Լաուրա Սարգսյան, Sputnik
Թեև շատերը զբաղված են առօրյա հոգսերով ու աշխատանքով, այնուամենայնիվ հայ տիկնայք արդեն կազմել են Ամանորի սեղանը զարդարող ուտեստների ցուցակը։ Եթե այսօր Նոր տարվա նախաշեմին հատուկ պահանջարկ ունի մսեղենն ու ձկնեղենը, ապա նախկինում Հայաստանում տոնական ուտեստների հիմնական բաղադրիչը ձավարն էր։
«Նախկինում ցորենի բերքահավաքի ժամանակ հավաքած առաջին փնջից խաչ էին պատրաստում, որը ոչ մի ընդհանուր բան չուներ քրիստոնեական խաչի հետ, այլ խորհրդանշում էր երկնքի ու երկրի կապը։ Այդ խաչը զոհաբերվում էր պտղաբերության աստվածուհի Անահիտին։ Ընդհանուր առմամբ, հայերի մոտ շատ էին գնահատում ցորենը։ Եվ այդ ժամանակներից ի վեր մեր ժողովուրդը պաշտում է հացը», – Sputnik–ի հետ զրույցում պատմեց ազգագրագետ Սոնա Թաշչյանը։
Ամանորի սեղանի պարտադիր ուտեստն էր «Պասուց տոլման», որի բաղադրատոմսը մինչև մեր օրերը պահպանվել է դեռևս հեթանոսական ժամանակներից։ Այն պատրաստել ու պատրաստում են լոբով, ոսպով ու սիսեռով։ Այն ժամանակ հայերը հավատում էին, որ աստվածներին ձավարեղեն ու լոբազգիներ զոհաբերելով` իրենք կստանան աստվածների օրհնությունը, իսկ մյուս տարվա բերքն անպայման առատ ու որակյալ կլինի։
Անկախ նրանից, որ այսօրվա հայկական խնջույքները հայտնի են մսից պատրաստված կերակուրներով, այնուամենայնիվ հնում հայկական խոհանոցում միսն օգտագործում էին քիչ քանակությամբ։ Մսից ուտեստ պատրաստում էին միայն հատուկ տոներին և այն դեպքում, երբ աստվածներին կենդանի էին զոհաբերում։ Չ՞է որ նախկինում կենդանիներն ամբողջ ընտանիքի գոյությունը պահպանելու միջոցն էին։
Նոր տարվա սեղանին պարտադիր էր նաև անակնկալ պարունակող քաղցր հացը` Տարեհացը, որի մեջ մետաղադրամ էին դնում։ Ըստ ավանդույթի` մետաղադրամը երջանկություն է պարգևում նրան, ում բաժին է հասնում։ Այդ հացից բաժին էին հանում նաև ընտանի կենդանիներին։
Յուրաքանչյուր սեղան պետք է զարդարված լիներ լոբով և ավելուկով աղցանով ու մեկ այլ յուրահատուկ ուտեստով` Կճեխաշով (ապուր կուժի մեջ)։ Կճեխաշը տարբեր հատիկներից պատրաստված կերակուր է։ Այն Ամանորի գիշերը դնում էին թոնրի մեջ և առավոտյան լցնում ամանների մեջ։ Մատուցում էին տապակած սոխով կամ կարագով։
«Մեր նախնիները կարծում էին, որ Ամանորի սեղանը պետք է սովորականից ավելի ճոխ լինի։ Այսինքն` ավանդական սննդակարգին պետք է ավելացվեր ևս երկու ուտեստ։ Նրանք չէին կարող ճոխություն թույլ տալ սննդի մեջ, և ոչ այն պատճառով, որ միջոցներ չունեին, այլ որովհետև չունեին սպառողի հոգեբանություն։ Քանի որ մենք ուտում ենք, որպեսզի ապրենք, այլ ոչ թե ապրում, որպեսզի ուտենք», – նշում է Սոնան։
Ուրախացնում է միայն մի բան, որ պահպանվել է հյուր գնալու ու միմյանց Ամանորը շնորհավորելու ավանդույթը։ Ի տարբերություն այսօրվա` նախկինում որպես նվեր տանում էին Անուշապուր անունով քաղցրեղենը, որը նույնպես պատրաստվում է ցորենով, չրերով և մեղրով։ Այսօր կարելի է այս ուտեստի տարբեր տեսակները հանդիպել։ Դրա մեջ ավելացնում են համեմունք կամ թթի ու խաղողի հյութ։
«Անկախ այն բանից, որ առաջ սեղաններն այնքան էլ ճոխ չէին, այնուամենայնիվ մարդկանց սրտերն ու հոգիներն այն ժամանակ ավելի բաց էին։ Նրանք կարողանում էին կիսվել միմյանց հետ և ի սրտե ուրախանալ», – ասում է ազգագրագետը։
Այնուհետև տոնական օրերն էին. կանչում էին քահանային` օրհնելու տունը, և մարդը մաքուր հոգով մուտք էր գործում նոր տարի։
