Նահանջող զորքը
1918 թվականի փետրվարին թուրքական կանոնավոր բանակը, խախտելով հրադադարը, Կովկասյան ռազմաճակատում անցնում է լայնածավալ հարձակման: Թուրքերի գերազանցող ուժերի առաջխաղացմանը փաստացի միայնակ դիմագրավում էին նորաստեղծ հայկական ազգային զորամասերը: Վիճակն ավելի էր բարդացնում Թիֆլիսում գործող Անդրկովկասի կառավարության անկազմակերպ գործունեությունը, որի պատճառով վերջնականապես կազմալուծվել էին թիկունքն ու ռազմաճակատը:
Այդ օրերին, երբ վտանգված էր հայրենիքը, 20-ամյա Հովհաննես Բաղրամյանը, որն արդեն ուներ ռազմական գործողություններին մասնակցելու բավականին փորձ, զինվորագրվում է հայկական հատուկ հեծյալ գնդի կազմում: 1918-ի մարտի սկզբին նա մի խումբ հեծելազորայինների հետ առաջադրանք է ստանում Կարսից շարժվել դեպի Սարիղամիշ, ապա առաջանալ Էրզրումի ուղղությամբ, որտեղ պետք է մասնակցեր Էրզրումի պաշտպանությանը՝ գեներալ Անդրանիկի հրամանատարությամբ այնտեղ գործող առանձին հարվածող դիվիզիայի կազմում:
Սակայն մարտի 12-ին Էրզրումն արդեն ընկել էր: Անդրանիկը, փակելով մեծաթիվ հայ գաղթականների թիկունքը, մարտերով նահանջում էր դեպի Սարիղամիշ: Այդ տխուր տեսարանին ականատես է լինում Հովհաննես Բաղրամյանը և հետագայում իր հուշերում նկարագրում, թե ինչպես էին ճանապարհով անցնում գաղթականների անվերջանալի շարասյուները՝ իրենց ընտանի կենդանիներով ու սայլերին բարձած կահկարասիով, իսկ ճանապարհի երկու կողմերում նահանջի անվտանգությունն էին հսկում հայ զինվորները:
Լեգենդի հետ հանդիպումը
Զորավարի հետ Բաղրամյանի հանդիպումը կայանում է 1918 թվականի մարտին՝ Սարիղամիշի մոտ գտնվող Խորասան գյուղում։ Ինչպես Բաղրամյանի կենսագիր Արամայիս Մնացականյանն է նշում, դիվիզիոնի հրամանատար Ամիրխանյանը և ավանգարդային դասակի պետ Բաղրամյանը ներկայանում են Անդրանիկին, զեկուցում դիվիզիոնի ժամանելու մասին: Անդրանիկն ընդունում է զեկույցը, հարցումներ կատարում կազմի, զինվածության, մարտական ուժերի մասին: Նա զայրացած էր և մեղադրանքի խոսքեր էր ասում Անդրկովկասի կոալիցիան կառավարության հասցեին, որոնք կազմալուծել էին ռազմաճակատը, ծանր վիճակի մեջ դրել հայ ժողովրդի վերապրած հատվածը:
Այնուհետև Անդրանիկը Ամիրխանյանի և Բաղրամյանի ուղեկցությամբ անցնում է հեծյալների շարքերի առջևով և ողջունում նրանց: Հեծյալ զինվորները «ուռա»-ներով են դիմավորում ազգային հերոսին: Անդրանիկը հրամայում է դիվիզիոնը շարժել դեպի Քյոփրիքեյ բնակավայր, դիրքավորվել այնտեղ, կազմակերպել դիմադրություն թուրքերին և որոշ ժամանակով կասեցնել հակառակորդի առաջապահ ուժերի շարժումը դեպի Խորասան գյուղ, որպեսզի նահանջող գաղթականությունը հասցնի հեռանալ և փրկվի կոտորածից: Դիվիզիոնը, որի կազմում էր նաև Բաղրամյանի դասակը, հաջողությամբ կատարում է Անդրանիկի մարտական կարևոր առաջադրանքը:
Անդրանիկի դասը
Հովհաննես Բաղրամյանի և զորավար Անդրանիկի հանդիպումից ուշագրավ մեկ այլ դրվագ էլ կա: 1968 թվականին մարշալ Բաղրամյանը Երևանի պետական համալսարանի դահլիճում հանդիպում էր ունեցել բուհի ուսանողների և դասախոսական կազմի հետ, որի ընթացքում մարշալը կիսվել էր իր հիշողություններով և պատասխանել ներկաների հարցերին: Զորավար Անդրանիկի հետ հանդիպման մասին Բաղրամյանը պատմել էր հետևյալը:
Խորասան գյուղում Անդրանիկին ներկայանալուց հետո Բաղրամյանի դասակը անցնում է կարճատև հանգստի: Հաջորդ օրը վաղ առավոտյան տեղի է ունենում անսպասելի միջադեպ. Անդրանիկը, ով շատ բուռն խառնվածքի տեր անձնավորություն էր, իր մոտ է կանչում Բաղրամյանին և ապտակում նրան: «Կոռնետ Վանո՛, քո այդ երեսուն զինվորները իմ հույսն են, բայց ինձ լուր տվին, որ նրանց մի մասը հրաժարվում է կռվել։ Սա մեր հայրենիքն է, ինչ կարևոր է, թե ովքեր են ղեկավարում… Հայրենիքը միշտ կապրի նվիրյալ չարքաշների կյանքով… Գնա ու կարգի բեր քո էսկադրոնը…»,- ասում է Անդրանիկը Բաղրամյանին:
Համալսարանի հանդիպմանը Բաղրամյանը պատմել էր, որ 1918-ի գարնանը ամենուրեք ցավալի կերպով կարելի էր լսել հետևյալ խոսքերը՝ «թող հիմա էլ աղաների տղաները կռվեն, հերիք է մենք ինչքան կռվեցինք», և դա էլ հենց հարուցել էր Անդրանիկի զայրույթը: «Զորավարի ապտակն ինձ մարշալ դարձրեց։ Ոչ մի պարագայում չի կարելի հայրենիքից նեղանալ…»,- ասել էր համալսարանում Բաղրամյանը:
Հարգանքի տուրք Պեր Լաշեզում
1974-ին, գտնվելով Փարիզում, մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանը հատուկ այց է կատարել Պեր Լաշեզի գերեզմանատուն: Այստեղ նա ծաղկեպսակ է դրել Անդրանիկի շիրիմի վրա կանգնեցված հուշարձանի պատվանդանին և զինվորական պատիվ տվել: Բաղրամյանի ծաղկեպսակի վրա գրված է եղել հետևյալ մակագրությունը. «Հավերժ հիշատակ Հայաստանի լեգենդար հերոս Անդրանիկին, ում զինվորը լինելու բախտն եմ ունեցել հայրենիքի համար ծանրագույն 1918 թվականին: Հ. Բաղրամյան»:
