Արամ Գարեգինյան, Sputnik Արմենիա
Երեք այս հայ տղաները երկար են սովորել` հայրենիքում, Եվրոպայում և Ամերիկայում։ Իսկ այժմ իրենց տաղանդը նրանք «հողի մեջ են ներդնում», Նոյեմբերյանի հասարակ այգում։
Հայկ Բադալյանը վերադարձել է Հայաստան` ավարտելով Carnegie Mellon համալսարանի ռուս–ամերիկյան ծրագիրը, Արմեն Չոբանյանը` Չեխիայում մագիստրատուրան ավարտելուց հետո։ Իսկ Հրանտ Ալավերդյանը Երևան է եկել Նոյեմբերյանից քիչ հեռու գտնվող Ոսկեպար սահմանամերձ գյուղից։ Միասին նրանք կանեն այնպես, որպեսզի Հրանտի հոր համար ավելի հեշտ լինի խնամել այգին, իսկ խուրման և խաղողն ավելի լավ բերք տան (բայց ոչ ավելի համեղ, քանի որ Նոյեմբերյանի մրգերից ավելի համով ոչինչ լինել չի կարող, ինչպես ժպտալով պնդում է Հրանտը)։
Տղաներն ուզում են դաշտի և այգու խնամքի համար «խելացի» համակարգ ստեղծել։ Նման տեխնոլոգիաներ աշխարհում կան։ Սակայն տեղականը, նախ, ավելի մատչելի կլինի, երկրորդը` ավելի հեշտ` սպասարկման առումով։
«Եթե ստեղծողը հայ է, նրա հետ ավելի հեշտ կլինի կապ պահպանել, առավել ևս հասարակ գյուղացուն։ Այլապես պատկերացրեք, գյուղատնտեսական սեզոնի թեժ շրջանում որևէ մաս է փչացել, իսկ ձեր բերքը ուր որ է պետք է հասնի։ Օտարերկրյա մատակարարից այդ դետալը ձեռք բերելը շաբաթներ կտևի, իսկ տեղացիները ձեզ այն կհասցնեն 1-2 օրում։ Եվ ոչ միայն տեղ կհասցնեն, այլև կտեղադրեն», – պարզաբանում է Հայկը։
Թիմում նա է ղեկավարում գործընթացը (Carnegie Mellon ծրագրով նա ՏՏ–նախագծերի մենեջմենթ է ուսումնասիրել)։ Արմենը Երևանում և Չեխիայում ուսումնասիրել է ֆինանսներ և գյուղատնտեսության վարկավորում։ Իսկ Հրանտը ծրագրավորող է, հայկական ՏՏ ընկերություններից մեկում նա նախագիծ էր իրականացնում արևմտյան խոշոր հեռահաղորդակցման օպերատորի համար։
Գիտելիքների նման պաշարով տղաները նախագծել ու հավաքել են իրենց առաջին կոնտրոլերը։ Այն տվիչներից տվյալներ է հավաքում և վերլուծում դրանք։
Տվիչները կարող են լինել տարբեր` հողի և օդի խոնավության, հողի թթվայնության և այլն։ Սարքը տվյալներ է հավաքում ցանկացած նման տվիչից, այնուհետև ազդանշաններ ուղարկում, թե ինչ է պետք անել։
Օրինակ` գյուղատնտեսական մշակաբույսերը տարբեր ժամանակ տարբեր ոռոգման կարիք ունեն։
«Վեգետացիայի ժամանակ ավելի շատ ջուր է պետք, ծաղկման ժամանակ` ավելի քիչ։ Համակարգը հուշում է, թե որ բույսը որքան ջուր է պահանջում, և օգնում է առանց անհրաժեշտության չվատնել ոռոգման ջուրը։ Դա վնասակար է ոչ միայն բույսերի համար, այլև հողի. դրանից դուրս են գալիս բոլոր սննդարար նյութերը», – նշում է Արմենը։
Կոնտրոլերի օգնությամբ կարելի է կառավարել ոռոգումը։ Գյուղացիների կյանքը դա էապես կթեթևացնի։ Չէ՞ որ ոռոգման ջուրը բաշխում են ըստ ժամերի, և երբեմն այդ ժամերը գիշերն են ընկնում կամ վաղ առավոտյան, այդ իսկ պատճառով ստիպված են լինում արթնանալ այդ ժամերին։
«Իսկ եթե համակարգին ջրի պոմպ միացնել, ապա այն ինքնուրույն անհրաժեշտ պահին ջուր կքաշի, այնուհետև կանջատվի։ Ավելին, նման մեկ համակարգ կարող են տեղադրել միանգամից մի քանի հարևաններ», – ավելացնում է Արմենը։
Իսկ եթե ոռոգումն իրականացվում է ոչ թե հողային առուների, այլ խողովակների միջոցով, ապա կարելի է մագնիսային փականներ տեղադրել, որոնք կբացվեն և կփակվեն էլեկտրամագնիսական ազդակներից։ Այդ ազդակները նոր սարքը ևս կարողանում է ուղարկել։
Համակարգերն արդեն փորձարկում են և՛ Ալավերդյանների այգում Ոսկեպարում, և՛ Երևանից քիչ հեռու գտնվող Ղուկասավան գյուղի ջերմոցներում։ Տղաների նպատակն այն է, որ գյուղացիներն իրենց համակարգի վրա հնարավորինս քիչ ծախսեն։
Ուզու՞մ եք իմանալ, թե ինչպիսի օր է ունեցել Ձեր ամուսինը. արհեստական բանականությունը կպատմի
«Այդ պատճառով մենք չենք ուզում այն վաճառել։ Մենք փոքր ամսական վճար կառաջարկենք։ Իսկ սարքը կարող են օգտագործել ոչ թե կլոր տարին, այլ միայն սեզոնին։ Օրինակ` լոլիկները ինտենսիվ խնամքի կարիք ունեն տարվա մեջ միայն մի քանի ամիս։ Մնացած ժամանակահատվածում սարքը կարելի է նաև չօգտագործել։ Ինչի՞ համար գյուղացիներն այդ ժամանակ ավելորդ գումար վատնեն», – ասում է Չոբանյանը։
Այժմ սարքն ուզում են տեղադրել տարբեր գյուղացիների մոտ հանրապետության տարբեր մարզերում։ Այդ դեպքում մի քանի տարվա ընթացքում կհավաքվի տվյալների բազա, թե որ բույսն է այս պայմաններում լավ բերք տալիս։ Այդ ժամանակ համակարգի կարգավորումները (ոռոգման կամ պարարտացման նորմատիվները) հնարավոր կլինի փոքր–ինչ շտկել` հաշվի առնելով կոնկրետ հողատարածքի միկրոկլիման։
Սարքի ստեղծողները հույս ունեն, որ այդ ամենը կօգնի ռազմավարական նպատակի հասնել։
«Մենք հույս ունենք, որ մեր համակարգը կնվազեցնի ջրի և պարարտանյութի ծախսերը գյուղացիների համար։ Դա կօգնի ավելացնել նրանց եկամուտը, և նրանց ավելի հեշտ կլինի ապրել սեփական հողի վրա», – ասում է Հայկը։
Վերցնե՞լ, թե՞ չվերցնել։ Գյուղացին նման հարցերը միանգամից չի որոշում։ Սկզբում պետք է նայել, թե ինչպես է աշխատում հարևանի մոտ, այնուհետև փորձարկել սեփական հողի վրա և միայն հետո որոշել։
«Տես, հա՜». հայ–չինական տեխնոլոգիան գտնում է կեղծ ալկոհոլն ու դեղորայքը
Տղաները պատրաստ են օգնել նաև այս հարցում. յուրաքանչյուր կոնկրետ հողակտորի համար նրանք կարող են հուշել` ինչ տվիչներ է ավելի լավ տեղադրել, որպեսզի առավելագույն օգուտով տեղավորվել անհրաժեշտ գումարի մեջ։
Նախագիծը ներկայացվել է Սևանա լճում անցկացված Sevan Startup Summit 2019–ի շրջանակում։
