Ի՞նչ անել․․․Գաղափարը ծնվեց «ընկերական ավանդույթից»՝ ընկերներով սիրում էին քաղաքից դուրս գնալ, զբոսնել հետաքրքիր ու անսովոր երթուղիներով, բացահայտել զբոսաշրջային անհայտ բնակավայրեր։ Իսկական ճամփորդների նման նույնիսկ վրան էին ձեռքբերել գիշերակացի համար։ Սրանի՞ց էլ լավ, հետաքրքիր և «ակտիվ» գաղափար․․․
2010թ․-ին Ազատը հիմնեց «Free step» լեռնային և էքստրեմալ տուրիզմի ակումբը։ Սկզբում ակումբի կազմակերպած արշավներին մասնակցում էին միայն տեղացիները։ Հետո ծանոթացավ արշավների երևանցի կազմակերպիչների հետ, որոնք նաև տուրիստական խմբերի էին բերում դեպի Արցախ։ Ազատը նրանց ցույց տվեց «իր Արցախը»՝ ոչ թե դասական, այլ հեղինակային, յուրօրինակ երթուղիներով։ Այդպես ընկերացան և սկսեցին իրենց զբոսաշրջիկներին վստահել նրան։ Մոտ երկու տարի անց էլ արդեն հայ զբոսաշրջիկներին միացան օտարերկրացիները՝ ՌԴ–ից, Լեհաստանից, Գերմանիայից, Իտալիայից, Իսրայելից... Բնականաբար, հայ-ադրբեջանական հակամարտության մասին լսած յուրաքանչյուր օտարերկրացու հետաքրքրում է, թե ի վերջո ու՞մ տարածքն է Արցախը, ինչի՞ համար է կռիվը, ո՞վ է ում հողը զավթել։
«Առաջինն ասում եմ՝ մենք իրենց հետ խնդիր չունենք, իրենք մեզ հետ ունեն, մենք մեր հողն ենք պաշտպանում, իրենցը մեզ պետք չէ։ Մենք պատրաստ էինք իրենց հետ բարեկամություն անել, բայց իրենք ամեն ինչ փչացրին»,- պատմում է Ազատն ու ավելացնում, որ երբ զբոսաշրջիկներին ուղեկցում է, հայտնի «Զոնտիկներ», հիշում է պապիկի պատմությունները, որ ադրբեջանցիները վերևից քարեր էին նետում, վառում չորացած խոտերը, իսկ «իրենց Նովրուզ Բայրամի ժամանակ գյուղից մարդիկ էին գողանում, մորթում»։
Ազատը 1990 թ․-ին է ծնվել, պատերազմից շատ բան չի հիշում, բայց կան պատկերներ ու ձայներ, որ աչքի առաջից չեն հեռանում՝ «ռումբը հարևանի բակն է ընկնում, մարդիկ այս ու այն կողմ են վազում, ուղղաթիռի ձայն, վիրավորված եղբորը ուղղաթիռով Երևան են տանում»։ Նա պատերազմ տեսավ ապրիլյան դեպքերի ժամանակ․ամսի 2-ին ընկերոջ հետ արդեն գրանցվեցին որպես կամավոր։ Շատ չի խոսում այդ օրերի մասին, միայն ասում է, որ ապրիլյան դեպքերը դաս էին բոլոր երիտասարդների համար, ովքեր 90-ականների պատերազմին չէին մասնակցել․ հասկացան, որ հրամանի չպիտի սպասել, երբ հարցը հայրենիքի պաշտպանությանը, լինել-չլինելուն է վերաբերում։ Ասում է, որ այդ դեպքերից հետո աշխարհում շատերն իմացան Արցախի մասին։ Հիշում է` 4 հրեա պատմաբանների, որոնց Արցախ էր բերել իրենց մասնագիտական վեճը՝ Արցախը հայկական, թե՞ ադրբեջանական հող է։
«Ես նրանց պարզապես տարա, ցույց տվեցի մեր պատմական վայրերը, խաչքարեր և այլն․իրենք ամեն ինչ հասկացան»։
Այսպիսով, Ազատն Արցախում ոչ միայն զբոսաշրջությունն է զարգացնում, այլև «դիվանագիտական հարցեր լուծում»։ Վստահ է՝ ինչքան շատ արտասահմանից հյուրեր գան, ճշմարտությունն իմանան ու այդ մասին պատմեն իրենց հայրենիքում, այնքան դա կօգնի Արցախի միջազգային ճանաչմանը։ Դիվանագետ-զբոսավարը պարբերաբար նաև «բողոքում է» Google-ին՝ Ստեփանակերտի անունն ուղղելով և վայրը (location) դարձնելով Արցախ, Հայաստան (Google-ում Ստեփանակերտը նշված է Խանքենդի, Ադրբեջան)։ Սրա վերաբերյալ Ազատը մի ամբողջ ռազմավարություն է մշակել։ Սկսենք սկզբից։
Մի քանի տարի առաջ Ստեփանակերտում նա հիմնեց «Բառդակ» փաբը․կարճ ժամանակում այն դարձավ ոչ միայն ստեփանակերտցիների, այլև Արցախ ժամանող հյուրերի սիրելի վայրը։ Զբոսաշրջիկներից շատերն անգամ գիշերել են փաբում՝ հենց այնպես, առանց վարձատրության։ Իրենց հյուրերն են և Արցախից պիտի լավ տպավորությամբ հեռանան։ Այդպես Ազատը սկսեց մտածել՝ ի՞նչ այլընտրանք կարող է գտնել փաբի համար։
Ամենաքիչ ծախսատար և կրեատիվ տարբերակը ավտոբուսն էր։ Ընկերների օգնությամբ գործը համարյա ավարտին է հասնում։ «Ավտոբուս հոսթելը» կոմերցիոն նախագիծ չէ․ իմաստը սա է՝ անվճար տրամադրում է օտարերկրացի զբոսաշրջիկին այն պայմանով, որ զբոսաշրջիկը Google-ին բողոքի Ստեփանակերտի անվան և տեղադրության նշման համար։ Այս հարցում Ազատը մտահոգ է, որովհետև Google-ը նոր սահմանափակում է մտցրել. արդեն որքան ժամանակ է՝ Արցախից ոչ մի կերպ չի ստացվում բողոքել։ Այստեղ էլ Ազատի դիվանագիտական միտքն աշխատեց՝ challenge․ զբոսաշրջիկը կնկարվի, կնշի ընկերոջը՝ տեղադրելով #Artsakh_is_Armenia հեշթեգը։ Challenge-ի կանոնները պահպանած զբոսաշրջիկն անվճար կգիշերի «ավտոբուս հոսթելում»։ Սա, իհարկե, համարժեք չէ Google-ին բողոքելուն, բայց էլի մի բան է։
Ազատը հիմա նոր նախագծի վրա է աշխատում՝ զբոսաշրջիկների համար ճամբար-բազա։ Ճամբարն, այսպես ասած, երկու մասից է կազմված լինելու․մի մասում տեղադրված են լինելու փոքրիկ տնակներ, որոնք վերանորոգվում են, թարմացվում են զբոսաշրջիկների համար, մյուս կեսը նախատեսված է լինելու վրանով ճամփորդողների համար։ Ազատի դիտարկմամբ՝ վրանով ճամփորդողներից շատերը տարբեր երկրներից բլոգերներ են, և կարևոր է, որպեսզի բլոգերները ճիշտ միջավայրում կանգ առնեն, մարդկանց հետ շփվեն և անհրաժեշտ ինֆորմացիա ստանան, որպեսզի հետո իրենց բլոգային պատմություններում Արցախի մասին ճիշտը գրեն։
«Որքան շատ գրեն և նկարներ համացանցում տարածեն, այնքան մեր օգուտն է, իսկ դրա համար պետք է, որ իրենց հեռախոսներն ու համակարգիչները միշտ լիցքավորված լինեն»,- ասում է Ազատն ու շարունակում, որ արևային էներգիայով լիցքավորման համար հատուկ վահանակներ են տեղադրվելու։
«FoRRest Camp Artsakh»- ում կան 3 գետնափոր մառաններ, որոնք հիմա իրենց նպատակին չեն ծառայում։ Ազատը որոշել է դրանք վերածել հոբիթային տնակների՝ «hobbiton»-ների․ դեռ չգիտի, թե դրանք ինչի համար կծառայեցնի՝ զբոսաշրջիկների գիշերակացի, թե մեկ այլ բանի, բայց որոշել է տարածքի բոլոր հնարավորություններն ու դրանից ավելին օգտագործել։
Չեք հավատա, բայց սրանով Ազատի և նրա կրեատիվ նախաձեռնությունների մասին պատմությունը չի ավարտվում. նա նաև հիմնել է կարուձևի արտադրամաս՝ «Made in Artsakh», որտեղ տարատեսակ արտադրանք է ստեղծվում՝ հայտնի բրենդային անուններն ու արտահայտությունները արցախյան ձևակերպում են ստանում, օրինակ, «Lavը՞s», «Don’t դիլխոր, be ուրախ» և այլն։ Հիմա արտադրությունը ժամանակավորապես կանգնել է, որովհետև հումքի խնդիր կա․ սկզբունք է՝ թուրքական ոչինչ չի օգտագործվելու։
Այլ վայրում ապրելն Ազատի մտքով չի էլ անցնում․ «Ինչու՞ պիտի ուրիշի համար աշխատեմ․ իմ նպատակը հարստանալը չէ․․․Եթե մի խնդիր է լինում, ընկերներս արագ հավաքվում են ու ինձ օգնում, եթե ոտքս քարին դեմ է առնում, ընկերներս այդ քարն օգնում են տեղաշարժել, իսկ դրսում մի քար էլ իրենք կբերեն, ոտքիս տակ կդնեն։ Բացի դա, գնալու լինեի, 90թ․-ին կգնայի ընտանիքիս հետ, հիմա էլ ու՞ր գնամ»,- եզրափակում է իր պատմությունն Ազատ։ Իսկ մենք պայմանավորվում ենք շուտով հանդիպել Արցախում, որպեսզի այն, ինչ պատմեց, ցույց տա, նաև ներկայացնի իր նոր գաղափարներն ու նախաձեռնությունները։
Հ․Գ․Ազատի հետ գրեթե 1 ժամ զրուցում էի վայբեր տեսազանգով։ Հարցերս չէին ավարտվում, զրույցն ընդհատել ստիպեց միայն հեռախոսի մարտկոցի լիցքաթափումը։ Մի քանի րոպե ժպիտը դեմքիս նստած էի, հետո Ազատին նամակ գրեցի՝ «Շնորհակալ եմ»։ Ու շնորհակալությունս միայն հարցազրույցի համար չէր․ Ազատն ինձ հայրենիքը սիրելու դաս տվեց։
