ԵՐԵՎԱՆ, 1 հունիսի – Sputnik. Լատինական Ամերիկայում գտնվող ռեակտորներից մեկի վրա ցանկանում են տեղադրել ատոմակայանների սեյսմիկ անվտանգության համակարգը, որը պատրաստվել է Հայաստանում։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում տեղեկությունը հայտնեց «Հայատոմ» գիտահետազոտական ինստիտուտի տնօրեն Վահրամ Պետրոսյանը։
ՍԻԱԶ-3 համակարգը (երրորդ սերնդի հակասեյսմիկ պաշտպանության արդյունաբերական համակարգ) արդեն իսկ տեղադրվել է ՀԱԷԿ-ում՝ դրա հիմնանորոգման շրջանակում, որն իրականացնում է «Ռուսատոմ Սերվիս» ընկերությունը («Ռոսատոմ» կորպորացիայի կազմում)։
Համակարգի տվիչները մեծ եռանկյունու տեսքով տեղադրվում են երեք կետերում և ծածկում կայանի ամբողջ տարածքը: 6 բալից ուժգին ստորգետնյա ցնցման դեպքում սկսում է գործել ռեակտորի կառավարման և պաշտպանության համակարգի անջատիչը․ ռեակտորն ավտոմատ կերպով անջատվում է, ապա ռեակտորի մեջ անմիջապես իջեցվում են պաշտպանիչ մետաղական թիթեղներ, որոնք փակում են վառելիքային սռնիները և դադարեցնում միջուկային ռեակցիան։
Ատոմակայանի անվտանգության հայկական համակարգերով հետաքրքրված են արտասահմանում
ԱԷԿ-ի հերթական նման անջատումը տեղի ունեցավ վերջերս` մայիսի լույս 23-ի գիշերը՝ ուժեղ ամպրոպի պատճառով։ Ռեակտորի վիճակը ստուգելուց հետո կայանը վերագործարկվեց։ Դրա համար ընդամենը 24 ժամից մի փոքր ավելի ժամանակ պահանջվեց։
6 բալի դեպքում համակարգն ավտոմատ կերպով անջատում է ռեակտորը։ Բայց այն արձագանքում է նաև 3-6 բալ ցնցումներին։ Տվիչները տեղեկությունը փոխանցում են հատուկ գերհզոր համակարգչին, որը վերլուծում է, թե ինչպես կարող են թույլ ցնցումներն ազդել ռեակտորի, գեներատորների և կայանի մյուս սարքավորումների վրա։
Անցած տարի հայկական տեխնոլոգիան ներկայացվել էր Վիեննայում՝ ԱՏԷՄԻԳ-ի կենտրոնակայանում կայացած գիտաժողովի ժամանակ։ Փորձագետներն այն բարձր էին գնահատել։
Գիտաժողովի ավարտից հետո «Հայատոմ» ինստիտուտը նամակ է ստացել «Ռոսատոմի» ձեռնարկություններից մեկից: Այս ընկերության ինժեներները զբաղվում են Լատինական Ամերիկայի հետազոտական ռեակտորներից մեկի հագեցմամբ։ Գնահատելով հայկական տեխնոլոգիան ՝ նրանք գնային առաջարկ են ներկայացրել։
Այս համակարգը միայն ատոմակայանների վթարային պաշտպանության համար չէ, որ կարելի է օգտագործել։ Այն կարելի է հարմարեցնել թե՛ ՋԷԿ-ի համար, որտեղ այն կանջատի կաթսան, թե՛ գազատարների (խողովակի վթարային ճեղքվածքի դեպքում), թե՛ ՀԷԿ-երի և ջրամբարների համար (ջրարգելակի վթարային բացման կամ փակման համար):
Անվտանգության բարձր մակարդակ և ոչ միայն. միջազգային փորձագետները գնահատել են ատոմակայանը
ՋԷԿ-ի համար այս համակարգն արդեն մշակված է և գործում է «Գազպրոմ Արմենիայի» «Հրազդան-5» ջերմակայանում։ Տեսնելով, որ Հայաստանում որակյալ տեխնոլոգիաներ կան, կայանը կառուցող ռուս ինժեներները հենց դա են ընտրել։
Բացի այդ, ԱՏԷՄԻԳ-ում հայ ինժեներներին խորհուրդ են տվել մտածել գործածման ևս մի տարբերակի շուրջ՝ միջուկային պայթյուններից տատանումների մոնիթորինգի համար։
«Տեսականորեն դա հնարավոր է։ Պարզապես մենք մեր համակարգը սարքել ենք սեյսմիկ տատանումների համար, իսկ դրանց հաճախականությունն ավելի ցածր է, քան պայթյունների դեպքում։ Բայց անհրաժեշտության դեպքում մենք կարող ենք համակարգը կարգավորել պետք եղած հաճախականության տվիչների համար»,-պարզաբանել է Պետրոսյանը։
Ի դեպ, համակարգի նախորդ տարբերակը ՝ ՍԻԱԶ-2-ը, արդեն գործարկվել է Պետերբուրգի Միջուկային ֆիզիկայի ինստիտուտի հետազոտական ռեակտորում։ Խորհրդային տարիներին «Հայատոմ» ինստիտուտը ատոմակայանների համար նման համակարգեր էր արտադրում ամբողջ ԽՍՀՄ-ում, ինչպես նաև Արևելյան Եվրոպայի սոցիալիստական երկրներում։
Նոր՝ ՍԻԱԶ-3 համակարգում արդեն ազդակների փոխանցման ոչ թե անալոգային, այլ թվային սկզբունքն է գործում։
Հայկական ատոմակայանը կարող է աշխատել մինչև 2036 թվականը. նախարար
Նշենք, որ Լատինական Ամերիկայում գոյություն ունի մեկ տասնյակից ավելի հետազոտական ռեակտոր․ ատոմային ֆիզիկոսների կրթության և պատրաստման համար, ինչպես նաև կիրառական նպատակներով՝ բժշկական (քաղցկեղի բուժման ժամանակ նեյտրոնային կարդիոգրաֆիայի և նեյտրոն-գրավման թերապիայի համար), նյութերի ընկալման ուսումնասիրության, ինչպես նաև հողի, օդի և սննդի ռադիոնուկլիդային աղտոտման ուսումնասիրության համար։
