Դահլիճից մի կին. Անվանեք մի բան, որի վրա ես ամենից շատ պետք է ուշադրություն դարձնեմ կյանքում։
Դալայ լամա IX. Առօրյան։ Հաջորդ հարցը:
(Հանդիպում Դալայ լամայի հետ, Ալբուկերկե, Նյու Մեքսիկո նահանգ)
Նյու Ջերսի նահանգի Փաթերսոն քաղաքի ավտոբուսի վարորդն ապրում է միօրինակ, անշտապ կյանքով. առանց զարթուցիչի արթնանում է առավոտյան 6։50-ին, գնում աշխատանքի, ամբողջ օրն անցկացնում ղեկի դիմաց` լսելով ուղևորների խոսակցությունները, երեկոյան վերադառնում է տուն, զբոսանքի տանում շանը, մեկ գավաթ գարեջուր խմում և քնում։
Եվ այդպես ամեն օր` չհաշված այն մանրուքը, որ ուղևորվելուց առաջ վարորդն իր գաղտնի նոթատետրում կարճ բանաստեղծություններ է գրում։
Հենց այդ մանրուքն է, որ առօրյայի մասին պատմությունը վերածում է մեծ կինոյի, ճիշտ այնպես, ինչպես մանրուքներից ծնվում է մեծ պոեզիան, որի մասին համաշխարհային կինոյում հսկայական քանակությամբ ֆիլմեր կան։ Ուրեմն ո՞րն է «Փաթերսոնի» յուրահատկությունը։
Այն, որ Ջարմուշը փորձել է էկրանավորել ոչ թե բանաստեղծական ստեղծագործությունը կամ կենսագրական ֆիլմ ստեղծել բանաստեղծի մասին, այլ փորձել է անել գրեթե անհնարինը` էկրանավորել հենց պոեզիան, դրա ձևը, կառուցվածքը, ռիթմը, ոգին և ոգեշնչման աղբյուրները։
Ջարմուշը մանրուքներով խաղում է մինչև ֆիլմի սկսվելը և նույնիսկ մինչև նկարահանումների սկիզբը` Ադամ Դրայվերին ընտրելով վարորդի դերում (անգլերեն driver- վարորդ) և տալով նրան Փաթերսոն անունը։ Այդպես է կոչվում նաև այն քաղաքը Նյու Ջերսի նահանգում, որտեղ նա ապրում է, և իրականում ապրել է ականավոր ամերիկյան ավանգարդ բանաստեղծ Ուիլյամ Կառլոս Ուիլյամսը` Փաթերսոնի նախատիպը և միաժամանակ նրա ալտեր էգոն։
Եթե ուշադրություն դարձնենք մանրուքներին, ապա Փաթերսոնի մեկ այլ ալտեր էգո կարելի է համարել հենց Ջարմուշին, որն ամբողջ կյանքում «ոչնչից» գլուխգործոցներ է սարքում, խոսում նույնպիսի խռպոտ ձայնով և ազատ ժամանակ բանաստեղծություններ գրում իր գաղտնի նոթատետրում, իսկ 2017թ-ի ապրիլին պատրաստվում է վերջապես ընթերցել իր «գաղտնի» բանաստեղծությունները Նյու Ջերսիի Փրինսթոն քաղաքում ժամանակակից ամերիկյան խոշորագույն բանաստեղծ Ջոն Էշբերիի հետ, այն էլ՝ վերջինի հրավերով։
Փաթերսոնը` Ադամ Դրայվերի հմայիչ ու նուրբ կատարմամբ, Ֆորեսթ Գամփի և Ամելիի յուրահատուկ ամբողջություն է` կամակորության և դիտողականության, անտարբերության և բարեհոգության համադրությամբ։
Էկրանին պակաս փայլուն չէ նաև իրանական կինոյի երիտասարդ աստղ Գոլշիֆթե Ֆարահանին (Փաթերսոնի կնոջ դերում), և պատահական չէ, որ նրա անունը Պետրարկայի սիրեցյալի նման Լաուրա է։
Փաթերսոնի դեպքում տեղին չէ այն հարցը` «Պատերսոնն ավտոբուսի վարո՞րդ է, որը բանաստեղծություններ է գրում, թե՞ նա բանաստեղծ է, որն ավտոբուս է վարում»։ Նրա մոտ առաջնային և երկրորդական չկա, նրա մոտ ամեն ինչ զարմանալիորեն ներդաշնակ է, ինչպես ներդաշնակ է Մեթոդ մենի ռեփերային խոսքը (Ջարմուշի սիրելի «Վութանգ կլանից»)` լվացքատան լվացքի մեքենայի աղմուկով, որը պոեզիայում առօրեականության խորհրդանիշն է։
Ջարմուշը «սպիտակ» բանաստեղծության սիրահար է, սակայն կինոնկարը հակառակ կողմից է կառուցում ` ինչ-որ տեղ օգտագործելով կրկնություններ, ռիթմեր և ալիտերացիաներ։
Եվ ընդհանրապես, ի՞նչ է առօրյան, եթե ոչ կենցաղային հանգերի հավաքածու, որոնք պոեզիայում դառնում են կեցության հանգեր։ Կենցաղային ձևի ներսում` եռաչափ տարածությունում, ազատ թռիչքով ճախրում է թևավորված վերլիբրը (ազատ բանաստեղծություն)` մետաֆիզիկական բարձունքներից մինչև կոշիկի տուփ, ջրվեժից մինչև պրոզայիկ անձրև։
Բոբ Դիլանի Նոբելյան մրցանակից հետո Ջարմուշի Փաթերսոնի հայտնվելը պատահական չի թվում, ինչպես և պատահական չեն թվում առօրյայի բոլոր մանրուքները, կրկնությունները և հանգերը, որոնցից ծնվում է չհանգավորված գեղեցկությունը։
