ԵՐԵՎԱՆ, 10 հունվարի - Sputnik. Հայաստանում աստղագիտական ու աստղաֆիզիկական տվյալների վերլուծության համակարգ է գործարկվել։ Այս մասին այսօր լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց Բյուրականի աստղադիտարանի տնօրեն Արեգ Միքայելյանը։
Համակարգը ներառում է պրոցեսորների մի ամբողջ բլոկով հզոր համակարգիչ, տիեզերական օբյեկտների մասին տվյալների վերլուծության և դրանց ուսումնասիրության համար նախատեսված բարդ ծրագիր։ Համատեղ ծրագրով այն մշակել են Բյուրականի աստղադիտարանն ու ՀՀ ԳԱԱ Ինֆորմատիկայի և ավտոմատացման խնդիրների ինստիտուտը, նաև մի շարք գիտական հաստատություններ Գերմանիայից։
Համակարգի մեջ, օրինակ, կարելի է տվյալներ մուտքագրել այն մասին, թե որ սպեկտրում (լուսային կամ ռադիոալիքային) է տվյալ աստղի կամ գալակտիկայի ճառագայթումը։ Իսկ հետո կարելի է համեմատել տարբեր աստղերի ու գալակտիկաների ճառագայթումը` կտրելով ու առանձնացնելով դրանց սպեկտրագրամմաները առանձին հատվածների։
Հայաստանի լեռներում լքված աստղադիտակն ապշեցնում է հզորությամբ․ տեսանյութ
Միքայելյանը բացատրեց, որ կարելի է ոչ միայն ինքնուրույն հետևել ճառագայթմանը, այլև օգտվել խոշոր աստղադիտարանների տվյալներից (աշխարհի բոլոր աստղագիտական հաստատությունները նման տվյալներ են փոխանակում)։
«Համեմատության համար` Հաբլի աստղադիտակի ծախսերն արդեն հասել են չորս միլիարդ դոլարի։ Պարտադիր չէ` մենք էլ նույն գումարը ներդնենք արդյունք ստանալու համար։ Մենք կարող ենք վերլուծել մեր ռուսաստանցի, ամերիկացի, եվրոպացի գործընկերների ստացած տվյալները», – նշեց Միքայելյանը։
Նման վերլուծության հիման վրա 2019 թվականին աստղադիտարանի աշխատակից Նաիրա Ազատյանը հոդվածներ է հրապարակել աշխարհի առաջատար աստղագիտական ամսագրերից մեկում` Astronomy and Astrophysics–ում։
«Դրանք անհնար է տեսնել օպտիկական աստղադիտակով, քանի որ դրանք ինֆրակարմիր դիապազոնում են ճառագայթներ արձակում։ Դա տեսանելի սպեկտրից դուրս է։ Այդ պատճառով դրանք համեմատաբար վերջերս են հայտնաբերել ու սկսել ուսումնասիրել», – նշեց Միքայելյանը։
Այնուամենայնիվ, ճառագայթման նման հսկայական ինտենսիվությունը ցույց է տալիս, որ խոսքը վերջերս ծնված կամ նույնիսկ նոր ծնվող գալակտիկաների մասին է։ Իսկ նոր տիեզերական օբյեկտների ծնունդը հենց այն ուղղությունն է, որով զբաղվում էր հայ խորհրդային աստղաֆիզիակական դպրոցի հիմնադիր Վիկտոր Համբարձումյանը։
Բյուրականի և Թեյդեի աստղադիտարանները կհամագործակցեն. նախագահը պայմանավորվել է
«Ազատյանի ու նրա գործընկերների աշխատանքները թույլ են տալիս ենթադրություններ անել` ինչ օրինաչափություններով են ծնվում նոր գալակտիկաները։ Մենք ուսումնասիրում ենք` ինչպես են դրանք առաջանում միջաստղային փոշու հսկայական կուտակումներից, ու ինչու է այդ փոշին սկսում էներգիա արձակել», – պարզաբանեց Միքայելյանը։
Նշենք` 2020 թվականի սեպտեմբերին Բյուրականի աստղադիտարանում գիտաժողով է անցկացվելու աստղագիտության մեջ տվյալների մեծ ծավալների (big data) վերլուծության թեմայով։
Գիտությունների ակադեմիա, աստղադիտարան. արցախցի ճարտարապետը քաղաք էր ստեղծում, ոչ թղթե տուփ
