Հայ առաքելական եկեղեցին այնքան խորն է սերտաճել պատմության, ժողովրդի ինքնագիտակցության և ինքնության, կենսակերպի մեջ, որ վաղուց դարձել է նրա գոյության անկյունաքարերից մեկը. օրինակ` ինչպես ընտանիք հասկացությունը։ Եթե այդ քարերից մեկը հեռացնես, ամեն ինչ կփլուզվի` ավերակելով հազարամյա ժայռաբեկորները և հայ ժողովրդի հնագույն պատմությունը, ինչպես նաև նրա այսօրվա օրը։ Եվ ոչ մի «վաղվա» մասին արդեն խոսք չի լինի։
Նույնիսկ հեթանոսին է հասկանալի, որ հայերի համար ՀԱԵ–ն ավելին է, քան ուղղակի եկեղեցի ու կրոն։ Դա չես կարող բացատրել մարդու, որը ձևավորվել է այլ հասարակությունում, նույնիսկ` ծագումով հայի։ Հայկական մտածողության և աշխարհայացքի մեջ եկեղեցու դերը գիտակցելու և զգալու համար պետք է դաստիարակված լինել հայկական բարոյական, արժեքային համակարգով, մեծամասամբ` չգրված, որը փոխանցվել է հորից որդուն, մորից` դստերը։
Սա լավ կամ վատ չէ, սա ընդհանրապես որակական չափանիշներով չի չափվում։ Սա ուղղակի իրողություն է։
Այս տողերի հեղինակը երկար տարիներ շփվում է հայ հոգևորականության տարբեր ներկայացուցիչների հետ։ Հիմնականում նրանց հետ, ովքեր եկեղեցուն ծառայելու մեջ են տեսել այս երկնքի տակ իրենց առաքելությունը։ Նրանց ընչաքաղցներից և կարիերիստներից տարբերելը շատ հեշտ է. այս ոլորտում մարդու մեջ նստած կեղծիքը միանգամից երևում է, և այն տեսնելու համար պետք չէ հոգեբան լինել։
Չեմ պաշտպանում Գարեգինին, որին շատ իսկական հոգևորականներ տանել չեն կարողանում։ Խոսքերը, որոնք ես լսել եմ նրանց շուրթերից կաթողիկոսի մասին, չի կարելի այստեղ մեջբերել։ Ընդ որում` չի կարելի մեջբերել ոչ անպարկեշտության պատճառով. իմ զրուցակիցներն իրենց հայհոյանքներ թույլ չեն տվել։
Խոսքը հենց եկեղեցու նկատմամբ վերաբերմունքի մասին է։ Հիմա հայտնի ճշմարտություններ չեմ կրկնի, թե եկեղեցին անջատ է պետությունից, և այդ պատճառով հայերը չպետք է խառնվեն նրա գործերին։ Ոչ, մենք` աշխարհիկներս, եկեղեցի ենք գնում (նրանք, ովքեր գնում են), պսակադրվում այնտեղ և մկրտում մեր երեխաներին։ Եվ պնդել, որ դա չի վերաբերում հասարակ մարդկանց, անհնար է։
Բայց բանն այն է, որ եկեղեցուն չի կարելի վերաբերվել փողոցային բողոքների և պահանջների մակարդակով։ Եթե մենք սկսենք փողոցից թելադրել եկեղեցուն և հոգևոր այրերին, թե նրանք ինչպես վարվեն, ապա արդեն կունենանք ոչ թե եկեղեցի, այլ սովորական պետական ինստիտուտ, որին կարելի է հարկադրել ամեն ինչի` հեղափոխական կամ կեղծ հեղափոխական մեթոդներով։ Եթե հոգևորականության միջավայրում հասունացել են տարաձայնություններ այդ կամ այն սրբազան տեքստի մեկնաբանության, ինչ–որ ծես կատարելու կարգի կամ կոնկրետ անձի վերաբերյալ, որը եկեղեցական պաշտոն է զբաղեցնում. թող դա որոշի հենց հոգևորականությունը։
