Արամ Գարեգինյան, Sputnik Արմենիա
Հայաստանում գործող ձեռնարկությունների մի մասը փակվել է։ Դրանք արդեն իսկ սկսել են պետությունից հնարավոր աջակցություն ստանալ։ Սակայն պետությունն էլ նրանց օգնության կարիքն ունի․ որքան քիչ հարկ է բյուջե մտնում, այնքան ավելի շատ հարցեր են առաջանում՝ ինչպե՞ս վճարել թոշակներն ու նպաստները, կամ ինչպե՞ս օգնել բիզնեսին։
2020 թվականի առաջին եռամսյակում բյուջեի եկամուտը նույնիսկ գերակատարվել է։ Բայց մարդիկ այլևս չեն կարող այդքան հարկ վճարել, շատերը տանը նստած են։ Նույնիսկ ամբողջ օրը աշխատողներից պետությունը չի կարող հարկային մեծ մուտքեր ակնկալել։ Ոչ թե այն պատճառով, որ ձեռնարկությունները որևէ բան են թաքցնում, այլ հանքանյութ, կոնյակ, միրգ, բանջարեղեն ու ոսկերչական իրեր արտահանողները ստիպված են ամեն ինչ նախկինից էժան գներով վաճառել։
Սրանից ելնելով՝ կառավարությունը դիտարկում է Արժույթի միջազգային հիմնադրամից (ԱՄՀ) 208 միլիոն դոլարի չափով հակաճգնաժամային վարկ վերցնելու հնարավորությունը։ Որոշումը կկայացնեն մայիսին։ Այդ գումարով հնարավոր կլինի ոչ միայն աշխատավարձերը վճարել ու հիվանդներին բուժել, այլև շարունակել աջակցել ձեռնարկություններին, որ դրանք աշխատակիցներին գործից չազատեն, չփակվեն ու շարունակեն հարկ վճարել։
Ի՞նչը կարող է պակասել
2020 թվականին ենթադրվում էր, որ բյուջեի մուտքերը կկազմեն 1 տրիլիոն 695 միլիարդ դրամ (2019 թվականի նոյեմբերի արժույթով՝ – 3,56 միլիարդ), կամ 128 միլիարդով ավելի, քան 2019 թվականին։ Ակնկալվում էր տնտեսության 5% աճ ու հարկային մուտքերի ավելացում, առաջին հերթին՝ ծխախոտի ու ալկոհոլի վաճառքից։ Սակայն ճգնաժամը կարող է խարխլել այդ երկու հենակետերը։
Կենտրոնական բանկի կանխատեսումներով՝ տնտեսական աճը կլինի 0,7%, իսկ ԱՄՀ-ի կանխատեսումներով՝ այն կարող է բացասական լինել։ Ինչ վերաբերում է ալկոհոլին ու ծխախոտին, ապա դրանք գնային ցածր ճկունություն ունեցող ապրանքներ են և այդքան էլ զգայուն չեն գնային տատանումների նկատմամբ (մարդը միևնույնն է շարունակելու է խմել ու ծխել, միայն թե ավելի էժան ինչ-որ բան)։
«Սակայն միևնույն է՝ նույնիսկ այդ դեպքում ծխախոտի ու ալկոհոլի ծախսերի մի մասը բաժին կհասնի առաջին անհրաժեշտության իրերին ու կոմունալ ծառայություններին», - Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում նշեց ՀՊՏՀ Ինստիտուցիոնալ և ինովացիոն տնտեսության հետազոտական կենտրոնի ղեկավար Ատոմ Մարգարյանը։
Մարդիկ դրան կհանգեն այն դեպքում, եթե զրկվեն աշխատանքից կամ անցնեն կես աշխատանքային օրվա կամ շաբաթվա։ Դա կարող է լինել սպասարկման օբյեկտներում կորոնավիրուսային շոկից հետո առաջին ամիսների ընթացքում։ Ավելին, նույնկերպ կարող են վարվել սպառողներն արտասահմանում, ուր Հայաստանը կոնյակ ու ծխախոտ է արտահանում։ Այսինքն՝ արտահանման հարկերն էլ կարող են կրճատվել։
Եթե առաջին կիսամյակում այսպես շարունակվի, բյուջեի եկամուտը 10-15%-ով կկրճատվի։ Դա նշանակում է, որ ծախսերն էլ են կրճատվելու։ Մարգարյանը կարծիքով՝ վատագույն դեպքում որոշ ծախսեր կարող են դադարեցվել, այսինքն՝ կառավարությունը կարող է սեկվեստ հայտարարել։ Կրկնում ենք՝ խոսքը ոչ թե ամենահավանական, այլ ամենավատ սցենարի մասին է։
Լավ և վատ նորություններ
Քանի որ ամբողջ աշխարհի արդյունաբերական ակտիվությունը նվազել է, ընկել են նաև պղնձի գները։ Նախորդ տարի այն միջինում արժեր 6 160 դոլար մեկ տոննայի դիմաց, այժմ դարձել է 5 000 դոլար։ Կարելի է ենթադրել, որ միայն 2020 թվականին հարկերն այստեղ միլիոնավոր դոլարներով կկրճատվեն։ Ամենակոպիտ հաշվարկով՝ 2019 թվականին Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը մոտ հարյուր միլիոն դոլարի հարկ է վճարել, իսկ հիմա կարող է 15-20 միլիոնով պակաս վճարել։
Սա վատը, սակայն սփոփիչ նորություն էլ կա․ այս ամենը տեղի կունենա միայն 2021 թվականին, երբ մենք արդեն հաղթահարած կլինենք վարակը (հուսանք)։ Իսկ հիմա՝, 2020 թվականի ապրիլին, խոշոր բիզնեսը վճարում է 2019 թվականի շահութահարկը, այն ժամանակ ամեն ինչ համեմատաբար լավ էր։ Այդ իսկ պատճառով ապրիլին վճարած շահութահարկերի վրա վարակը չի կարող ազդել։
Իսկ պարգևավճարնե՞րը
Մեզանից շատերը կարող են սրտնեղել՝ մենք հազիվ օրվա հացի խնդիր լուծելու մասին ենք մտածում, իսկ պաշտոնյաները նորից պարգևավճարներ են ստանում։
2020 թվականի բյուջեով 26,2 միլիարդ դրամ էր հատկացվել պետական ապարատի աշխատակիցներին․ այդ գումարով նախատեսվում էր ոլորտի աշխատավարձի ֆոնդի 30%-ի չափով պարգևավճարներ սահմանել։ Ոչ ոք «պաշտոնյաների հարցերը լուծելու» կոչ չի անում․ նրանցից շատերը միջին եկամուտ են ստանում, իսկ ոմանք՝ միջինից ցածր։ Դեռ հայտնի չէ, արդյո՞ք պարգևավճարների կրճատման հարցը քննարկվելու է եթե ոչ շարքային աշխատակիցների, ապա ղեկավար կազմի դեպքում։
Ինչ վերաբերում է գործուղումների ծախսերին, ապա դրանք 3,56 միլիարդ դրամ են կազմում, իսկ ծառայողական մեքենաների ծախսերն արդեն իսկ կրճատվել են մեկ երրորդով՝ 1.92-ից հասնելով 1,23 միլիարդ դրամի։
Ինչպե՞ս ծախսել եղած գումարը
Տարօրինակ հարց է․ փող լինի, միշտ էլ կարելի է ծախսել․․․ Սակայն պետական միջոցների դեպքում միշտ չէ, որ այդպես է։
Նախորդ տարի Հայաստանի կառավարությունը արմատապես վերանայել է պետական կապալային աշխատանքների կազմակերպումը։ Արդյունքում վերանորոգման ու շինարարության մի մասը հետաձգվել է։ 2020 թվականին դրանք ուզում էին ամբողջ թափով վերականգնել ու նախորդ տարվա բացը լրացնել։ Սա շատ օգտակար կարող էր լինել հատկապես հիմա, երբ աշխատատեղերի պակաս կա։ Սակայն ինչ-որ մեկը պետք է հասցնի այդքանը կառուցել, ընդ որում՝ պատշաճ որակի, ոմանք էլ պետք է հասցնեն կառուցապատման աշխատանքների ընթացքին հետևել։
«Հիմնային ծախսերն այս տարի կարող են թերի արվել։ Այդ ծախսերի ուշացումը կարող է ազդել մեր հետագա տնտեսական զարգացման վրա»,- շեշտեց Մարգարյանը։
Վերջում ավելացնենք, որ Արժույթի միջազգային հիմնադրամից ֆինանսավորումը կարող է լինել ոչ շուտ, քան երեք տարվա ընթացքում։ Ծախսերի սահմանափակումներ չկան, ինչպես արդեն նշեցինք, այդ գումարով կարելի է աջակցել բիզնեսին, մինչև տնտեսությունը ուշքի կգա ստեղծված ճգնաժամից։
