Ո՞վ գիտի` ինչպիսին կլիներ պատմության ընթացքը, ու ինչպիսի աշխարհում կապրեինք մենք, եթե խորհրդային հետախուզության ջանքերը չլինեին։ Գևորգ Վարդանյանի՝ լեգենդար հետախույզի անունը ժամանակին խիստ գաղտնի էր պահվում։ ՊԱԿ-ի գնդապետի անունը գաղտնազերծվեց մոտ քսան տարի առաջ։ Դրանից հետո հայտնի դարձավ, որ հենց Գևորգ Վարդանյանի ու նրա ղեկավարած խմբի շնորհիվ է նաև Երկրորդ համաշխարհայինը հայտնի ավարտն ունեցել։ Նրանց հաջողվել էր աշխարհի տարբեր քաղաքներում բացահայտել մի քանի հարյուր նացիստական գործակալների, հետախույզների ու մարդկանց, որոնք կապ ունեին գերմանական հետախուզության հետ՝ այդպիսով խափանելով ֆաշիստների ծրագրած մի շարք գործողություններ։ Այս խմբին հաջողվում է տապալել Աբվերի՝ գերմանական գլխավոր շտաբի հետախուզական ծառայության «Երկար թռիչք» կոչվող գործողությունը։
19-ամյա Գևորգ Վարդանյանի ու նրա ղեկավարած երիտասարդների խմբի ամենակարևոր հանձնառությունը «Թեհրան 43»-ն էր։ Նրանք պետք է ցանկացած գնով կանխեին «Մեծ եռյակի» առաջնորդների՝ Ստալինի, Չերչիլի ու Ռուզվելտի դեմ ծրագրված մահափորձը, ինչը նրանք կարողացան անել։
Ամբողջ ընթացքում Գևորգ Վարդանյանի (գաղտնանունը՝ Ամիր) կողքին նրա հավատարիմ գործընկերը և սիրելի կինն էր՝ Գոհար Վարդանյանը (գաղտնանունը՝ Անիտա), որին Վարդանյանը 16 տարեկանում էր «հավաքագրել»։
Շփման մեջ պարզ ու հասարակ. այսպես է հրաշալի զույգին հիշում ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը։ Նրա մորն ու Գոհար Վարդանյանին վաղեմի ընկերությունն էր կապում. ծանոթացել էին Իրանում։ Հետագայում այդ ընկերությունն ավելի ամուր էր դարձել։
«Շատ հասարակ մարդիկ էին. նրանց ներկայությունը ցանկացած միջավայր ավելի հետաքրքրիր ու հիասքանչ էր դարձնում ոչ թե այն պատճառով, որ Գևորգ Վարդանյանը ԽՍՀՄ հերոս էր, այլ որովհետև նա շատ հետաքրքիր մարդ էր, իսկ Գոհար Վարդանյանն էլ հրաշալի կին էր՝ սիրով լցված այն ամենի հանդեպ, ինչը շրջապատում էր նրանց։ Այս պարզ ու մարդկային հատկությունների շնորհիվ էր, որ այդ մարդկանց հետ բոլորը ցանկանում էին շփվել»,- Sputnik Արմենիային պատմեց նախագահ Սարգսյանը։
Հետախույզի ակնոց, Մորզեի սարք ու լուսանկար Չերչիլի թոռան հետ. լուսանկարներ ԱԱԾ թանգարանից
Խորհրդային հետախուզության պատմության մեջ Գևորգ Վարդանյանի ներդրումն անգնահատելի է։ Ի դեպ, «Թեհրան 43»-ի համար Վարդանյանը պարգևատրվեց գործողությունից կես դար անց՝ 1994թ.-ին։ Իսկ Չերչիլի թոռնուհին իր երախտագիտությունը Վարդանյանին անձամբ հայտնեց։ Հանդիպումը կազմակերպելու միտքը նախագահ Արմեն Սարգսյանինն էր։
2006 թվականին BBC-ն ռեպորտաժ էր պատրաստում Յալթայի կոնֆերանսի մասին։ Չերչիլի թոռնուհին չգիտեր էլ, որ Ղրիմի հանդիպումը կարող էր և չլինել, եթե խորհրդային հետախույզը Թեհրանում չփրկեր «Մեծ եռյակին»։ Սենդիսի ու Վարդանյանի հանդիպումը թույլատրվեց Մոսկվայից ու Լոնդոնից։ Սելի Սենդիսը մեկնեց Մոսկվա, որտեղ նկարահանվեց նրա հանդիպումը Գևորգ Վարդանյանի հետ։ Արմեն Սարգսյանի խնդրանքով Վարդանյանը Սենդիսին հայկական կոնյակ հյուրասիրեց։ Նա էլ իր հերթին հիշեց, որ իր պապը խմում էր այդ հայկական լեգենդար խմիչքը։ Երբ Չերչիլի թոռնուհին Մեծ Բրիտանիա վերադարձավ, նրանք հանդիպեցին։ Արմեն Սարգսյանը ցանկանում էր իմանալ, թե ինչ տպավորություն էր ստացել Սելի Սենդիսը Վարդանյանի հետ հանդիպումից։ «I am in love with him (ես սիրահարված եմ նրան)». այսպես էր պատասխանել Չերչիլի հիացած թոռնուհին։
«Չգիտեմ, թե նրանք ինչքան էին զրուցել՝ երեսուն րոպե, թե մեկ ժամ, բայց Գևորգ Վարդանյանի հմայքն այդ տարիքում էլ էր տեղում»,- ասում է նախագահը։
Արմեն Սարգսյանը Վարդանյան ամուսիններին երբեք չի հարցրել նրանց հետախուզական անցյալի մասին, բայց ժամանակ առ ժամանակ տարբեր մանրամասներ էին ի հայտ գալիս։ Նախագահը հիշում է մի հետաքրքիր դեպք, երբ ֆիլմը BBC-ով հեռարձակելուց հետո իրեն զանգահարեց Ասատուր Գուզերյանը, որը, պարզվում է, անցյալում ճանաչել էր Վարդանյաններին։ Հեռախոսազրույցում նա Արմեն Սարգսյանին ասել էր, որ նրանց Հնդկաստանից գիտի։
«Ասում էր, որ երբ ինքն ապրում էր Հնդկաստանում, այնտեղ հարուստ իրանահայերի զույգի հետ էր ծանոթացել։ Նրանք գորգերի վաճառքով էին զբաղվում։ Օրերից մի օր էլ նրանք պարզապես անհետացան։ Ես խոստացա պարզել, թե ինչ է եղել։ Զանգահարեցի Գևորգ Անդրեևիչին, ասացի, որ նման մարդ կա, որ ուզում է հանդիպել Ձեզ հետ։ Նա ոչինչ չասաց, բայց ես զսպված ծիծաղ լսեցի»,- թանկ հիշողությունները վերապատմում է նախագահ Սարգսյանն ու շարունակում, որ որոշ ժամանակ անց Գևորգ Վարդանյանն իրեն զանգահարեց և ասաց՝ կարող է իր հեռախոսահամարը փոխանցել այդ մարդուն։ Ասատուր Գուզելյանը զանգահարեց ու դրանից անմիջապես հետո մեկնեց նրանց հետ հանդիպման։
Այս հրաշալի զույգին չհաջողվեց կյանքի ուղին մինչև վերջ միասին անցնել։ Հիվանդությունից հետո 2012թ.-ին Գևորգ Վարդանյանը վախճանվեց։ Նրա կյանքի հավատարիմ ուղեկիցն ու մարտական ընկերն ամուսնու մահից հետո ապրեց ևս 7 տարի։ Գևորգ Վարդանյանի հուղարկավորությանը ներկա էր Ռուսաստանի գրեթե ամբողջ կառավարական կազմը, հետախուզության նախկին, ներկա ղեկավարները։ Վլադիմիր Պուտինն էլ էր ներկա, նա բռնել էր Գոհար Վարդանյանի ձեռքն ու գրեթե ծնկի եկած զրուցում էր նրա հետ։
«Երկրի ղեկավարի նման վերաբերունքը ԽՍՀՄ ոսկե աստղի կողքին երկրորդ աստղն է»,- նշում է ՀՀ նախագահը։
Գևորգ Վարդանյանը խորհրդային հետախուզությունում աշխատել է 45 տարի։ Պատահական չէ, որ Արմեն Սարգսյանը, որն այն ժամանակ զբաղեցնում էր գործադրի ղեկավարի պաշտոնը, ցանկանում էր օգտագործել նրա փորձը հայկական հետախուզության համար։ Սակայն իր մտահղացումն ավարտին հասցնել նա չկարողացավ, որովհետև ծանր հիվանդության պատճառով ստիպված եղավ թողնել պաշտոնը։ Բայց նրանց անձնական հանդիպումները շարունակվեցին։
«Հետաքրքիր էր նրա հետ ամեն ինչի մասին խոսել՝ աշխարհաքաղաքականության, տարածաշրջանային քաղաքականության, ապագայի, տեխնոլոգիաների մասին, բայց մեր զրույցների հիմնական թեման Հայաստանն էր։Նա խորհրդային մեծ հետախույզ էր, բայց նա հայ էր, որը սիրում էր իր ու ծնողների պատմական հայրենիքը։ Այդպես էր վերաբերվում նաև Գոհար Լևոնովնան։ Նրանք ուրախանում էիր, երբ երկիրը հաղթանակներ էր ունենում, և տխրում, երբ ինչ-որ հարցում անհաջողություններ էին լինում»,- հիշում է նախագահ Սարգսյանը։
Նշենք, որ մինչև այսօր փակ արխիվներում մեծ ծավալի տեղեկատվություն է պահվում լեգենդար հետախույզ զույգի մասին։ «Թեհրան 43»-ից բացի մնացած բոլոր գործողությունները մինչև այսօր պահվում են «Հույժ գաղտնի» թղթապանակներում։
