ԵՐԵՎԱՆ, 17 օգոստոսի — Sputnik. Հին հայկական վանքերն այնպես էին կառուցվում, որ հնարավոր լիներ հետևել աստղերին։ Վերջին ուսումնասիրությունների արդյունքում այս եզրակացությանն են հանգել անկախ հետազոտող Վազգեն Գևորգյանն ու գիտությունների թեկնածու, Երկրահամակարգերի և տեխնոլոգիաների Սիբիրի պետական համալսարանի ֆիզիկական գեոդեզիայի և դիստանցիոն զոնդավորման ամբիոնի դոցենտ, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Ելենա Գիենկոն։
«Մենք եղել ենք Տաթևի, Նորավանքի, Այրիվանքի, Որոտնավանքի ու Հաղարծնի վանքերում։ Տաթևում հետաքրքիր բացահայտում ենք արել։ Բանն այն է, որ խաչագմբեթային վանքերի հիմքում հավասարակողմ խաչ է, որն ուղղված է հյուսիս-հարավ ու արևմուտք-արևելք։ Իսկ Տաթևի վանքն անկյունագծով է տեղակայված, ու օգոստոսի 11-ին այն նայում է արևածագին ու ընդունում առաջին շողը», — ասում է Գիենկոն։
Տաթևի հայտնի գավազանն այդ տեսակետից բացառիկ աստղագիտական գործիք է։
«Գավազանի միջոցով մարդիկ հետևում էին աստղերին, իսկ օգոստոսի 11-ին` Նավասարդի օրը, արևածագից երկու ժամ առաջ Օրիոնի (այս համաստեղությունը հայերն անվանում են Հայկ) ուղղահայաց դիրք է ընդունում», — նշում է Գիենկոն:
Ըստ աստղագետի` աստղերին հետևողներն այդպես էին պարզում օրվա ժամը: Նա նշում է, որ Х դարում` տաճարի շինարարության ժամանակ, աստղերի դասավորությունը երկնքում ուրիշ է եղել, այդ պատճառով էլ Հայկ-Օրիոնի ծագումը ներքևից էր երևում, իսկ հիմա պետք է բարձրանալ ամրոցի պատի վրա:
Վազգեն Գևորգյանն իր հերթին նշում է` XIX դարի հայ պատմաբան Ստեփանոս Օրբելյանը գրել է, որ Տաթևն աստղադիտարան է՝ դիտանոց։ Նա նշում է, որ շումերները ևս աստղադիտարանը «դիտանոց» բառով են կոչել»:
«Պատահական չէ, որ Ուլուքբեկը (Թամերլանի թոռը, Տիմուրիդների թյուրքական իշխանության տիրակալ, մաթեմատիկոս, աստղագետ, իր ժամանակների լուսավորիչ), XIII դարում Տաթևից բերած ձեռագրերով աստղադիտարան է կառուցել Սամարղանդում»,- ասում է Գևորգյանը:
X դարի Որոտնավանք տաճարի մասին խոսելիս` Ելենա Գիենկոն ասում է, որ այստեղ նույնպես աստղերի դիտարկումներ են անցկացվել:
«Մենք գիշերն ենք դիտարկում կատարել: Նեղ, բարձր պատուհաններից դիտարկվում են որոշակի աստղեր, դա հաստատվեց անկյունային չափումներով: Այսինքն, ամենավառ աստղերն անցել են այդ պատուհանների միջով»,- ասում է նա:
Աստղագետն ավելացնում է նաև, որ աստղային երկինքն ու կենդանակերպի համաստեղությունները պատկերող որմնանկարը, որը պահվում է տաճարում, նույնպես յուրօրինակ է:
