Լաուրա Սարգսյան, Sputnik.
Հայ փորձագետներն ուսումնասիրում են Վերին Լարսի հետ կապված բոլոր հնարավոր այլընտրանքային տարբերակները։ Նրանց կարծիքով` որքան էլ Լարսը վատ եղանակային պայմանների պատճառով պարբերաբար փակվում է, այնուհանդերձ հենց այս երթուղին է առավել ընդունելի Երևանի համար։
«Մենք Վերին Լարսին այլընտրանք ենք փնտրում ֆորսմաժորային իրավիճակների համար։ Հայ փոխադրողների համար ամենաէժան և հարմար ճանապարհը Լարսն է։ Ռուսաստանից Հայաստան բերվող բեռը այս ճանապարհով կարելի է ավելի արագ հասցնել, ընդամենը` չորս օրվա ընթացքում», — Sputnik Արմենիա մուլտիմեդիոն մամուլի կենտրոնում ասաց Հայաստանի միջազգային փոխադրողների ասոցիացիայի նախագահ Հերբերտ Համբարձումյանը։
Վերին Լարսին այլընտրանք գտնելու հարցը ռազմավարական կարևորություն ունի, քանի որ Հայաստանում բեռնափոխադրումների առյուծի բաժինը (ավելի քան 80%) իրականացվում է Մոսկվայից։ Այսօր փորձագետներն այլընտրանքային վեց տարբերակ են դիտարկում` օդային, ծովային (Փոթիից), երեք ցամաքային (միջանցքը Հարավային Օսեթիայից, Դաղստանից Ավարա-կախեթական ճանապարհը, Վերին Լարս) և երկաթուղային (անցնում է Զուգդիդի-Սոչի երթուղով և Աբխազիայի միջով) ճանապարհները։
Սակայն տնտեսական տեսանկյունից Հայաստանի համար առավել նախընտրելի է Նար (Հյուսիսային Օսեթիա) — Գորի երթուղին, որն անցնում է Հարավային Օսեթիայի միջով։ Այն Լարսից 80 կմ ավելի երկար է, բայց օսական երթուղին գերադասելի է առավել հարմար կլիմայական պայմանների և ռելիեֆի պատճառով։
Երկաթուղային ճանապարհը ֆունկցիոնալ չէ. Ռուսաստանից Հայաստան գնացքով տեղափոխումը կարող է մինչև 40 օր տևել, լաստանավային փոխադրումն էլ թանկ հաճույք է։
Դաղստանի ճանապարհը (Ավարա-կախեթական ճանապարհ) նույնպես վատ այլընտրանք է, քանի որ, առաջին հերթին, այն ապահով չէ, երկրորդ` մինչև շահագործումը մեծ ներդրումներ է պահանջում։
Քանի դեռ փորձագետներն առավել հարմար ուղիներ են փնտրում ճանապարհը տնտեսելու համար, քաղաքականությունն իր գործն է անում։ Հայաստանի վարչապետ Կարեն Կարապետյանը Վրաստան կատարած այցի ընթացքում հայտարարեց, որ վրացի գործընկերոջ հետ պայմանավորվել է Վերին Լարսի ճանապարհին այլընտրանք գտնելու հարցում։ Այս հայտարարությունից անմիջապես օգտվեց վրացական ընդդիմությունը և սկսեց շահարկելով աբխազական երկաթուղու թեման։
Այս թեման բուռն քննարկումների արժանացավ ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Վրաստանում, քանի որ Կարապետյանի այցին նախորդել էր «Կարասին-Աբաշիձե» ձևաչափով հանդիպումը Պրահայում։ Վրացական ընդդիմությանը հանգստացրեց Վրաստանի փոխվարչապետ, էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարար Կախա Կալաձեն` պաշտոնապես հայտնելով, որ «Հայաստանի վարչապետի հետ հանդիպման ժամանակ աբխազական երկաթգծի հարցը չի քննարկվել»։ Պաշտոնական Երևանն էլ կոչ արեց ենթատեքստ չփնտրել վարչապետի ասածում և որպես հավանական այլընտրանք դիտարկել լաստանավային փոխադրումը։
ՌԴ ԱԳ փոխնախարար Գրիգորի Կարասինի և Վրաստանի վարչապետի Մոսկվայի հետ կապերի գծով հատուկ ներկայացուցիչ Զուրաբ Աբաշիձեի՝ փետրվարի 8-ին Պրահայում կայացած հանդիպումն անհանգստացրել էր վրացական հասարակությանը և որոշակի հույս տվել հայկականին։ Հանդիպման ժամանակ որոշվել էր կյանքի կոչել «Առևտրային միջանցքների մասին» պայմանագիրը, որը ստորագրվել էր դեռևս 2011-ին: Այն թույլ է տալիս կողմերին առևտուր անել և զարգացնել տրանսպորտային հաղորդակցությունն Աբխազիայի և Հարավային Օսեթիայի տարածքով` չանդրադառնալով դրանց կարգավիճակին
Աբխազիայի երկաթուղին Վերին Լարսի այլընտրանքային ճանապարհներից մեկն է։ Առևտրային միջանցքների մասին պայմանագրի համաձայն` առևտրային ուղիներից մեկն անցնում է Զուգդիդի-Սոչի երթուղով և Աբխազիայի միջով։ Մյուսը Նար-Գորի երկաթուղով։ Այդ միջանցքն անցնում է Հարավային Օսեթիայի միջով։
Սակայն փորձագետները հաշվի չեն առնում կամ չեն ցանկանում ուշադրություն դարձնել այս պատմության կարևոր գործոնին` 2008 թվականի օգոստոսից հետո ընդունված «Օկուպացված տարածքների մասին» օրենքին։ Հայաստանում Լարսին ընդունելի այլընտրանք գտնելու համար Վրաստանը պետք է առնվազն փոփոխություններ անի օրենքում։
