Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Բանդիվան համայնքը մարզկենտրոնից 28 կմ հեռավորության վրա է: Չնայած շատերը, ծագումնաբանորեն վերլուծելով գյուղի անունը, այն կապում են ոմն Իվանի Բանտերի հետ, սակայն դա այդպես չէ՝ այս գյուղի բնակիչների նախնիները 1820-1830-ականներին գաղթել են արևմտյան Հայաստանի Կարսի նահանգից: Հենց այս տարածքում Պենտիվան գյուղ է եղել, որը հետո վերանվանվել է Պանտավան: Արաքսի այս ափն անցնելով՝ Պանտավանը դառնում է Բանդիվան:
Ներկայիս գյուղից մոտ 1-1.5 կմ արևմուտք գտնվում է Բանդիվան Ներքին լքված գյուղը՝ կիկլոպյան ամրոցիների շարքին դասվող՝ բոլոր կողմերից անառիկ. մի կողմում երկաթյա դարպաս, մյուսներն՝ ամրոցապատ: Տարածքն հատուկ պահպանման գոտի է՝ պատմության և մշակույթի հուշարձանների ցանկում ընդգրկված: Այստեղ կան մենհիրներ, դամբարաներ, ձիթհանքեր, 7 քարայր՝ ժողովրդի լեզվով ասած մաղարա:
Հենց նույն տարածքում մեկ այլ հետաքրքիր երևույթ ևս կա՝ քար, որը կարելի է ժամանակակից բջջայինի նախահայրը համարել: Այն հատուկ արձագանք ունեցող քար է, որն, հավանաբար, օգտագործվել է բոլորին կանչելու կամ ինչ-որ բան զգուշացնելու համար: Գյուղացիները կատակով այդ քարը քարֆոն են կոչում ու համարում iPhone-ի նախապապը:
Տարածքի ուղղաձիգ կանգնեցված հսկա քարի՝ մենհիրի վրա, որը նախնադարյան համայնական դարաշրջանի պաշտամունքային հուշակոթող է՝ նվիրված նախնյաց հիշատակին, ավելի նաև խաչաքանդակ է հայտնվել: Բանդիվանցիներն ասում են՝ տարածքում եկեղեցի է եղել, և այդ քարը հենց այդ տարածքում է դրվել: Բանդիվանցի Վալերի Սարգսյանը պատմում է՝ նույնիսկ մի անգամ համագյուղացիներով որոշել են մենհիրը տեղաշարժել՝ չի ստացվել, ծանր է, ու քարն այդպես էլ՝ այդ դիրքով, մնացել է: Մոտակայքում կան նաև գերեզմաներ, որտեղ ամփոփված են եկեղեցու սպասավորների աճյունները, ավելին՝ գերեզմաններից մեկի գրությունն ու պատկերը փաստում է՝ այստեղ թաղվել են եկեղեցական բարձր կոչում ունեցողները:
Բարձր դիրքն է եղել պատճառը, որ գյուղի նախնիները փախել, հասել են այստեղ ու բնակություն հաստատել: Այստեղ անգամ ջուր չի բարձրացել, ջուրն ավելի ներքևից են բերել: Տարածքում տարիներ առաջ գյուղաբնակները ոսկի են գտել՝ փոքր ձուլակտորներ: Ենթադրվում է, որ ջարդից փախած հայերն այստեղ իրենց հարստությունն են թաքցրել: «Ոսկի պեղելու պատրվակով մենք էլ ենք շատ եկել: Ճիշտ է՝ մեզ չի հաջողվել, բայց մեզանից առաջ գտնողներ եղել են»,-նշում է Վալերի Սարգսյանը:
Այս հատվածը, որը 6 հեկտար տարածք է զբաղեցնում, 1914-1915 թվականներն ունեցել է 1900 բնակիչ: Խորհրդային տարիներին համայնքի բնակիչների թիվը կտրուկ ավելացել է:
Հենց այդ ժամանակահատվածում բանդիվանցիները տեղափոխվում են վերին գոտի, որն ավելի հարմար էր բնակության համար՝ ներքևում թողնելով քարֆոնն ու մենհիրը, ինչպես նաև ոսկի գտնելու շատերի անկատար երազանքը:
