Տարեսկզբին, երբ կորոնավիրուսը տարածվեց աշխարհով մեկ, երկրները հերթով փակեցին սահմանները, տուրոլորտի ներկայացուցիչները կանխատեսեցին՝ արտագնա և ներգնա տուրիզմը ժամանակավորապես «մեռնելու է», ուղևորությունների սիրահարները սկսելու են երկրի ներսում ավելի շատ ճամփորդել։ Բայց գոնե հայաստանյան ներքին տուրիզմում զբոսաշրջային«բում» չեղավ։ Փոխարենը շուկայի լճացում սկսվեց. հիմա զբոսաշրջային առաջարկը մի քանի անգամ ավելին է, քան պահանջարկը։
Այլ բան էին սպասում, այլ բան ստացվեց
Երբ իրավիճակը դեռ նոր էր, մտավախություն կար, թե հանկարծ ներքին տուրիզմում արհեստական գնաճ չլինի։ Տուրիզմի հայկական ֆեդերացիայի նախագահ Մեխակ Ապրեսյանն ասում է, որ դեռ այն ժամանակ վստահ էր՝ մասնավոր հատվածը գիտակից է, ճիշտ կգնահատի իրավիճակը և, մարդկանց վճարունակությունը հաշվի առնելով, համապատասխան մոտեցում կցուցաբերի նաև գների հարցում։
«Հիմա ունենք հակառակ իրավիճակը, երբ գներն արդեն շատ են նվազել։ Մենք մասնավոր հատվածի մեր գործընկերներին ասում ենք՝ լավ է, որ իրավիճակը ճիշտ եք գնահատում և փորձում եք մրցունակ, նաև մատչելի գներ առաջարկել, բայց դա պետք է լինի բարեխիղճ մրցակցության սկզբունքներին համապատասխան»,- ասում է Ապրեսյանը։
Տուրիզմում երկարամյա փորձ ունեցող մասնագետի խոսքով՝ իրավիճակը մարդկայնորեն հասկանալի է, մարդիկ այսօր պատրաստ են ցածր գնով, անգամ առանց շահույթի աշխատել, միայն թե օրվա գումարը վաստակեն, տուն տանեն։ Նա վստահ է՝ իրավիճակը մեղմելու համար աջակցման միջոցառումներն էլ պետք է առավել իրական ու արդյունավետ լինեն, եթե գոյատևելու խնդիրն ինչ-որ չափով լուծվի, ապա դա նաև շուկային կօգնի։ Նրա խոսքով՝ պատասխանատու կողմերի հետ հարցն արդեն քննարկվում է։ Մյուս կողմից պետք է օր առաջ տուրեր իրականացնող ընկերությունների լիցենզավորման հարցը լուծել, որ ցանկացած մեկը դրանով չզբաղվի։ Ապրեսյանը վստահ է՝ եթե լիցենզավորումը լիներ, ճգնաժամային կառավարումն ավելի արդյունավետ կլիներ ։
Շուկան «զարգացնում» են դեմպինգով
Շողեր Հակոբյանը մոտ երեք տարի է, ինչ ներքին տուրիզմում է։ Նորմալ է վերաբերվում, որ արտագնա, ներգնա ընկերություններն ու նույնիսկ տրանսպորտային ընկերությունները որոշեցին ներքին տուրերով զբաղվել։ Ասում է՝ իրավիճակը հասկանալի է, բայց նույնիսկ այս պայմաններում առողջ մրցակցություն կարող էր լինել, օրինակ՝ հիմնված որակի կամ ծառայությունների բազմազանության, բովանդակության վրա։ Բայց ներքին տուրիզմում հայտնված ընկերությունների մի մասը որոշեց ցածր արժեքով ծառայություններ մատուցել։ Պնդում է՝ նրանց մոտ 70 տոկոսը հենց տրանսպորտային ընկերություններն են։
Կորոնավիրո՞ւս. չեմ վախենում. վրացիներն ինքնամեկուսացումից հետո զանգվածաբար ծով են գնում
«Ոչ միայն 50 տոկոսով էժան տուրեր են առաջարկում, այլև աչքիս հայտարարություն է ընկել անգամ անվճար տուրի։ Մարդիկ ներդրում են անում, որ շուկա գրավեն»,- ասում է Շողերն ու հավելում, որ վերջերս ներքին տուրիզմով զբաղվող 14 կազմակերպություն համախմբվել ու որոշել են միասին քայլեր ձեռնարկել իրավիճակը կարգավորելու համար։ Քայլերից մեկը դարձավ դեմպինգով զբաղվող ընկերությունների հետ հանդիպումը։
Շողերի կարծիքով՝ այս որոշումն ի վերջո կազմաքանդելու է ոլորտը, որովհետև եթե նախկինում ինքը 3000 դրամով Կոնդում էքսկուրսիոն տուր էր անում՝ թեյախմությամբ կամ գինեխմությամբ, ապա հիմա 3000 դրամով մարդիկ Գյումրի կամ Դիլիջան են առաջարկում գնալ։Չի պնդում, որ այդ գնով պարտադիր վատ ծառայություն է մատուցվելու, բայց նաև կարծում է՝ փորձառու ճանապարհորդը տարբերությունն անպայման զգալու է։ Ինչ վերաբերում է իրեն՝ այս տարի 4 էքսկուրսիոն տուր է անցկացրել, խմբերը դժվար են հավաքվում։ Անցյալ տարվա հետ համեմատած մոտ 70 տոկոս անկում ունի։
Վատ փորձառությունը կարծիք է ձևավորում
