ԵՐԵՎԱՆ, 5 փետրվարի — Sputnik, Դավիթ Գալստյան. Թուրքիային սահմանակից հայկական տարածքները պարբերաբար գնդակոծվել են թուրքերի և քրդերի հակամարտության պատճառով, Sputnik Արմենիային պատմեց Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնության ծառայության պահեստային փոխգնդապետ Լև Ազատխանյանը` հիշելով անհանգիստ 90-ականները։
ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Հայաստանն ինքնուրույն և անկախ պետականություն կառուցելու ուղի է ընտրել։ Միաժամանակ, նրա խոսքով, ցանկացած պետության գլխավոր գերակայություններից մեկն անվտանգության ապահովումն է, այդ թվում` սահմանի։
Այն պայմաններում, երբ երկրի տնտեսության բոլոր ջանքերը, մարդկային ռեսուրսներն ուղղվել էին Արցախի պաշտպանությանը, Թուրքիայի և Իրանի հետ պետական սահմանի պաշտպանությունը, սահմանապահի խոսքով, ուժերից վեր էր երկրի համար։ Այդ բարդ պայմաններում 1992թ-ի սեպտեմբերի 30-ին պայմանագիր ստորագրվեց Մոսկվայի և Երևանի միջև Ռուսաստանի սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի մասին։
«90-ական թթ-ին ռուս սահմանապահները պահպանել են Թուրքիայի Հանրապետության և Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ պետական սահմանները բարդ քաղաքական ու տնտեսական իրադրության պայմաններում։ Արաքսից այն կողմ հաճախ են կրակոցներ լսվել։ Թուրքիայի սահմանամերձ շրջաններում կառավարական զորքերը կռվել են Քրդստանի Բանվորական կուսակցության անդամների դեմ։ Հաճախ գնդակոծվել է նաև հայկական տարածքը», — պատմում է Ազատխանյանը։
Նրա խոսքով` մի անգամ «Ջրառատ» սահմանային ուղեկալում գնդակը դիպել է սահմանապահներից մեկի ավտոմեքենայի ապակուն, մի քանի գնդակ` ջրմուղ աշտարակին, ևս մի քանիսը սուլելով անցել են սահմանապահների գլխի վրայով, որոնք այդ ժամանակ զբաղվել են տնտեսական աշխատանքներով, գնդակներից մեկն անցել է զինվորի գլխավերևով ու կոտրել ճյուղը։
Դեպք է եղել, երբ մի քանի գնդակներ հասել են Մարգարա գյուղի բնակիչների մեկի դռանը և պատուհանի շրջանակին։ Գյուղի մյուս բնակիչը մեջքից վիրավորվել է։
Մի անգամ «Արազափ» սահմանային ուղեկալի տարածքում գնդակոծության տակ են ընկել հենց սահմանապահները։ Դրանք եզակի դեպքեր չեն եղել։
«Մենք ստիպված էինք պետական սահմանի հսկողությունն իրականացնել սահմանապահների կարիքների անբավարար ֆինանսավորման պայմաններում։ Սահմանային ենթակառուցվածքի օբյեկտները պահելու, նյութական միջոցներ առաքելու (տեխնիկայի համար վառելիք, ածուխ, փայտ, անձնակազմի համար սննդամթերք) հարցում շատ բարդություններ են եղել, ուշացրել են դրամական վճարները», — հիշում է Ազատխանյանը։
Նրա խոսքով` բնակավայրերում, այդ թվում` սահմանային ուղեկալներում մշտապես անջատել են էլեկտրաէներգիան։ Այդ ժամանակ Ռուսաստանի տարբեր շրջաններից զինվորներ և սերժանտներ են զորակոչել Հայաստան։ Այդ բարդ տարիներին շատերը կամավոր են եկել Հայաստան։
Փոխգնդապետը նշում է, որ սահմանապահները տեղի բնակիչների հետ հաղթահարել են 90-ականների բոլոր դժվարությունները։ Բարեբախտաբար, սահմանամերձ շրջանների բնակիչները գիտակցել են սահմանների հսկողության կարևորությունը և փորձել են ակտիվ մասնակցություն ունենալ այդ հարցում։
Բնակչության առավել ակտիվ հատվածից ստեղծվել են կամավոր ժողովրդական ջոկատներ (սահմանապահների աջակցության խմբեր), որոնք անմիջականորեն մասնակցել են պետական սահմանի պահպանությանը սահմանապահ ջոկատների կազմում։
«Չնայած գյուղացիների համար բարդ ժամանակներին` նրանք օգնել են մեզ սահմանին ինժեներային շինություններ կառուցելու, դրանք վերանորոգելու և պահելու հարցում։ Սննդով օգնել են անձնակազմին։ Անհատույց թարմ մթերք են մատակարարել։ Դպրոցականները մեկնել են սահմանային ուղեկալ, ծանոթացել զինվորականների կենսակերպի հետ, ուսումնասիրել զենքերը», — պատմում է Ազատխանյանը։
Մի անգամ 1995թ-ին «Մարգարա» սահմանային ուղեկալի մոտ աշխատել է էլեկտրական-ազդանշանային համալիրի հատվածներից մեկը։ Ուղեկալն արագ արձագանքել է «Ի զեն» հրամանով։
Տագնապային խումբը նկատել է սահմանախախտի հետքերը և սկսել է հետապնդել նրան։ Տեղեկացվել են փոխկապակցված կառույցները, այդ թվում` կամավորների ջոկատները։ Փորձելով սպրդել հետապնդումից` սահմանախախտը հասել է Վարդանաշեն գյուղի ծայրամաս, որտեղ նրան բռնել են տեղի բնակիչները։ Պարզվել է, որ սահմանախախտը զինված գրոհային է, որն անցել է Արաքս գետը և փորձել է թափանցել Հայաստան։
Սահմանապահներն էլ իրենց հերթին են օգնել գյուղի բնակիչներին, որոնք հատկապես շոգ եղանակին իրենց հողատարածքները ոռոգելու խնդիր են ունեցել։ Ցերեկային ժամերը չեն բավականացրել, իսկ գիշերը սահմանին անհանգիստ իրադրության պատճառով բարդ է եղել ապահովել բնակիչների անվտանգությունը։
«Սահմանապահ ջոկատի հրամանատարությունը մասնավոր որոշումներ է ընդունել գիշերային ժամերին աշխատանքի անվտանգությունն ապահովելու համար։ Մենք լրացուցիչ հերթապահություն էինք սահմանում, հսկում տեղի բնակիչների աշխատանքի շրջանները, որպեսզի նրանք կարողանային անվտանգ աշխատել, բերք աճեցնել, հավաքել ու իրացնել այն», — պատմում է Ազատխանյանը։
Ռուս սահմանապահները հայ-թուրքական և հայ-իրանական սահմանին ծառայություն են իրականացնում Հայաստանի տարածքում Ռուսաստանի սահմանային զորքերի կարգավիճակի մասին միջպետական պայմանագրի համաձայն, որը կնքվել է Երևանում 1992թ-ի սեպտեմբերի 30-ին։
Հայաստանում Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ վարչությունը ներառում է չորս սահմանային ջոկատ` Գյումրիում, Արմավիրում, Արտաշատում և Մեղրիում, ինչպես նաև առանձին հսկիչ-անցակետ ունի Երևանի «Զվարթնոց» միջազգային օդանավակայանում։
