության հիմնադիր Վլադիմիր Ֆիլատովի։
Ակադեմիկոսն ուզում էր պսակադրվել Սուրբ Էջմիածնում, ուր Օդեսայից ժամանել էր իր ապագա կնոջ՝ Վարվարա Սկորոխոդինսկայայի հետ։
Հասկանալի է, որ Ֆիլատովին տանում են Երևանի ակնաբուժական կլինիկան։ Այնտեղ նա տեսնում է երիտասարդ Այդինյանին, զննում նրան ու ասում, որ աջ աչքը կրկնակի վիրահատության կարիք ունի։ Ակադեմիկոսն Այդինյանին հրավիրում է իր մոտ` Օդեսա։ Վիրահատությունը բարեհաջող է անցնում։
Ինչու Ջիվան Գասպարյանին ոչ ոքի հետ չես շփոթի
Նույնքան բարեհաջող էր դասավորվում Այդինյանի երաժշտական կարիերան։
...1956 թվականին «Հայֆիլմը» թողարկեց «Սիրտն է երգում» ֆիլմը, որը հիթ դարձավ ու շրջեց աշխարհի վաթսուն երկրներով։ Գեղարվեստական առումով ֆիլմն այդքան էլ հաջողված չէր`սենտիմենտալ պատմություն էր սիրո մասին։ Այնուամենայնիվ, դա հայկական կինեմատոգրաֆի պատմության մեջ առաջին երաժշտական ֆիլմն էր։
1957 թվականին խորհրդային ֆիլմերի փառատոնին «Սիրտն է երգում» ֆիլմում գլխավոր դերի համար Այդինյանը մրցանակ շահեց։ Սակայն գլխավոր պարգևը Մոսկվայի վոկալիստների Համամիութենական մրցույթում ստացած ոսկե մեդալն ու առաջին աստիճանի դիպլոմն էր։
…Հետպատերազմյան տարիներին Հայաստանում «աստղային տեղատարափ» եղավ։ 1948 թվականին Կահիրեից Երևան եկավ օպերային աստղ Գոհար Գասպարյանը, մեկ տարի առաջ հունական Սալոնիկից հայրենիք էր վերադարձել Ժան Տատլյանը, իսկ 1954 թվականին Փարիզից ժամանեց Ժակ Դուվալյանը։
Ամենալավը լեգենդար Գոհար Գասպարյանի ճակատագիրը դասավորվեց ․նա դարձավ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ, կոնսերվատորիայի պրոֆեսոր, ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։
Այսպես կոչված «թեթև ժանրի երաժշտության» մեջ ընդգրկված գործընկերների մոտ ամեն ինչ այդքան էլ հարթ չէր. նրանք ասես դասականի հետևներում լինեին` երկրորդական, երրորդական դերերում։ Այդինյանի համար այդ առումով ավելի հեշտ էր՝ նա նույն վարպետությամբ ու հաջողությամբ նաև դասական երգացանկն էր կատարում։ Ընդ որում,՝ արտասահմանից եկած էստրադային երգիչները դահլիճներ էին հավաքում ու ծափահարությունների էին արժանանում։
Ղեկավարությունը գալիս էր ժողովրդի սիրելիներին լսելու, բայց ավելի լավ էր՝ չգար։
Երիտասարդ տարիների հուշերից։ Հայաստանի ֆիլհարմոնիայի մեծ դահլիճ։ Կառավարական օթյակում կարևոր անձ է՝ գաղափարախոսության գծով ԿԿ քարտուղար։ Ժակ Դուվալյանը կատարում է Երևանի մասին հայտնի երգը։ Ոչ թե զգաստ կանգնած, այլ փարիզյան շանսոնյեների ոճով՝ քայլելով։
«Գտեք գրքերը»․ ինչպես գյումրեցի երիտասարդը գողացավ Մատենադարանի արժեքավոր «գանձերը»
Բայց դա դեռ ներելի է։ Հետո երգի տեքստում խոսվում է այն մասին, որ Երևանում անձրև է գալիս, Երևանում իբր թե անձրև է, ու ահա այստեղ Դուվալյանը, իբր թե խոնավությունից նեղված, բարձրացնում է պիջակի օձիքը։
- Սա արդեն անկարգություն է, - հաջորդ օրն ասում են ԿԿ մշակութային բաժին կանչած Դուվալյանին, - Երևանը ձեզ համար Փարիզ չէ։
Չես վիճի․ինչը Փարիզ չէ, Փարիզ չէ... Այսպիսի երաժշտական պատմություն։
Արթուր Այդինյանը մահացել է 1997 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Օդեսայի Ֆրանսիական բուլվարում գտնվող իր տանը։ Հոգեհանգիստն անցկացվել է հայկական եկեղեցում։
