ԵՐԵՎԱՆ, 7 հունիսի — Sputnik, Աշոտ Սաֆարյան. ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի Արցախի վերաբերյալ հայտարարությունները, որոնք նա հնչեցրեց ԱԺ–ում կառավարության ծրագիրը ներկայացնելիս, կարելի է համարել պատասխան Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի արտահայտություններին։
Մուսուլման հոգևորականների առջև (Ռամադանի երեկոյան ընթրիք ժամանակ) ելույթ ունենալիս Ալիևը կոչ էր արել Հայաստանի իշխանություններին սկսել «իրական, ոչ թե իմիտացիոն բանակցային գործընթաց»:
«Հարցը կարող է լուծում գտնել, և Կովկասում կարող է խաղաղություն հաստատվել։ Մենք դա ուզում ենք, մենք պահանջում ենք կարգավորել հակամարտությունը, մենք դրա իրավունքն ունենք։ Հուսով ենք, որ այդ հարցը մոտ ժամանակում կարող է լուծում գտնել բանակցությունների միջոցով», – ավելացրել էր նա։
Իսկ ՀՀ վարչապետը կարծում է, որ բանակցությունների արդյունավետությունը կախված է դրանցում Արցախի անմիջական ներգրավվածությունից, քանի որ Հայաստանի ղեկավարությունը ո՛չ քաղաքական, ո՛չ իրավական, ո՛չ էլ բարոյական հիմքեր չունի բանակցություններ վարելու Արցախի անունից։ Պատկերավոր ասած` Փաշինյանը մեսիջ է ուղարկում Բաքու. առարկայական բանակցություններ եք ուզում` կլինեն… Արցախի հետ։
Կարծես կանխագուշակելով Բաքվի հավանական արձագանքը, որը բավական ցավագին է ընդունում բանակցություններին Ստեփանակերտի մասնակցությունը` սպառնալով մարտական գործողություններով, Փաշինյանն ավելացրեց, որ Հայաստանը մոտակա տարիներին ակտիվորեն արդիականացնելու է իր զինված ուժերը` նոր սպառազինություն գնելով և խթանելով սեփական պաշտպանական արտադրանքը։
Ինչպես հայտնի է, Լեռնային Ղարաբաղը մասնակցել է բանակցություններին մինչև 1998 թվականը։ Նույն տարում ՀՀ նախագահ դարձավ Արցախի նախկին վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանը, որը, փաստորեն, որոշեց բանակցություններին ներկայացնել միաժամանակ և՛ Հայաստանը, և՛ Արցախը։
ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահները տարածաշրջանային այցերի շրջանակներում պարբերաբար հանդիպումներ են անցկացնում նաև Արցախի ղեկավարության հետ, սակայն համարել դա Ստեփանակերտի մասնակցություն բանակցություններին, մեծ հաշվով չի կարելի։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ են Հայաստանի իշխանությունները այս 20 տարիների ընթացքում աչք փակել այս իրողությունների վրա։ Այն, որ Արցախի ճակատագիրը պետք է որոշի Արցախի ժողովուրդը, բազմիցս խոսել է նաև Հայաստանի նախկին ղեկավարությունը։ Սակայն գործընթացը երբեք մեռյալ կետից առաջ չի շարժվել։
Երևանի նման պասիվության պատճառը, ամենայն հավանականությամբ, պետք է փնտրել նախկին իշխանությունների մոտ ներքին լեգիտիմության զգացումի բացակայության մեջ։ Սկսած 1996 թվականից, Հայաստանում բոլոր համապետական ընտրություններն ուղեկցվում էին զանգվածային կեղծիքներով, նենգափոխումամբ, իսկ հաջորդած բողոքի զանգվածային ակցիաները Հայաստանի իշխանություններին խոցելի էին դարձնում արտաքին ճնշման առաջ։ Հետևաբար, ո՛չ Ռոբերտ Քոչարյանը, ո՛չ Սերժ Սարգսյանը ամուր հող չէին զգում նման համարձակ արտաքին քաղաքական նախաձեռնություն առաջ քաշելու համար, ինչպիսին է բանակցությունների սեղանի շուրջ Արցախի վերադարձը։
Փաշինյանի հաշվարկներն այսօր կառուցվում են իրավիճակի արմատական փոփոխության վրա։ Բացարձակ լեգիտիմություն ունենալով ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս` ՀՀ վարչապետը փորձում է արմատային բեկում մտցնել բանակցային գործընթացում` կարծելով, որ բանակցող կողմերի քանակը փոխելը որակական փոփոխությունների կհանգեցնի։
