00:00
01:00
02:00
03:00
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
00:00
01:00
02:00
03:00
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
23:00
Ուղիղ եթեր
09:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
09:25
4 ր
Ուղիղ եթեր
09:30
30 ր
Ուղիղ եթեր
10:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
10:05
47 ր
Ուղիղ եթեր
11:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
13:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
14:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
17:00
3 ր
Ուղիղ եթեր
18:00
3 ր
5 րոպե Դուլյանի հետ
18:03
7 ր
Ուղիղ եթեր
19:00
4 ր
Ուղիղ եթեր
09:00
5 ր
Ուղիղ եթեր
09:31
5 ր
Ուղիղ եթեր
12:00
6 ր
Ուղիղ եթեր
13:00
6 ր
Ուղիղ եթեր
14:00
6 ր
Исторический ликбез
Конспирология в истории: большевиков правда спонсировали немцы?
15:04
24 ր
Исторический ликбез
Зарубежное влияние на ход революции в России
15:33
24 ր
Ուղիղ եթեր
17:00
5 ր
Ուղիղ եթեր
18:00
5 ր
Ուղիղ եթեր
19:00
5 ր
ԵրեկԱյսօր
Եթեր
ք. Երևան106.0
ք. Երևան106.0
ք. Գյումրի90.1

Կինոդերասանի արտաքինով լրտեսը. թե ինչպես ստեղծվեց ԽՍՀՄ ատոմային ռումբը

© Sputnik / Владимир Астапкович / Անցնել մեդիապահոցКопия водородной бомбы АН - 602 "Царь-бомба"
Копия водородной бомбы АН - 602 Царь-бомба - Sputnik Արմենիա
Բաժանորդագրվել
1949թ–ի ամռան վերջին օրերին Սեմիպալատինսկի զորավարժարանում փորձարկվել է խորհրդային ատոմային ռումբը։ ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզական վարչությունում և Պենտագոնում գլուխներ են թռել, Արևմուտքում համոզված էին, որ ԽՍՀՄ–ը 1960–ից շուտ նման զենք չի ստեղծի։ Անգլոսաքսոնական իրարանցման գլխավոր մեղավորներից էր հետախույզ Հայկ Հովակիմյանը։

1949թ–ի սեպտեմբերին ԱՄՆ–ի և Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունները տարակուսանքի մեջ էին, թե ինչպես կարող էր պատահել, որպեսզի ԽՍՀՄ–ը ոչ միայն մշակեց, այլ նաև հաջողությամբ փորձարկեց ատոմային ռումբ. բոլոր կանխատեսումներով և գործակալների տվյալներով` դա պետք է տեղի ունենար 1960–ականներից ոչ շուտ։ Տարիներ անց նրանք կիմանան խորհրդային արտաքին հետախուզության կողմից հենց իրենց քթի տակ իրականացրած Enormous փայլուն գործողության մասին, որը մտահղացել էր խորհրդային գործակալ Հայկ Հովակիմյանը և  իրականացրել հիմնականում ինքնուրույն։

© Photo : Public domainՀայկ Հովակիմյան
Կինոդերասանի արտաքինով լրտեսը. թե ինչպես ստեղծվեց ԽՍՀՄ ատոմային ռումբը - Sputnik Արմենիա
Հայկ Հովակիմյան

Նախիջևանի մոտ գտնվող Ջաղրի գյուղի բնակիչ Հայկ Հովակիմյանը 30 տարեկանում արդեն համարվում էր կայացած գիտնական։ Մոսկվայի Ն. Բաումանի անվան պետական տեխնիկական համալսարանի դիպլոմը, Մոսկվայի Դ. Մենդելեևի անվան քիմիական–տեխնոլոգիական ինստիտուտի ասպիրանտուրան, թեկնածուական դիսերտացիան, գերմաներեն, անգլերեն և իտալերեն լեզուներին տիրապետելը` փայլուն բնութագրերի հետ մասին խիստ հետաքրքրեցին Միավորված պետական քաղաքական կառավարման արտասահմանյան բաժնին. նման աշխատակիցները ոսկու գին ունեին։ Հովակիմյանին հրավեր ուղարկվեց։

Геворк и Гоар Вартаняны - Sputnik Արմենիա
Հայկական Ջեյմս Բոնդը. ինչպես հետախույզ Ամիրը որոշեց աշխարհի ճակատագիրը

Լուբյանկային մերժելը վտանգավոր էր։ Հովակիմյանը դա չէր էլ ուզում. եվրոպական արտաքինով, արտիստիկ, որ հեշտությամբ մտնում էր ցանկացած կերպարի մեջ, նա հրավերն ընդունեց որպես մարտահարվեր և հնարավորություն։ Ժամանակը ցույց տվեց, որ նա ճիշտ էր։

Արագացված դասընթացներ, հիացմունքն այն մարդկանց, որոնք զբաղվում էին նրա հետ և ԱՄՆ–ում խորհրդային առևտրային ներկայացուցչությունում արագ նշանակում։

Այստեղ նա եղավ խորհրդային հետախուզության անդամ, հետո էլ` գլխավոր ռեզիդենտ։ Ու, չնայած վերջին պաշտոնից բխող անդադար ու լարված աշխատանքին, Հովակիմյանը կարողացավ  1935թ–ին Ամերիկայում փայլուն կերպով պաշտպանել դոկտորական դիսերտացիա։

«Ես ամենից շատ վախենում եմ ոչ պրոֆեսիոնալներից։ Պրոֆեսիոնալիզմի բացակայությունը կարող է ամեն ինչ հիմքից քանդել։ Յուրաքանչյուր մարդ պետք է լինի իր տեղում», – Հովակիմյանն այդ խոսքերը կասի մի քանի տարի անց. որքան ճիշտ են դրանք բոլոր ժամանակներում։

1941թ–ին, երբ արդեն պատրաստվեց Հովակիմյանին Մոսկվա վերադարձնելու մասին հրամանը, Հետաքննությունների դաշնային բյուրոն նրան կալանավորելու հրամանագիր  ներկայացրեց` լրտեսության մեջ կասկածանքով։ Նրա համար նույնիսկ Ստալինն էր ջանքեր գործադրել. ամերիկացիներին առաջարկվել էր Հովակիմյանին փոխանակել վեց բացահայտված ամերիկյան գործակալների հետ։ Վաշինգտոնում համաձայնվում են, Հովակիմյանին բաց են թողնում, բայց փոխարենը ստանում միայն երեքին։

Бывший госсекретарь США Джеймса Бейкера (в центре) и бывший посол в Сирии Эдвард Джереджян (справа) приветствуют ген.секретаря Фонда Иссама Фареса Антуана Хабиба (20 июня 1999). Бейрут - Sputnik Արմենիա
Պատրիարքի հոբելյանական գարունը. Էդվարդ Ջերեջյան հայը և դիվանագետը

Խորհրդային ատոմային ռումբ ստեղծելու աշխատանքները, բնականաբար, պետք է ղեկավարեր միայն ակադեմիկոս. Ստալինի վրա գիտական կոչումները կախարդական ազդեցություն էին ունենում։ 1943թ–ի ամռանը պրոֆեսոր Իգոր Կուրչատովը և Աբրահամ Ալիխանյանն ընտրվեցին Գիտությունների ակադեմիայի անդամներ, և առաջինը դարձան գլխավորողները այս նախաձեռնության, որը սկզբից ոչ թե անիրականանալի էր թվում, այլ անհասկանալի։

Ինչ–որ գերհզոր զենք. այդքան էլ հասկանալի չէր, թե ինչպիսի սկզբունքներով էր այն գործելու։ Բայց համաշխարհային մեծության ֆիզիկոսները շատ արագ պարզեցին, իսկ տեղեկություններ կորզելու առաջադրանքը դրվեց Հայկ Հովակիմյանի վրա, թե չէ Ստալինն արդեն բողոքում էր, որ Ամերիկայից «Գենադիի» մեկնելուց հետո (Հովակիմյանի գործակալային կեղծանունը) ձայն–ձուն չկա։

