Արմենուհի Մխոյան, Sputnik.
Նարինե Ստեփանյանը 23 տարեկան է, Երևանից: Նարինեն հեծանվորդ է, թեև սիրողական մակարդակով, բայց առիթը բաց չի թողնում մասնակցելու Հայաստանում կազմակերպվող հեծանվային արշավներին: Մեկ օր առաջ Նարինեն` ընկերների հետ, հեծանվով եկել է Շիրակի մարզի Մեծ Սեպասար համայնքի զբոսաշրջության կենտրոն, վրանային գիշերակաց ունեցել, ապա առավոտյան, անցնելով վրացական սահմանը Մադաթափա լճի հարակից մայրուղով, վրաց հեծանվորդների հետ մեկնարկել Վրաստան-Հայաստան հեծանվային անդրսահմանային երթուղին:
«ՀՀ Շիրակի մարզում և Վրաստանի Ջավախքում բնության հատուկ պահպանվող տարածքների ստեղծում» ծրագրի շրջանակներում Արփի լճի ու Ջավախեթիի տարածքները շատ հարմար են հետիոտն և հեծանվային արշավներ կազմակերպելու համար: Հատկապես Ախուրյան գետի հովիտը հրաշալի վայր է վերոնշյալ արշավների համար: Տարածքի գրեթե բոլոր մանրախիճ ճանապարհները կարող են օգտագործվել լեռնագնացության համար` թե՛ ոտքով, և թե՛ հեծանվով:
Այս տարածքներում կարելի է կազմակերպել նաև թռչնադիտումներ, որտեղ մայիս-հուլիս ամիսներին կարելի է տեսնել բնադրվող թռչնատեսակներ, իսկ չվող թռչուններին` գարնանն ու աշնանը: Ձիարշավների համար ևս հրաշալի միջավայր ու պայմաններ կան: 2003 թ.–ին իրականացված նախնական հետազոտությունների արդյունքում Հայաստանն ու Վրաստանը համաձայնել են ձեռնարկել համատեղ բնապահպանական միջոցառումներ` ուղղված Հայաստանի և Վրաստանի միջև գտնվող անդրսահմանային Շիրակ-Ջավախք կարևորագույն բնապահպանական տարածքի սահմաններում պահպանվող տարածքների ստեղծմանը (ազգային պարկերի) և պահպանման գոտիներում գտնվող համայնքների կայուն զարգացմանը:
«Արփի լիճ» ազգային պարկի ստեղծման ծրագիրը սկսվել է 2007 թվականի սեպտեմբերին Գերմանիայի կառավարության ֆինանսական աջակցությամբ` Գերմանիայի վերակառուցման և զարգացման բանկի (KfW) միջոցով, իրականացվել է Բնության համաշխարհային հիմնադրամի կողմից` ՀՀ բնապահպանության նախարարության հովանավորությամբ: «Ջավախեթի» ազգային պարկը հենց նույն օրինակով է ստեղծված:
Սեպտեմբերի 19-ին, Վրաստանի Ջավախեթիի այցելուների կենտրոնի բակում ՀՀ բնապահպանության նախարար Արծվիկ Մինասյանը և Վրաստանի շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների փոխնախարար Եկատիրինա Գրիգալավան պաշտոնապես հայտարարեցին՝ «Արփի լիճ» և «Ջավախեթի» ազգային պարկերով հիմք է դրվում բնապահպանության ու էկոտուրիզմի միջսահմանային առաջին համագործակցության: «Սա առաջին նմանատիպ միջսահմանային համագործակցությունն է:
Առաջին անգամ է, որ միավորվում են մեկ նպատակի շուրջ՝ միջսահմանային երկու պահպանվող տարածքների համագործակցության: Յուրահատուկ մերձալպյան մարգագետինները և լեռնային տափաստանները ոչ բավականաչափ են ներկայացված Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում, և ՄԱԿ-ի «Կենսաբանական բազմազանության մասին» կոնվենցիայի շրջանակներում Հայաստանը պարտավոր է առանձնացնել պահպանության համար յուրահատուկ էկոհամակարգերի տարածքներ: Սա Հարավային Կովկասում առաջին անդրսահմանային պահպանվող տարածքն է և Հայաստանի ու Վրաստանի միջև անդրսահմանային համագործակցության զարգացման առաջին քայլը»,-լրագրողներին նշեց ՀՀ բնապահպանության նախարար Արծվիկ Մինասյանը:
«Արփի լիճ» ազգային պարկի ստեղծման հիմքում Կովկասի էկոտարածաշրջանում յուրահատուկ կենսաբազմազանության պահպանությունն է: Արփի լիճը և մերձակա խոնավ տարածքները գրանցված են որպես Ռամսարի տարածք, որի պահպանումն անհետաձգելի է` հետագա էկոլոգիական պայմանների վատթարացումը կանխարգելելու նպատակով: Արփի լճի տարածքում բնակվող մի շարք թռչունների տեսակներ գրանցված են Հայաստանի Հանրապետության կենդանիների Կարմիր գրքում, իսկ որոշ տեսակներ վտանգված են կամ գտնվում են անհետացման եզրին` միջազգային մակարդակով:
Յուրահատուկ մերձալպյան մարգագետինները եւ լեռնային տափաստանները ոչ բավականաչափ են ներկայացված Հայաստանի բնության հատուկ պահպանվող տարածքներում, և ՄԱԿ-ի «Կենսաբանական բազմազանության մասին» կոնվենցիայի շրջանակներում Հայաստանը պարտավոր է առանձնացնել պահպանության համար յուրահատուկ էկոհամակարգերի տարածքներ: Հարավային Կովկասում առաջին անդրսահմանային պահպանվող տարածքը և Հայաստանի ու Վրաստանի միջև անդրսահմանային համագործակցության զարգացման առաջին քայլը ողջունվում է նաև Վրաստանի շրջակա միջավայրի և բնական ռեսուրսների նախարարության կողմից՝ կարևորելով այն մեծ աշխատանքը, որ իրականցվել է մինչ այս: Ի դեպ, Հայաստանին ու Վրաստանին ըստ նախատեսվածի պետք է միանար նաև Թուրքիան, սակայն վերջինս, խնդիրը համարելով ոչ առաջնային, հրաժարվել է ծրագրից:
Կատարվածի մասին ավելի լավ պատկերացում կազմելու համար երկու երկրների ազգային պարկերում նույն օրը կազմակերպվել էր շրջայց, նույն օրն Ամասիա համայնքում բացվեց Գյուղատնտեսական եւ անասնաբուժական սպասարկման կենտրոնը:
Ծրագիրն իրականացվել է WWF-Հայաստանի կողմից՝ Ագրոբիզնեսի և գյուղի զարգացման կենտրոն (CARD) հիմնադրամի տեխնիկական աջակցությամբ: Այն հագեցած է արհեստական սերմնավորման եւ անասնաբուժական ժամանակակից սարքավորումներով ու գործիքներով, համագործակցելու է շրջակա համայնքների անասնաբույժների հետ, խորհրդատվություն է տրամադրելու անասնապահության բարելավման վերաբերյալ, ինչի շնորհիվ նվազելու է ճնշումն արոտավայրերի եւ բնական ռեսուրսների վրա:
Արմենուհի Մխոյան
