ԵՐԵՎԱՆ, 27 նոյեմբերի — Sputnik. ХХ դարի հայտնի գրող Միխայիլ Բուլգակովը կապված էր հայերի հետ դեռ Հյուսիսային Կովկասի, այնուհետև Անդրկովկասի քաղաքացիական պատերազմի տարիներից, գրված է «Երկրամաս» թերթում հրապարակած բանասիրական գիտությունների դոկտոր Ռոբերտ Բաղդասարյանի հոդվածում:
Կիևցի երիտասարդ բժիշկը, որը որոշել էր գրող դառնալ, եղավ Վլադիկավկազում, Գրոզնիում, Թիֆլիսում, Բաթումում, այն վայրերում, որտեղ նրան տանում էր XX դարի 10-20-ականների հակասական ռուսական իրականությունը:
Տատյանա Կիսելգոֆը` գրողի առաջին կինը, իր հուշերում գրում է. «1919 թվականի աշնանը ծանուցում եկավ սպիտակներից… Տվեցին ֆրենչ, շինել և ուղարկեցին Վլադիկավկազ… Բուլգակովն այդ ժամանակ ինչ-որ հայերի մոտ էր ապրում…»։
Անկասկած, նույնիսկ այդ ոչ այնքան երկար շփումը հայերի հետ նրան թույլ տվեց որոշակի պատկերացում կազմել հայ ժողովրդի բարքերի և ավանդույթների մասին:
Առաջին ծանոթությունների շարքում պետք է առանձնացնել երկարատև և ամուր ընկերությունը թիֆլիսցի հայ գեղեցկուհի Մարիա (Մարիկա) Չմիշկյանի հետ: Հաստատվելով Մոսկվայում` Բուլգակովը 1928 թվականին հանկարծ մեծ ցանկություն ունեցավ մեկնել տաք երկրներ` Թիֆլիս և Բաթում:
Գրողի երկրորդ կնոջ` Լյուբով Բելազյորսկայայի հուշերում մեծ տեղ է հատկացված այդ ծանոթությանը, ինչպես նա է գրում, «երիտասարդ և շատ սիրունատես աղջկա հետ», որը հետագայում երկար տարիներ կապված էր իրենց ընտանիքի հետ, և որին «տխուր բախտ էր վիճակվել հերթապահել մահացող գրող Բուլգակովի մահճի մոտ` որպես գթության քույր և ընկեր»:
1927 թվականին Բուլգակովների ընտանիքը ծանոթանում է հայտնի հայ կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյանի ընտանիքի հետ: Բելազյորսկայան գրում է, որ ուշադրության կենտրոնում էր Սպենդիարյանի դուստր Մարինան` «շիկահեր, հայկական գեղեցկությամբ օժտված մի աղջիկ», որը մտերմացավ իրենց հետ ու դարձավ իրենց անգլերենի ուսուցչուհին:
1930 թվականի ամռանը Բուլգակովը և նրա կինը լսում են Սպենդիարյանի «Ալմաստ» օպերան: Բելազյորսկայան իր հուշերում գրում է այն անջնջելի տպավորության մասին, որն իրենց ընտանիքի վրա գործեց «հայ կոմպոզիտորի հիասքանչ ստեղծագործությունը»:
1930 թվականից գրողն արդեն աշխատում էր ՄԽԱՏ-ում` որպես ռեժիսորի օգնական: Հենց այդ ժամանակ է նա մտերմանում մոսկվաբնակ հայեր Գեորգի Յակուլովի և Ռուբեն Սիմոնովի հետ: Հայտնի դերասան և ռեժիսոր Ռուբեն Սիմոնովը բազմիցս է հանդիպել Բուլգակովի հետ` ինչպես ստեղծագործական, այնպես էլ «ոչ ստեղծագործական» (հայկական խնջույքի սեղանի շուրջ) հարցերով: Ինքը` դերասանը, միշտ ընդգծում էր, որ կողք կողքի ապրելով` իրենք հաճախ էին հանդիպում, և իրենց այդ հանդիպումները երկուսին էլ մեծ ուրախություն էին պատճառում:
30-ականների կեսերին խորանում է Բուլգակովի և Մեծ թատրոնի ականավոր երաժիշտ և դիրիժոր Ալեքսանդր Մելիք-Փաշաևի բարեկամությունը: Գրողի կնոջ խոսքով` «Մելիքը», ինչպես նրան հաճախ անվանում էին Մոսկվայի ընկերական շրջապատում, ոչ միայն բոլոր ընդունելությունների և խնջույքների ու երեկոների հոգին էր, այլև Բուլգակովի բնակարանում կազմակերպվող ընթերցումների և լսումների գործնական ու լուրջ մասնակիցը:
Ռուբեն Սիմոնովի և Մելիք-Փաշաևի նման տաղանդավոր ու խելացի մարդկանց արձագանքն իր նոր պիեսների և այլ ստեղծագործությունների մասին շատ կարևոր էր դյուրազգաց և ինչ-որ տեղ` կասկածամիտ Բուլգակովի համար, իսկ կրակով և կյանքով, հայկական բուռն խառնվածքով լի և հյուրընկալ ընկերները միշտ «համապատասխանում» էին հանգամանքներին, բարձրացնում էին գրողի ստեղծագործական և «մարտական» ոգին, շրջապատում նրան անկեղծ սիրով և ընկերությամբ։
Բուլգակովի անցյալին հայացք նետելով` նկատում ենք, որ նրա կյանքի ամենադժվար պահերին կախարդական խոսքի վարպետի կողքին են եղել ինչպես հասարակ, այնպես էլ ականավոր հայերը, և նրանք, անշուշտ, հարստացել են փոխադարձ ու արդյունավետ, գրում է Ռոբերտ Բաղդասարյանը:
