Շերեմետը բազմիցս եղել է Հայաստանում, Արցախում։ Մի շարք հանդիպումներ է ունեցել, այսպես ասած հասարակ մարդկանց հետ, որոնք այդքան էլ հասարակ չեն, նախագահների, որոնք առավել ևս հասարակ չեն։ Լրագրողի մահվան տարելիցի կապակցությամբ մի հատված է մեջ բերվում հարցազրույցից, որը կայացել է սեղանի շուրջ բազմաթիվ ընկերական հանդիպումներից մեկի ընթացքում։ Պավել Շերեմետի հետ զրուցել է Սերգեյ Բաբլումյանը։
– Միշտ հետաքրքիր և օգտակար է իմանալ քո մասին այն, ինչը հաճախ դուրս է մնում ինչ եմ տեսել թեմայով արված ռեպորտաժների շրջանակներից։ Երբ խոսքը Հայաստանի մասին է, պարտադիր ծրագրում հաճախ ներառվում է Արարատը, Սևանը, շատ արև, ավելի շատ հյուրընկալություն և այլն։ Էլ ի՞նչ։
– Եվ կրկին շատ արև, Սևանը և Արարատը, որը հայերին Նոյի հետնորդների կարգավիճակ է տվել։ Մի կողմից սա հիանալի հնարավորություն է հաստատելու սեփական մշակութա–պատմական գերակայությունը, մյուս կողմից` զոհ լինելու թեմայի արծարծումը։ Արարատի ազդեցությունը հայերի զանգվածային գիտակցության վրա այնքան մեծ է, որ առանց որևէ չափազանցության համեմատելի է այդ տպավորիչ հսկա բիբլիական լեռան հետ, իսկ այն փաստը, որ այն կողքներիս է, բայց անհաս, կարծես վերք լինի, որը ոչ մի կերպ չի ուզում սպիանալ։
– Ի՞նչ ես կարծում` չի ուզում, թե՞ չի կարող։
– Երևի, ամեն դեպքում, չի կարող։ Քանի որ Օսմանյան Թուրքիայի կողմից իրականացրած Ցեղասպանությունից հետո եղավ Սումգաիթը։ Այդ ողբերգությունը ստիպեց ժողովրդին քիչ արդյունավետ խոսքերից անցնել արդյունավետ ինքնապաշտպանության։
Պատահական չէ, որ հենց հայերն են նախկին ԽՍՀՄ տարածքում առաջինը սկսել աշխարհազորայինների ջոկատներ, տարբեր զորամիավորումներ ստեղծել, և, արդյունքում, այսօր բավականին մարտունակ բանակ ունեն։ Սակայն, ինձ թվում է, որ վտանգի նկատմամբ ունեցած սուր զգացողությունը չի անցել։ Դա զգացվում է ցանկացած մակարդակում շփվելիս, իսկ նման հանդիպումներ Հայաստանում քիչ չեմ ունեցել։
– Ի՞նչ եզրակացություն կանեք, եթե փորձենք ընդհանրացնել դրանք։
– Առաջին դիտարկումը. հայերն «օտարների» համար ավելի շատ փակ են, քան բաց։ Պատճառը, հավանաբար, այդքան պատմականորեն ստեղծված երկրի բազմազգությունը չէ, որքան գենետիկ մակարդակով ազգի կասկածամտությունը։
Երկրորդ դիտարկումը. բավական է հայը հավատա քեզ, և օտարության պատն անհայտանում է, ու դու նրա մեջ տեսնում ես ընկերոջ, ում կարելի է միշտ և ամեն ինչում վստահել։
Հայերը փիլիսոփայական մտածողություն ունեն, չեն ընդունում հերոսի պաշտամունքը, թեև Արցախի պատերազմը դրա համար մեծ հիմքեր է ստեղծել։
Հայերը սիրում են գտնել և քննարկել ինչպես սեփական, այնպես էլ օտարների թերությունները։ Հավանաբար, սա պայմանավորված է ազգի ինքնաքննադատության հակվածությամբ։ Վրաստանում, օրինակ, որտեղ բոլորը համատարած իշխաններ են (թեև Հայաստանում էլ բոլորն իրենց Նոյի հետնորդներ են զգում), ես նման բան չտեսա։ Զարմանալի է, ձեզ մոտ մարդիկ ավելի լավ են ապրում, քան Վրաստանում, սակայն նրանց մոտ մշտապես կենացներ են ասվում, իսկ ձեզ մոտ` բողոքում։ Կամ, ասենք, նրանք թույլ չեն տալիս, որ իշխանությունները թուլացնեն իրենց։
– Պաշա, դու շատ ես ճանապարհորդում աշխարհով։ Կարո՞ղ ես Հայաստանի նման մի այլ երկիր ասել։
– Հավանաբար` Իսրայելը։ Նմանություններ կան վսեմության, զոհի բարդույթի, ինչպես նաև մեծ սփյուռքի առկայության հարցում։ Հրեաները, ինչպես և հայերը դժվար են ձուլվում, չեն շտապում օտարներին մոտ թողնել։
– Իսկ անձամբ դու ի՞նչ հարաբերություններ ունես հայերի հետ։
– Բավականին լավ։ Ինչպես գիտեք, շատ վաղուց և բավականին ամուր ընկերություն եմ անում ձեր որդու, նրա ընկեր` Ռաֆ Մինասբեկյանի հետ, որը նաև արդեն իմ ընկերն է, մի շարք հայեր են աշխատում նաև Առաջին ալիքում, սերտ շփվում եմ Հայկական հեռուստատեսության իմ գործընկերների հետ։ Երևանում առաջին անգամ չեմ, և հուսով եմ, որ սա նաև վերջին այցելությունս չէ։ Հայաստանում աշխատելը հեշտ է և հաճելի։