Գիդ-էքսկուրսավար Սիրանույշ Փիլոյանն աշխատում է ներգնա տուրերով Հայաստան ժամանած օտարերկրացիների խմբերի հետ։ Արդյունքում արդեն գրեթե չորս ամիս է՝ չի աշխատում։ Ներքին տուրերի համար որպես գիդ-էքսկուրսավար աշխատելու առաջարկները դեռ մերժում է, ասում է՝ շատերը եկան ներքին տուրիզմ, արդեն զբաղվողները շատ-շատ են։ Իր ծառայություններն էժան չեն լինելու, արդյունքում թանկ պրոդուկտ է ստացվելու, որի կողքին հիմա մեծ թվով էժան, շատ էժան ու չափազանց էժան առաջարկներ կան։
Առավել տուժած ոլորտների 37 հազար աշխատակիցներ 2-րդ անգամ աջակցություն կստանան պետությունից
Առայժմ կողքից հետևում է շուկայում կատարվող իրադարձություններին ու չի հասկանում, թե ինչպես կարող է երկու հազար դրամով լավ, որակով առաջարկ լինել, եթե, օրինակ, կամավորական սկզբունքով չեն աշխատում։ Սիրանույշը մտավախություն ունի նաև հայ զբոսաշրջիկին հիասթափեցնելու։ Որպես օրինակ ասում է, որ նման պատմությունների կարելի է հանդիպել, երբ ինչ-որ բլոգեր եկել է Հայաստան, վատ վարորդի հետ ճամփա գնացել, հետո գրել, թե Հայաստանում վարորդները լավը չեն, մինչդեռ այդպես չէ։ Ստացվում է՝ վատ փորձառությունը կարծիք է ձևավորում և մի ամբողջ ոլորտի վրա տարածվում։
Դեմպինգ չկա
Ռուբեն Բաղդիշյանը ներքին տուրիզմի հնաբնակներից է, սկսել է մոտ 12 տարի առաջ՝ դառնալով հայաստանյան ոլորտի հիմնադիրներից մեկը։ Միանգամից ասում է՝ չի տեսնում դեմպինգ, տեսնում է գնիջեցում։ Ասում է՝ դեռ ամիսներ առաջ հնարավոր տարբեր հարթակներում խոսում էր այն մասին, որ խնդիր լինելու է, որովհետև պետական վերահսկողություն չկա, սահմանված կարգ ու կանոններ չկան։ Բացատրում է՝ այսօր զբոսաշրջությամբ զբաղվել կարող է ցանկացած մեկը, դրա համար պետք է ընդամենը, օրինակ որպես «անհատ ձեռնարկատեր» գրանցվել, բանկում հաշվեհամար բացել ու վերջ։
Դրա համար էլ տրանսպորտային ընկերություններն էլ են սկսել ինքնուրույն ներքին տուրեր անցկացնել։
«Ջունգլիի կանոնն է։ Ներքին տուրիզմի որոշ ընկերություններ հույս ունեին, որ մարդիկ կսկսեն երկրի ներսում ճամփորդել, մի լավ բան կլինի, ես բարձրաձայնում էի՝ վերահսկեք, որ այս ոլորտն էլ չմահանա։ Մենք տասներկու տարի պայքարել ենք, մարդկանց վստահությունն ենք շահել, շուկա ենք ձևավորել։ Մեր բերած վստահությունն իրենք են վայելում, բայց եթե գետնովը տան, ստիպված նորից ենք սկսելու»,- ասում է Ռուբենը։
Ինչ վերաբերում է իրենց՝ ասում է, որ գին չեն իջեցրել կամ աննշան փոփոխություն է եղել շնորհիվ ծախսերը կրճատելու։ Իրենց բիզնես մոտեցումն է, այլ ոչ թե շուկայում արհեստական գնիջեցմանն են հետևում։ Զբոսաշրջիկներն, անշուշտ պակասել են։ Մի կողմից սփյուռքից ժամանած մեր հայրենակիցներն այս տարի չկան, մյուս կողմից՝ հայաստանցիների մի մասը խուսափում է ճամփորդել տարբեր պատճառներով՝ հրաժարվում է դիմակ կրել, արտակարգ դրության պայմաններում չի կողմնորոշվում, վախենում է։ Ռուբենը պնդում է՝ ոլորտը կանոնակարգման ու վերահսկման կարիք ունի, Զբոսաշրջության պետական կոմիտեն էլ կամ պետք է վերահսկման գործիքներ և իրավասություն ունենա, կամ կազմալուծվի, այլապես անհասկանալի է՝ պետական մարմին կա, բայց և չկա։
Հայաստանը պատրաստվում է զբոսաշրջիկներ ընդունել. ինչո՞վ է զբաղված ֆեդերացիան
Ի պատասխան մեր հարցման՝ Զբոսաշրջության պետական կոմիտեից նշեցին, որ կոմիտեն տեսչական ու վերահսկողական գործառույթներ չունի, որևէ կերպ շուկայում տեղի ունեցող երևույթների վրա ազդեցություն ունենալ չի կարող։ Մինչ օրս կոմիտեն պաշտոնապես չի ստացել հակաօրինական գործողությունների մասին այնպիսի ահազանգ, որը կարող էր վերահասցեագրել ՏՄՊՊՀ-ին՝ խնդրի լուծմանն ուղղված քայլերի պահանջով։ Ինչ վերաբերում է լիցենզավորման խնդրին, ապա ՀՀ Զբոսաշրջության մասին օրենքի նոր նախագծով նախատեսվում է զբոսաշրջային սուբյեկտների հաշվառումը կամ որակավորումը։ Օրենքի նախագիծը ներկայումս վերջնականացման փուլում է և սահմանված կարգով շրջանառվելուց հետո կներկայացվի ՀՀ կառավարություն։
