Անի Լիպարիտյան, Sputnik.
Հայաստանն ամուր պահպանվել է հոգևոր այնպիսի արժեքներ, ինչպիսին են կրոնը, մշակույթն ու ավանդույթները։
Հայրենիքից հեռու ապրող հայերը հատուկ քնքշությամբ են պահպանում հայկական ավանդույթները։
Խաչ՝ նկարած հինայով
Ազգագրագետ Խորեն Գրիգորյանը, որը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի հետ համագործակցության փորձ ունի, հիմա Լիբանանում մուսալեռցի հայերին է ուսումնասիրում։
«Ես հիմա Լիբանանում ուսումնասիրում եմ մուսալեռցիներին։ Մուսալեռցիների ավանդույթներից է մարմնի վրա հինայով խաչ նկարելը։ Օրինակ՝ հարսանիքից առաջ հարս ու փեսան միմյանց ձեռքերին հինայով խաչեր էին նկարում։ Դա նորապսակների համար պսակադրության խորհրդանիշ էր», — ասաց նա։
Պորտաքարեր
Սյունիքի հայերը հետաքրքիր ավանդույթ են ունեցել. նրանք չբերության խնդիրը հատուկ քարի միջոցով են լուծել։ Երբ ընտանիքում երեխաներ չէին ծնվում, չբեր համարվող կնոջը Պորտաքար էին տանում։ Նա փորի վրա, կիսամերկ պառկում էր պորտաքարին։
Մնացած կանայք այդ ընթացքում մոմեր էին վառում և հատուկ աղոթքներ կարդում։ Այսպես նրանք փորձում էին բուժել ազգակից կնոջը չբերությոնից։ Սակայն եթե տղամարդն էր ամուլ, ապա բուժումն ավելի խնդրահարույց էր դառնում։
Պորտաքարերը հայկական ծիսական քարեր են, որոնք կապված են հողի, պտղաբերության ու մայրության դիցուհու՝ Անահիտի պաշտամունքի հետ։ Հեթանոսական ժամանակներում կարծում էին, որ հենց պորտաքարերն են օգնել Մհերին լույս աշխարհ գալ։ Առասպելի համաձայն՝ նա ծնվել է ժայռից ու հենց ժայռ է վերադարձել։ Պորտաքարերը «այն աշխարհի» դռներն էին համարվում։
Խաբ ու խազը
Հին ժամանակներում հայկական ավանդույթներից էր կաթի փոխանակումը՝ Կաթնափոխանակությունը: Մի քանի կանանցով պայմանավորվում էի օրվա կթած կաթը ամեն օր տալ մեկին, և դրա համար հատուկ նշակետերով փայտ կար՝ «խաբ ու խազը», որով կաթը չափում էին՝ բոլորին հավասար բաժին հանելու համար:
Եզմորթեք
Հաջորդ ավանդույթը, որը չի պահպանվել այսօր, եզմորթեքի արարողությունն է: Հարսանիքներին մի ամբողջ եզ պետք է լիներ այդ հարսանիքի մսացուն, բայց երբ փեսայի կողմը ընտրում էր կենդանուն, նրա վզից զանգ էին կախում, և հարսի կողմից ուղարկված պատանին տանում էր այն հարսի տուն, եթե կենդանին փոքր կամ նիհար էր լինում, կարող էին հարսի կողմից մերժել, իսկ հակառակ դեպքում սկսվում էր եզմորթեքի արարողությունը, որի ղասաբը սկզբից պետք է ձևացներ, թե չի կտրում դանակը մինչև համապատասխան գոմարը խոսք չտային։
Հայի տուն
Ավանդական հայկական տներն առանձնանում էին դիզայնով, թեև շատ տարիներ առաջ այդ բառը նույնիսկ գոյություն չուներ։ Հայերի տները քարից էին ու հիմքը քառակուսի էր։ Լույսը տուն էր ընկնում փոքր լուսամուտների ու ծխնելույզի միջոցով։ Մեր նախնիները ջեռուցում էին տները կավե վառարանի օգնությամբ։
Հայի տունը տարբերվում էր նաև ներքին կահավորմամբ՝ սնդուկներ, կավե սպասք, պղնձե կամ փայտե խոհանոցի իրեր, փայտե դարակներ ու ցածր սեղաններ։ Որոշ ընտանիքներում ընդունված էր գորգի վրա՝ գետնին նստած հաց ուտել։ Եվս մեկ ավանդական իր էր թաղթը։
Հայկական ավանդույթների մասին կարելի է անվերջ խոսել։ Դրանց շարքում է գինեգործության տոնը, տիպիկ հայկական հարսանեկան արարողությունը, երեխայի կնունքը, ատամհատիկը։ Հյուրընկալությունը, տարազները, հարգանքը վանքերի, խաչքարների ու այլ հոգևոր խորհրդանիշերի նկատմամբ՝ այդ ամենը փոխանցվել է մեր նախնիներից ու պահպանվել է մինչ օրս։