Միաժամանակ, երկրի ղեկավարությունը զբաղվում է բանակի հզորացմամբ` գիտակցելով, որ բանակցություններն ինչ–որ պահի կարող են փակուղի մտնել, և այդժամ դիվանագետների փոխարեն «կխոսեն» թնդանոթները, ինչպես եղավ 2016 թվականի ապրիլին։
Այս կարծիքին է նաև Արցախյան շարժման առաջնորդներից մեկը, ազգային անվտանգության հարցերով ՀՀ առաջին նախագահի նախկին խորհրդական Աշոտ Մանուչարյանը։ Ավելին` նա գտնում է, որ Արցախում այսօր տեղի ունեցող ներքին գործընթացները հիմք են դնում արտաքին ճակատում ապագա հաղթանակների համար։
«Այն, ինչի մասին երկար տարիներ խոսում է Հայաստանը` պնդելով Արցախի միջազգային ճանաչման անհրաժեշտությունը, վերջին հաշվով կարող է տեղի ունենալ ոչ թե ռազմական հաղթանակների արդյունքում կամ ԵԱՀԿ ՄԽ բանակցությունների շրջանակում, այլ Հայաստանի և Արցախի ներսում որակական փոփոխությունների օգնությամբ», – Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց Մանուչարյանը։
Քաղաքագետը հիշեցնում է` Արցախը վերջին 30 տարվա ընթացքում հայոց աշխարհում որակական փոփոխությունների լոկոմոտիվ էր։ Ամեն լավ և պրոգրեսիվ բան, այսպես թե այնպես, սկսվում էր Արցախից։ Այժմ Արցախը հետ է մնացել Հայաստանից, այն չէր կարող մի կողմ քաշված մնալ այն դրական փոփոխություններից, որոնք տեղի ունեցան Հայաստանում։ Արցախում տեղի ունեցող գործընթացները` բացը լրացնելու և հասարակաքաղաքական կյանքը փոխելու փորձ է։
«Ի վերջո Արցախի իշխանությունների ներքին լեգիտիմությունը` որպես միջազգային սուբյեկտ Արցախի ճանաչման, կոնկրետ կարգավիճակի շնորհման գրավականն է», – ավելացրեց մեր զրուցակիցը։
Ադրբեջանի նախագահի վերոնշյալ հայտարարությունները մեկնաբանելիս` Մանուչարյանը դժվարացավ ասել, թե ինչ նոր բան կարող են առաջարկել բանակցություններին Հայաստանի իշխանությունները կամ միջնորդները` հաշվի առնելով, որ հակամարտող կողմերը չափազանց տարբեր պատկերացումներ ունեն փոխզիջումների վերաբերյալ։ Իսկ Արցախին բանակցությունների սեղան վերադարձնելու պահանջը Բաքուն փշերով է ընդունում։ Լևոն Տեր–Պետրոսյանի նախկին խորհրդականը կարծում է, որ այս պայմաններում առաջնային դեր է ստանում «ժողովրդական դիվանագիտությունը»։
Այլ կերպ ասած` մոբիլիզացված ժողովուրդը, որին հաջողվեց Հայաստանում իշխանափոխության հասնել, պետք է և կարող է հակամարտության կարգավորման իր մոդելը ստիպի ընդունել ինչպես Ադրբեջանին, այնպես էլ միջազգային հանրությանը։
Ինչպես կարծում է Մանուչարյանը, կառավարության վրա կարող են ճնշում գործադրել, քանի որ այն ինքնին մի շարք միջազգային պարտավորություններով և ձևականություններով է կապված։ Իշխանությունները մանևրելու համար այդքան էլ մեծ դաշտ չունեն։ Սակայն ի տարբերություն իշխանության, հանրության ձեռքերը կապված չեն։ Եվ եթե այդ հանրությունը կառավարությանը համապատասխան լիազորություններ տա` համարձակ արտաքին քաղաքական որոշումների համար, ապա արտաքին գործընկերները չեն կարող հաշվի չնստել այդ գործոնի հետ։
Այդ առումով հետաքրքիր է ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ երկրի` Ռուսաստանի դիրքորոշումը։ Մոսկվայում հայ գործընկերոջ հետ տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսի ժամանակ Ռուսաստանի ԱԳՆ ղեկավար Սերգեյ Լավրովը հայտարարեց, որ Մոսկվան կհարգի Երևանի և Բաքվի ընդունած ցանկացած որոշում կապված բանակցային գործընթացում Արցախի մասնակցության հետ։ Այս հայտարարությունը կարելի է նշանավոր համարել այն առումով, որ բանակցությունների սեղանին Ստեփանակերտի վերադարձի հարցն առաջին անգամ է փաստորեն «ինստիտուցիոնալացվում»` ընդգրկվելով միջնորդների քննարկումների օրակարգ։
