ԵՐԵՎԱՆ, 17 հոկտեմբերի — Sputnik. Հայերի և վրացիների համագոյության պատմությունն ինչ-որ բանով հիշեցնում է ամուսնների փոխհարաբերություն, ընդ որում` տաքարյուն և կրակոտ, որոնք իրար անընդհատ «ուտում են», բայց առանց իրար ապրել չեն կարող։ Իտալական ընտանիքի նման, որտեղ լինում են ընդհանուր ավանդույթներ, սովորույթներ, հավատ։ Չնայած մշակույթի և հետաքրքրությունների ընդհանրությանը` յուրաքանչյուրը փորձում է ապացուցել, որ ավելի լավն է։ Չէ՞ որ այդ բարեկամական-ընկերական դաշինքը մի քանի հազար տարեկան է, գրում է Sputnik Գրուզիան։
Ի դեպ, «բարեկամական» բառն այստեղ պատահական չէ։ Պատմության մեջ մի վիճելի էջ կա. Վրաստանում Բագրատիոնների և Հայաստանում Բագրատունիների արքայական դինաստիաները։ Հայ պատմաբանների վկայությունների համաձայն` Բագրատունիների տոհմը սերում է Հրեաստանից։ Մ.թ.ա. VII դարում Հայոց Հրաչյա արքան, որն արշավանք է կազմակերպել Հրեաստան, շատ գերիներ է վերցրել, որոնց թվում եղել է Շամբատ Բագրատ հրեական արքան` իր բազմանդամ ընտանիքով։ Ինչպես պնդում են պատմաբանները, հենց նա եղել է Բագրատունիների իշխանական տոհմի արքաների նախնինը։
Վարկածների մեկի համաձայն` Բագրատիոնների վրացական արքայական դինաստիան սերում է հենց այդտեղից` ի դեմ Գուարամ Կուրոպալատի, որը Վրաստանում գահ է բարձրացրել XII դարում։ Պատմաբանների մյուս մասը պնդում է, որ Բագրատիոնները սերում են Ֆարնավազովների հին վրացական արքայական դինաստիայից։ Թողնենք, որ պատմությամբ զբաղվեն պատմաբանները։ Իսկ մենք հայկական հետքով առաջ գնանք։ Վրաստանում հայերը բնակվել են Անիի թագավորության անկումից հետո, որի բնակիչները մեծամասամբ գաղթել են Թիֆլիս և հաստատվել ներկա Հավլաբարի շրջանում։
Ընդ որում` հայերին Վրաստան են հրավիրել վրացական կառավարիչները։ Նրանք հայերով բնակեցրել են Քարթլի, Կախեթի շրջանները։ Այդ ամենը տեղի է ունեցել փոխշահավետ պայմաններում։ Վրաստանը նրանց բարենպաստ պայմաններ է տրամադրել կյանքի համար, հայերն էլ աշխատել և արարել են նոր հայրենիքի բարօրության համար, յուրացրել արհեստներ, կառուցել տներ, զարգացրել առևտուրը, տնտեսությունը, մշակույթը։ Վախթանգ արքան, Դավիթ Շինարարը, Թամար թագուհին, Հերակլ Երկրորդը հայերին վերաբերվել են հատուկ համակրանքով և նրանց հատուկ իրավունքներ և առավելություններ տվել։
Թբիլիսիի ունևոր հայերը ստացել են պատվավոր քաղաքացու` մոկալակի կոչում։ Այդ կոչումը ստանալու գլխավոր չափանիշներն էին քաղաքացու ծագումը, ունեցվածքի և կապիտալի մեծությունը, ինչպես նաև արքայական պալատում ծառայություն անցնելը։ Արքաները մոկալակներին հատուկ ուշադրություն և հարգանք են ցուցաբերել։
Հայերը Վրաստանում ավանդաբար թե՛ արքաների օրոք, թե՛ ավելի ուշ, երբ երկիրը դարձել է Ռուսական կայսրության մասը, բարձր պաշտոններ են զբաղեցրել և հարգանք վայելել։ Ի դեպ, Թբիլիսիի քաղաքագլուխներն առավելապես հայեր են եղել։ 1841թ-ին առաջինը Թբիլիսիում ընտրվել է հայ Իզմիրը։ Մինչև բոլշևիկների իշխանության գլուխ անցնելը վերջին քաղաքապետը եղել է Խատիսովը (1909-1917թթ.)։ Այդ պաշտոնը զբաղեցրած քաղաքապետերից յուրաքանչյուրը հավատով և ճշմարտությամբ ծառայել է քաղաքին։
Մեկը կառուցել է Միխայիլովյան արհեստագործական ուսումնարանը, մյուսը` կամուրջներ և խողովակաշարեր, տրամվայի գծեր։ Ի դեպ, Խատիսովի օրոք անցկացվել է կոյուղի, ասֆալտապատվել է քաղաքը, և փողոցները գազային լուսավորություն են ստացել։ Թբիլիսիի քաղաքային դումայում պատգամավորների մեծամասնությունը հայ է եղել։ Մեկ գիրքը անգամ չի բավարարի պատմելու, թե հայերը և հայ բարերարները Թբիլիսիում և նրա սահմաններից դուրս որքան տներ, ձեռնարկություններ, թատրոններ, դպրոցներ, հիվանդանոցներ են կառուցել։ Եկատերինա Միկարիձեի հոդվածն ամբողջությամբ կարող եք ընթերցել Sputnik Վրաստանի կայքում։
