Sputnik Արմենիայի թղթակիցները եղել են Հաղթանակի զբոսայգում և հետաքրքիր փաստեր իմացել «Մայր Հայաստանի» մասին։
Ստալինից մինչև «Մայր Հայաստան»
Կար ժամանակ, որ Երևանի գլխավոր փողոցներից մեկը` Արմյանսկայան, Ստալինի անունով էր կոչվում։ Այստեղ միհարկանի և երկհարկանի տներ էին` այգիներով շրջապատված, որոնք հետագայում կտրեցին, և սկսվեց Ստալինի պողոտայի լայնածավալ շինարարությունը` «ստալինյան» հինգհարկանի շենքերով։
Ստալինը, ավելի ճիշտ` առաջնորդի բրոնզե քանդակը, նայում էր հենց պողոտային։ Քանդակը տեղադրվել է 1950թ-ին (հեղինակներն են Սերգեյ Մերկուրովը և Ռաֆայել Իսրայելյանը)։ Ավելի ուշ, երբ Իոսիֆ Ստալինի անձի պաշտամունքը վերացավ, հուշարձանը հանեցին, պողոտան էլ կոչվեց Լենինի անունով, շատերին թվաց, որ այդտեղ կհայտնվի Վլադիմիր Իլյիչի հուշարձանը, բայց հնգամյա դատարկությունից հետո` 1967թ-ին, որոշվեց տեղադրել «Մայր Հայաստան» քանդակը, որի հեղինակը նկարիչ-մոնումենտալիստ Արա Հարությունյանն էր։
Թե ինչպես սովորական հայուհին փոխարինեց Ստալինին
«Մայր Հայաստան» հուշարձանի նախատիպ է դարձել սովորական մի աղջիկ` Եվգենիա Մուրադյանը, որը նվաճել է մեծ քանդակագործ Արա Հարությունյանի սիրտը և ոգեշնչման աղբյուր դարձել։
Եվգենիան հարցազրույցներից մեկում պատմել է, թե ինչպես է բանջարեղենի խանութում մի տղամարդ անթարթ նայել նրան, հետո մոտեցել է Եվգենիային ու նրա մորը, պատմել քանդակի ստեղծման ծրագրի մասին և աղջկան առաջարկել բնորդուհի դառնալ։
«Նա խնդրեց մորս թույլ տալ կեցվածք ընդունել իր արվեստանոցում։ Մայրս վրդովված մերժեց այդ առաջարկը. այդ տարիներին ընդունված չէր, որ երիտասարդ աղջիկը (իսկ ես այդ ժամանակ 17 տարեկան էի) բնորդուհի լինի։ Երբ տանը պատմեցինք այդ հանդիպման մասին, պարզվեց, որ մեզ հանդիպած մարդը եղել է եղբորս ղեկավարը` հայտնի քանդակագործ Արա Հարությունյանը, որի մասին եղբայրս մեծ հարգանքով խոսեց և առաջարկեց ինձ հետ գալ արվեստանոց»,- պատմել է նա։
Ու աղջիկը որոշել է բնորդուհի դառնալ։ Ընդհանուր առմամբ վեց անգամ է եղել արվեստանոցում ու ապշել է, երբ տեսել է գիպսե ծեփապատճենի ավարտուն տեսքը։
«Նկարիչը խորաթափանցորեն տեսնել և արտահայտել էր այն, ինչ թաքնված էր իմ մեջ, այն, ինչ անհասկանալի էր նույնիսկ ինձ համար»,- խոստովանել է նա։
Հետաքրքիր փաստեր հուշարձանի մասին
Ասում են, որ Ստալինը մի անգամ գիշերով ժամանել է Երևան, որպեսզի անձամբ տեսնի իր քանդակը, և գոհ է մնացել։
Եվս մեկ տպավորիչ պատմություն։ «Մայր Հայաստան» զինվորական թանգարանի ֆոնդապահ Լիլյա Անտոնյանը Sputnik Արմենիային պատմեց, որ 1988թ-ի Սպիտակի երկրաշարժի ժամանակ քանդակը սկսել է ճոճվել։ Թանգարանի աշխատակիցները շատ են վախեցել, վազել են դուրս, բայց ավելի սարսափելի տեսարանի են ականատես դարձել. «Մայր Հայաստանն» այսուայն կողմ է ճոճվել։ Անտոնյանի խոսքով` բնական աղետից հետո ոչ ոք այդպես էլ չի ստուգել քանդակի ամրությունը…
Հուշարձանի պատվանդանի վրա մինչև հիմա էլ պահպանվել են խորհրդային խորհրդանիշներն ու նախշերը։ Այսօր էլ մարդիկ ու մասնագետները զարմանում են, թե ինչպես են խորհրդային տարիներին նման մեծ հուշարձան տեղադրել։ Անտոնյանը պատմեց, որ վերջերս փորձել են լվանալ հուշարձանը, բայց անգամ ժամանակակից սարքավորումներով չեն կարողացել լիովին մաքրել 56-մետրանոց քանդակը։
«Մայր Հայաստանի» հուշարձանի հետ կապված լեգենդներից մեկի համաձայն` հուշարձանի ոտքերի տակ գտնվող վահանի տակ Ստալինի ոտքերն են։ Ասում են, որ հենց նրա բրոնզե ոտքերի վրա են կառուցել նոր հուշարձանը։ Թանգարանի աշխատակիցները պնդում են, որ այս խոսակցություններն իրականությանը չեն համապատասխանում։
Քանի որ ոտքերին հասնել հնարավոր է, Sputnik Արմենիայի թղթակիցներն օգտվեցին եզակի հնարավորությունից և բարձրացան պատշգամբ, որը գտնվում է քանդակի ոտքերի մոտ։ Այդտեղից բացվում է Երևանի հիասքանչ տեսարանը։
