«Բուռան» բազմակի օգտագործման տրանսպորտային տիեզերանավը իր փառավոր պատմությունն ունի։ Հասկանալի է, որ այն 1988 թվականին չի սկսվել, ու նույնիսկ ոչ էլ 15 տարի առաջ ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի պրեզիդիումի հանձնաժողով ու համակարգի մշակման ինստիտուտներ ներկայացրած զեկույցից։
Թերևս, այն սկսվում է Կորոլյովից ու ակադեմիկոս Իոսիֆյանից, Միկոյանի փորձարարական-կոնստրուկտորային բյուրոյից, Տուպոլևից ու Յակովլևից, փայլուն սերնդի ծաղկափնջից, որը սկզբում փայլուն կրթություն էր ստացել, հետո հաղթել էր սարսափելի պատերազմում, իսկ վերջում տիեզերք էր թռել։ Երբ Կորոլյովի անվանած «Ամենայն Հայոց էլեկտրիկոս» Անդրանիկ Իոսիֆյանն ուղեծիր էր հանում օդերևութաբանական արբանյակները, իսկ հետո մշակեց «Սոյուզ» սերիայի տիեզերանավերի գրեթե ամբողջ էլեկտրատեխնիկական մասը, «Պրոգրես» ավտոմատ տրանսպորտային բեռնատար նավերի սերիան, «Սալյուտ» ու «Միր» ուղեծրային կայանները։
Ռուսաստանի տիեզերագնացության ֆեդերացիայի տիեզերական տեխնիկայի վաստակավոր փորձարկող Նիկոլայ Պետրոսյանը տիեզերանավաշինություն եկավ, երբ նա երիտասարդ ու համարձակ ֆիզիկոս էր, 1960–ականներին, որը համարձակ ու ռոմանտիկ գաղափարների ժամանակ էր։ Տիեզերքում, ինչպես նաև երկրի վրա ԽՍՀՄ–ն ու ԱՄՆ–ն ուժեղ մրցակցության մեջ էին, ու խորհրդային բանակի օգտագործման տիեզերանավերի մշակումը սկսվեց որպես ամերիկյան «Շաթլների» պատասխան։
Չխորանալով ձանձրալի տեխնիկական մանրամասների մեջ` միանգամից ասենք, որ «Բուռանը» թռել է հատուկ կառուցված Բայկոնուրից 1988 թվականի նոյեմբերին։ Երկրի ուղեծրի շուրջ թռիչքը տևեց 3 ժամ 25 րոպե, ու երկու շրջանի ընթացքում արտակարգ իրավիճակներ եղան, թեև տիեզերանավը պատվով տարավ այդ փորձությունները, ավելին, դրա ստեղծողների համար անօգուտ չեղավ։
Նիկոլայ Պետրոսյանը հարցազրույցներից մեկում հիշում է, որ այն ժամանակ անհասկանալի պատճառներով տիեզերանավը կտրուկ մանևր արեց մոտ 11 կիլոմետր բարձրության վրա։ Այն 180 աստիճանի օղակ արեց, ավելի ուշ հայտնի դարձավ, որ երկրում փոթորկային քամու մասին զգուշացում ստանալուց հետո «Բուռանի» ավտոմատիկան որոշել էր լրացուցիչ մարել արագությունն ու ավելի անվտանգ հետագծով վայրէջքի գնալ։
Կարելի է պատկերացնել այն մարդկանց հուզմունքը, որոնք Բայկոնուրում էին. «Բուռանի» հետ կապը կորել էր, թռիչքների կառավարման կենտրոնից նույնիսկ տիեզերանավի ինքնաոչնչացման խուճապահար կոչեր էին հնչում։
Այդ համակարգը նախատեսված էր այն դեպքերի համար, երբ գերգաղտնի սարքին կսպառնար այլ պետության տարածքում հայտնվելը։ Իրավիճակը փրկել է ավիացիայի գեներալ–լեյտենանտ Ստեփան Միկոյան, որը պատասխանատու որոշում էր կայացրել` սպասել։ Հաշված, բայց անվերջ րոպեների ընթացքում «Բուռանը» կապի դուրս եկավ ու վայրէջք կատարեց Բայկոնուրում, որտեղից և թռել էր։
Չափազանցություն չի լինի պնդել, որ ամերիկացիները նախանձով էին նայում «Բուռանին», ու ՆԱՍԱ–ն ծրագրի հանդեպ անկեղծ հետաքրքրություն ուներ։ Սակայն ճակատագիրն այլ կերպ որոշեց։
Խորհրդային միությունը փլուզվում էր, տիեզերանավեր ստեղծող համակարգը առանց ֆինանսավորման մնաց ու տապալվեց, տիեզերքն էլ հետաքրքրում էր արդեն միայն նվիրյալներին։ 1990 թվականին աշխատանքները կանգնեցին, երեք տարի անց դրանք պաշտոնապես դադարեցվեցին, իսկ 2002 թվականին տիեզերք թռած «Բուռանը» տարօրինակ կերպով ոչնչացվեց Բայկոնուր համալիրի տանիքի փլուզման ժամանակ։
...Իսկ հետո եղավ ամերիկյան «Կոլումբիա» շաթլի աղետը, որից հետո դադարեցվեց նաև «Սթեյլ Շաթլի» ամբողջ ծրագիրը։ Ամերիկացիները նորից հույս էին կապում «Բուռանի» ուղղությամբ աշխատանքների վերսկսման հետ:
Ասում են` վերջերս այս վսեմ նախագծի մշակումներից ներառվում նաև ռուսական այլ նախագծերում։