Открытие памятника главному маршалу бронетанковых войск Амазаспу Хачатуровичу Бабаджаняну в Ереване - Sputnik Արմենիա
Մաուզերից մինչև տանկային բրիգադ. այդ դյուրաբորբ ու պինդ Բաբաջանյանը

Հովակիմյանը Մոսկվայում նստած կարողանում է անհավանական տեղեկություններ ստանալ բոլոր տեղերից, այդ թվում` Լոս Ալամոսում Օպենհեյրմերի լաբորատորիայից։ Կուրչատովը ցնցված էր ENORMOUS նախագծի (այդպես էր այն անվանել հենց «Գենադին») նման արդյունավետության փաստից և անընդհատ ասում էր, որ Հովակիմյանը նույնիսկ չի պատկերացնում, թե նա քանի տարով է մոտեցրել գերզենքի ստեղծումը։ Կուրչատովն ինքն էլ չէր պատկերացնում, ամեն ինչ ավելի ուշ է պարզ դարձել։

Ավելի ուշ 1945թ–ի հուլիսից հետո ԱՄՆ–ն անցկացրեց ատոմային ռումբի հաջող փորձարկում Նյու Մեքսիկոյի Ալամոգորդո զորավարժարանում և բրիտանացիների հետ դափնիներն էին վայելում՝ վստահ լինելով, որ ԽՍՀՄ–ն անգամ չի էլ մոտենա այդ զենքը ստեղծելուն։

Այդպես անցավ չորս տարի արևմտյան գերտերությունների օլիմպիական հանգստության և Մոսկվայում գերլարված աշխատանքի պայմաններում։ 1949թ–ի օգոստոսի 29–ին Սեմիպալալտինսկի մոտ փորձարկվեց և «հաջող» պայթեց խորհրդային ռումբը` պայթեցնելով Վաշինգտոնի և Լոնդոնի օլիմպիական հանգստությունը։

Այդ օրը Հայկ Հովակիմյանը Լուբյանկայի աշխատակից չէր արդեն մեկուկես տարի։ 1947թ–ին նրան ուղարկել էին երկարաժամկետ արձակուրդ և այդպես էլ հետ չէին կանչել։ Հոգնելով սպասելուց` Հովակիմյանը աշխատանքից ազատվելու դիմում էր ներկայացրել. պատմում, որ Բերիան այդ ժամանակ ասել է` ուզում է, թող գնա։

СТАЛИН БУДЕННЫЙ БЕРИЯ БУЛГАНИН - Sputnik Արմենիա
Կիպնիս, նույն ինքը` Գենադի, նույն ինքը` Հովակիմյան. հետախույզի պատմությունը

Նրա նկատմամբ բռնաճնշումներ չեն կիրառվել։ Թեև, նայած ինչ ասել է բռնաճնշում. քրեական գործ հարուցել են, և 1954թ–ին զրկել գեներալ–մայորի և ԽՍՀՄ հերոսի կոչումից։ Ազատությունից չեն զրկել, աշխատանքում չեն սահմանափակել։ Հովակիմյանը մինչև իր վախճանը` 1967թ–ի մարտի 13–ը, աշխատեց ԽՍՀՄ ազոտային արդյունաբերության պետական ինստիտուտում. սկզբից տնօրեն, իսկ երբ զրկեցին կոչումներից ու պարգևներից՝ լաբորատորիայի վարիչ։

Հնարավոր է` Հովակիմյանը կարողանար հասնել գործի վերանայման, բայց չի արել։ Պատմության մեջ նա մնաց մարդ, որը կարևոր դեր է խաղացել ԽՍՀՄ միջուկային զենք ստեղծելու գործում, նշանակում է ստեղծել է զսպելու, հավասարակշռելու գործիք, որը թույլ կտա մոլորակին կրկին չմխրճվել համաշխարհային սպանդանոցի մեջ` այժմ արդեն մարդկության համար ավելի սարսափելի մակարդակով։

Լրահոս
0