Արամ Գարեգինյան, Sputnik
Խաղողի այգին ընտանիքիս հացն է։ Սա Հայաստանի ամեն տասներորդ բնակչի իրականությունն է։ Հիմա նրանց այգիների վրա հարձակում է գործում անտեսանելի թշնամին՝ ֆիլոքսերա անունով բզեզը։ Ուտում է խաղողի վազերի արմատներն ու կարող է տեղափոխվել ամեն ինչի վրա, նույնիսկ` կոշիկի տակացուի։
Արարատի դաշտում դարերով ֆիլոքսերա չի եղել, իսկ կարանտինը խստորեն պահպանվում էր խորհրդային տարիներին ։ Հիմա արդեն ոչ։ 2000 թվականի վերջից այստեղ մեկը մյուսից հետո հիվանդության օջախներ են հայտնվում։
Եթե վիճակն անվերահսկելի դառնա, խաղողի բոլոր այգիները ստիպված կլինեն տեղափոխել հիվանդության նկատմամբ կայուն արմատների վրա։ Հակառակ դեպքում ֆիլոքսերան կոչնչացնի ամեն ինչ։
ՄԱԿ-ի ծրագրով (գյուղատնտեսության հետ կապված FAO կազմակերպության) այդպիսի արմատներ կբուծեն նոր բուծարանում։
«Մենք արդեն մեր կլիմային սովոր այդպիսի օժանդակող վազերի մի քանի տեսակ ընտրել ենք։ Աշխատանքների ժամանակացույցը մեկ տարով կազմել ենք, արդեն 2019 թվականին պատրաստելու ենք կայուն տնկաշիվերի խոշոր խմբաքանակ, որոնց վրա էլ պատվաստելու ենք սովորական տեսակները», — ասում է FAO ծրագրի փորձագետ Գառնիկ Պետրոսյանը։
Բայց մի հարց կա` գյուղացիները կկարողանա՞ն նման բան թույլ տալ իրենց։ Մեկ արմատ-տնկին 500 դրամ արժե։ «Մեկ հեկտարի համար 1800-ից 2500-2600 այդպիսի տնկի է հարկավոր»,- պարզաբանում է Պետրոսյանը։ Ու պետք է 20-30%-ով շատ վերցնել, քանի որ ոչ բոլոր վազերն են ապրում ուրիշ արմատների վրա։ Ստացվում է ավելի քան մեկ միլիոն դրամ։ Ընդ որում, հանրապետության լավագույն խաղողի այգիներից մոտ երկու-երկուսուկես միլիոն դրամ են ստանում։ Այդտեղից հանեք մշակման ծախսերն ու փորձեք մի բան թողնել գյուղացուն ու նրա ընտանիքին ամբողջ տարի ապրելու համար։ Մի բան էլ չմոռանանք․ նույնիսկ եթե վազը սերտաճում է ուրիշ արմատի հետ, ապա ավելի քիչ բերք, հետևաբար՝ ավելի քիչ եկամուտ է տալիս։
Ստացվում է` միայն ունևոր գյուղացիները կարող են պաշտպանվել։ Իսկ մյուսնե՞րը։ 2018 թվականի բյուջեում պատասխան չկա։
Միջոցները FAO —ից են խնդրել` որպես ծրագրի ընդլայնում։ «Հարցը քննարկման փուլում է»,- նշում է գյուղատնտեսության փոխնախարար Աշոտ Կարապետյանը։ Վերջնական որոշում դեռ չկա։
Արարատյան դաշտում ավելի քան 45 հազար խաղողի այգի կա։ FAO-ն ծրագրի համար արդեն դրամաշնորհ է տրամադրել, բայց այդպիսի խոշոր ծախսեր չէր նախատեսել։ Այդպիսի ծավալների համար արդեն ոչ թե դրամաշնորհ, այլ վարկ է պետք (եթե բյուջեում գումար չկա)։ Հայաստանի իշխանություններն առայժմ վարկեր են վերցնում ճանապարհաշինության համար։ Այսպես են պարզաբանում` գյուղացին բերքը որքան ավելի հեշտ հասցնի քաղաք, այնքան ավելի կհեշտացնի իր կյանքը։
Սա այն դեպքում, եթե բերք կա։ Իսկ եթե չկա՞։
Տվյալների աղբյուրը՝ ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայություն ու ICARE միջազգային կենտրոնի EVN գինեգործության ակադեմիա։
