Ամալյա Պապյան, Sputnik.
Հունգարիայի նոր, առավել փոքր սահմանները հաստատելուց հետո շատ հայեր Տրանսիլվանիայից տեղափոխվեցին և հաստատվեցին Բուդապեշտում: 1924թ.-ին հայերը Բուդապեշտում հիմնեցին հայ ծխական խորհուրդ, ապա դիմեցին Հունգարիայի արքեպիսկոպոսին՝ հոգևոր հովիվ ապահովելու խնդրանքով: Էսթերգոմի արքեպիսկոպոսը, փորձելով լուծել հայ հավատացյալների խնդիրը, դիմեց Վենետիկի, ապա Վիեննայի Մխիթարյան միաբաններին՝ հայերի համար Բուդապեշտ հոգևոր հովիվ ուղարկելու խնդրանքով: Այսպես, Բուդապեշտի հայկական եկեղեցու հոգևոր հովիվները սկզբում եղել են Վենետիկի, ապա Վիեննայի Մխիթարյան միաբանության հոգևոր ծառայողներ, որոնք Տրանսիլվանիայի ծագում ունեին:
30-ականներին հայ համայնքի հոգևոր հովիվն է եղել Հայկ Վարդանես Պունգությանը, ում բաժին ընկավ կարճ, բայց համեմատաբար խաղաղ ժամանակահատված: Մեծ դժվարություններ ու փորձություններ էիր սպասվում հաջորդ հոգևոր հովվին: Հիրավի, հայի քրիստոնեական հավատի անսասան թիկունք եղավ Անտոն Դանիել Կադարյանը, ով մինչև իր կյանքի վերջին օրը ծառայեց հայ հավատացյալներին (1946- 1988): Թեև տասնյակ տարիներ հունգարահայերը չունեին հայ եկեղեցուն պատկանող շինություն, սակայն պատարագներին խորթություն կամ ընկճվածություն չէին զգում, քանի որ, համաձայն հայի խառնվածքի, հայկական պատարագները մատուցվում էիր Բուդապեշտի ամենամեծ եկեղեցում՝ Սուրբ Ստեփաննոս Բազիլիկայում:
Սև ամպեր էին կուտակվել շատ ազգերի ու պետությունների գլխավերևում, ամպեր, որոնց բերած կարկուտը շատ գլուխներ կոտրեց՝ թիրախում ունենալով հատկապես հավատացյալներին: 1945-թ.-ին, երբ Հունգարիայում կոմունիստական ռեժիմ հաստատվեց, հալածանքի ենթարկվեցին բոլոր եկեղեցիները, մասնավորապես, Հունգարիայի ազգային փոքրամասնություններին պատկանողները: Հայերը ևս զրկվեցին պատարագ մատուցելու իրավունքից: 50-ական թվականերին բանտարկվեց Հայ Կաթոլիկ եկեղեցու հովիվը, ում կոմունիստները աթեիզմ էին քարոզում, սակայն տարիներ անց, ազատության դուրս գալով, նա շարունակեց լինել հունգարահայերի հոգևոր հովիվ՝ Սուրբ պատարագները մատուցելով իր բնակարանում:
60-ականների երկրորդ հատվածում, երբ կոմունիստական հալածանքները մեղմացան, Հայր Անտոն Կադարյանը սկսեց մտածել եկեղեցի ունենալու մասին: Նա կոչով դիմեց Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնադրամին, կանադահայերին, հունգարաբնակ հայերին և խնդրեց աջակցել այս աստվածահաճո գործին: Որոշ ժամանակ անց սփյուռքի օգնությամբ Անտոն Դանիել Կադարյանին հաջողվեց Բուդապեշտի բավականին հարմար հատվածում գնել մեծ առանձնատուն, իսկ հետագայում այն վերակառուցել որպես եկեղեցի: Մինչև 1988-ը, քանի դեռ ողջ էր Անտոն Դանիել Կադարյանը, մարդ, ով իր կյանքի մինչև վերջին օրը ապրեց եկեղեցում և ծառայեց հայ հավատացյալներին, հունգարահայերի հոգևոր կյանքն ուներ ապահով թիկունք: Նրա մահից հետո առ այսօր եկեղեցում պատարագ են անցկացնում միայն պաշտոնակատար հոգևոր հայրեր, որոնք տարբեր պարբերականությամբ են գալիս եկեղեցի:
Եղել են ժամանակներ, երբ Սուրբ պատարագը մատուցել է ծագումով լեհ քահանա: Հռոմեական կաթոլիկ քահանան, սովորելով հայկական Սուրբ պատարագը և տիրապետելով բոլոր նրբություններին, դարձավ երկծես հոգևոր հովիվ, բայց դա երկար չտևեց: Լեհահունգար քահանան 2004-2007 թվականներին է եղել հայկական եկեղեցու հովվի պաշտոնակատար:
Այսօր հունգարահայերի հոգևոր հոր պաշտոնակատար է նշանակվել ծագումով հայ հովիվ, որը սակայն հայերեն խոսել չգիտի և, ըստ հավատացյալների, պատշաճ կերպով չի տիրապետում հայկական պատարագի կարգին: Ի ուրախություն հայ հավատացյալների՝ դժգոհությունների ձայնը հասել է նպատակակետին, և եկեղեցական, հատկապես տաղավար տոներին, Հռոմից հոգևոր հայր է գալիս, ում շնորհիվ Սուրբ պատարագը հնչում է անթերի: Համաձայն խոստման՝ առնվազն ամիսը մեկ անգամ հայ հավատացյալները հնարավորություն կունենան մասնակցելու հայերեն լեզվով, հայի հոգուն հարազատ պատարագի:
Եկեղեցում է գտնվում նաև 19 դարի տրանսիլվանահայերի կենցաղի մասին պատմող թանգարանը, ուր ներկայացված են հետաքրքրական նմուշներ Տրանսիլվանիայից Բուդապեշտ տեղափոխված հայերի կյանքի մասին: Ի դեպ, թանգարանային նմուշներից դատելով՝ տրասիլվանահայերը ապրել են ապահով, նույնիսկ շքեղության տարրեր ունեցող կյանքով: Թանգարանի հաջորդ սրահը նվիրված է հայ հոգևորականության պատմությանը:
Խոսուն է նաև եկեղեցում գտնվող գրադարանը, որտեղ խնամքով պահվում է հայ մարդու և հայի հավատի պատմությունը ներկայացնող գրականություն:
Հունվարի 8-ին Բուդապեշտի հայկական եկեղեցում, ուշացումով, բայց նախատեսվում է Սուրբ Ծննդյան պատարագ մատուցել, ինչը մեծ իրադարձություն է, նաև առիթ՝ հանդիպելու սակավ առիթներ ունեցող հունգարահայ հավատացյալների համար:
Նյութի ռուսերեն տարբերակը
