Հանուն ճշմարտության փաստենք, որ պարտված երկրում՝ Գերմանիայում, պատերազմից հետո ամեն ինչ արեցին, որպեսզի այդ երևույթը՝ ֆաշիզմը, այլևս չկրկնվի։ Իրականացրին մի համապարփակ ծրագիր, որն ունի հինգ բաղադրիչ՝ ինչպես ասում են՝ հինգ «դե». դեմոկրատիզացիա` հասարակության ժողովրդավարացում, դեմիլիտարիզացիա՝ պետության ապառազմականացում, դեցենտրալիզացիա՝ իշխանության ապակենտրոնացում, դեմոնոպոլիզացիա՝ մենաշնորհների վերացում և վերջապես՝ դենացիֆիկացիա, այսինքն ազգայնամոլության բացառում։
Հաջողվե՞ց արդյոք արմատախիլ անել ֆաշիզմը։ Գաղտնիք չէ, որ դա չի հաջողվել անել ողջ աշխարհում։ Շատ լավ գիտենք, որ մինչև հիմա էլ ամենատարբեր երկրներում գործում են խմբավորումներ, որոնք հիմնականում թաքուն, երբեմն էլ բացահայտորեն, քարոզում են ֆաշիստական գաղափարներ։ Այսինքն՝ այդ գաղափարները ինչ-որ մարդկանց համար առաջվա պես գայթակղիչ են, իսկ նացիստական Գերմանիայում դրանք գայթակղեցին լայն զանգվածներին, որովհետև, հիշեք պատմությունը՝ Ադոլֆ Հիտլերի կուսակցությունը հո հեղաշրջման արդյունքո՞ւմ չեկավ իշխանության, համընդհանուր ընտրություններով եկավ։
Երեք տարի առաջ 84 տարեկան հասակում կյանքից հեռացավ իտալացի հայտնի գրող, փիլիսոփա, հրապարակախոս Ումբերտո էկոն։ Չչգիտեմ՝ տեղյա՞կ եք արդյոք, բայց նա ունի մի էսսե, որը կոչվում է «Հավերժական ֆաշիզմ», որտեղ առանձնացված են այդ երևույթի 14 հատկանիշները։ Ինչո՞ւ է կոչվում ՀԱՎԵՐԺԱԿԱՆ ֆաշիզմ։ Վերջերս մի հեղինակի հոդված կարդացի, ասում է՝ ընթերցեք Ումբերտո Էկոյի այդ էսսեն ու ժամանակ առ ժամանակ նայեք պատուհանից՝ արդյո՞ք այդ երևույթի քողարկված տարրեր չեք նկատի մեր իրականության մեջ, տարրեր, որոնք առաջին հայացքից բավական անմեղ են թվում։
Եթե նորից պատերազմ սկսվի, այն չի նմանվի 1990-ականներին տեղի ունեցածին. Արմեն Դուլյան
Իհարկե` մի հաղորդման շրջանակներում անհնար է մեկ առ մեկ ներկայացնել իտալացի գրողի թվարկած բոլոր 14 հատկանիշները, բայց եթե թույլ կտաք՝ գոնե ընդհանուր գծերով փորձեմ անդրադառնալ։
Առաջին՝ գործողություն հանուն գործողության։
Այսինքն՝ մտածելն ավելորդ է, պետք է գործել։ Իսկ քանի որ մտածելը մշակույթի հետ է առնչվում, մշակույթն էլ է ավելորդ։ Ընդհանրապես ինտելեկտուալ աշխատանքը շատ կասկածելի է, որովհետև վաղ թե ուշ քննադատական վերաբերմունք է ծնում։ Մարդը սկսում է հարց տալ՝ իսկ արդյո՞ք այն ամենն, ինչ արվում է, ճիշտ է։ Սա լուրջ վտանգ է ներկայացնում իշխող վերնախավի համար։
Էստեղից հաջորդ սկզբունքը՝ անհամաձայնությունը դավաճանություն է։ Եթե դու իմ արածը կասկածի տակ ես առնում, ուրեմն դու պարզապես դավաճան ես, իսկ դավաճաններին պետք է պատժել։ Սրա շարունակությունը՝ ով ինձանից տարբերվում է, երկրորդ կարգի մարդ է, իսկ երկրորդ կարգի մարդկանց հետ կարելի է վարվել ինչպես կուզես։ Համաձայնեք՝ հենց այդպես վարվեցին գերմանացի նացիստները հրեաների հետ, թուրքերը՝ մեզ` հայերիս հետ։
Հենց այստեղից էլ ծագում է ազգայնամոլությունը։ Ես արտոնյալ եմ միայն այն պատճառով, որ պատկանում եմ այսինչ ազգին։ Ու իմ ազգին միավորում է այն հանգամանքը, որ թշնամիներն անընդհատ դավադրություններ են կազմակերպում իմ ազգի դեմ։ Ու քանի որ իմ դեմ շարունակ դավեր են նյութում, ես անընդհատ պիտի պայքարեմ։ Խաղաղություն չի կարող լինել, որովհետև եթե ես հաշտություն եմ կնքում թշնամուս հետ, պայքարը կորցնում է իր իմաստը, իսկ պայքարը կյանքի միակ նպատակն է։
Եվ վերջապես ևս մի դրույթ՝ մեծամասնությունը միշտ ճիշտ է։ Առանձին անհատը ճշմարտության կրող չի կարող լինել։
Ինչու Ճապոնիայում արտակարգ դրություն չէր հայտարարվում. ինչ են ասում չար լեզուները
Ճշմարտությունը ծնվում է միայն այն ժամանակ, երբ մարդիկ հավաքվում են, կազմում են մի ամբողջական հավաքականություն, որտեղ անխտիր բոլորը միակարծիք են։ Իսկ քանզի բոլորը միակարծիք են, այդ ընդհանուր կարծիքը արտահայտում է Առաջնորդը։ Այստեղից տրամաբանորեն բխում է, որ Առաջնորդը միշտ անսխալական է, նա երբեք չի կարող սխալվել այն պարզ պատճառով, որ համընդհանուր կարծիքն է արտահայտում։
Իր էսսեն Ումբերտո էկոն այսպես է ավարտում.
«Հավերժական ֆաշիզմը կարող է այսօրվա իրականությունում, մեր կյանքում ներկայանալ ամենաանմեղ ձևերով ու դրսևորումներով։ Մեր պարտքն է բացահայտել դրա էությունն ամեն օր, աշխարհի բոլոր ծայրերում»։
Համաձայնեք՝ ախր միանգամայն ճիշտ էր ասում իտալացի գրողը. իր թվարկածներից առնվազն որոշ բաներ արտաքուստ բավական անմեղ տեսքով մեկ-մեկ սպրդում են այսօրվա իրականությունում։
«Վիզդ կկտրեմ». Էդմոն Մարուքյանն ու Սասուն Միքայելյանը ԱԺ-ում ծեծեցին իրար. տեսանյութ