Մարդկանց շարքում, որոնք նաև ապօրինի մեթոդներով պահանջում են կաթողիկոսի հրաժարականը, անշուշտ, եղել են նրանք, ովքեր իսկապես մտահոգ են իրավիճակով։ Բայց, ինչպես միշտ լինում է, եղել են մարդիկ, որոնք ձուկ են բռնում պղտոր ջրում, լուծում իրենց խնդիրները։
Վերցնենք թեկուզ «Լոնգինի գեղարդի» հետ կապված պատմությունը։ Ինչո՞ւ էր Էջմիածինն այդպես հապաղում այն ցուցադրելու հարցում, անկեղծ ասած, ինձ համար անհասկանալի էր, կարելի էր միանգամից ցույց տալ և փակել հարցը։ Ինչ վերաբերում է վարկածներին այն մասին, որ ցույց են տվել պատճենը, ապա կարելի է ոչ մի բանի էլ չհավատալ` ուղղակի ընդունելով անհաշտ կեցվածք։ Գեղարդը ցույց են տվել, բայց ցույց են տվել դժկամորեն և ուշ։ Արդյունքում հարցը փակվել է, բայց ոչ ամբողջությամբ. նստվածք է մնացել։
Հայ եկեղեցին իր գոյության ավելի քան 17 դարերի ընթացքում տեսել է կայսրությունների և պետությունների կործանում, ժողովրդի վիշտ և ուրախություն, փրկել մարդկանց կոտորածներից, գրքերը` խարույկից։ Փրկել է գիտությունը, կրթությունը, գիտելիքները։ Եվ այսօր այն կանգնեցել պետական ինստիտուտի վերածվելու վտանգի առաջ, որտեղ ղեկավարը կարող է հեռացվել բարձրաստիճան անձանց ցանկությամբ, առավել ևս` փողոցի աղմուկի թելադրանքով, անթույլատրելի է։
Կրկնում եմ, խնդիրը Գարեգինի անձի մեջ չէ, ես ժողովրդի ներկայացուցիչներից մեկն եմ և հիանալի գիտեմ հեղինակության մասին, որը նա ունի` որպես հոգևոր հովիվ։ Ավելի ճիշտ, այդ հեղինակության բացակայության մասին։
Բայց եթե պայմանական «փողոցը» հասնի կաթողիկոսի հրաժարականին, դա վատ միջադեպ կստեղծի, որը սպառնում է կործանարար դառնալ։ Վաղը հաջորդ կաթողիկոսից կարող են պահանջել էլի ինչ–որ բան` դրանով այդ աստիճանը նսեմացնելով մինչև հասարակ պետական ծառայողի մակարդակի։ Եթե եկեղեցու անառարկելի հեղինակությունը (ՀԱԵ, այլ ոչ թե առանձին անձանց) դադարի գոյություն ունենալ, ապա դա կլինի կրակոց ազգի քունքին։ Եվ հայտնի չէ, թե պետք կգա արդյո՞ք երկրորդ` ստուգիչ կրակոցը։
Հայաստանում հիմա տագնապալի վիճակ է։ Եվ ոչ միայն Հայաստանում, հարևան երկրում ծավալվում է իսլամիստական հեղաշրջման փորձի թեման, որի նպատակն է ստեղծել շարիաթի օրենքներով ապրող պետություն։ Զուգադիպությո՞ւն է։
Վրաստանում խռովություններ են, որոնք սկսվել են թմրանյութեր կիրառելու օրենսդրական պահանջների դեմ բողոքներից հետո։ Թմրանյութերի հարցերը վերածվել են քաղաքական պահանջների։
Զուգադիպությո՞ւն է։
Տագնապալի իրավիճակ է հիմա ամբողջ Հարավային Կովկասում։
