ԵՐԵՎԱՆ, 14 հունվարի – Sputnik. Անկարայի ու Բաքվի ահագնացող ռազմական համագործակցությունը հասկանալի պատճառներով բավական լուրջ մտահոգություն է առաջացնում հայկական կողմի մոտ։ Արցախյան մարտական գործողություններում մեծաթիվ թուրք զինվորականների մասնակցությունը, սպառազինության և ռազմատեխնիկայի ակտիվ մատակարարումները, իսկ այժմ էլ Ադրբեջանում ռազմաբազաներ կառուցելու` թուրքերի անթաքույց մտադրությունները փաստորեն թույլ են տալիս խոսել միասնական ռազմաքաղաքական միավորի ստեղծման մասին (ի դեմս թուրք–ադրբեջանական տանդեմի)։
Ակնհայտ է, որ փոքր Հայաստանն այդ սպառնալիքին հակազդել չի կարող, հատկապես հիմա` իր ռազմական ներուժի զգալի մասի կորստից հետո։ Ասել, որ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ սպառազինության մրցավազքում մրցելը փոքր հանրապետության ուժերից վեր է, նշանակում է ոչինչ չասել։
Նման պայմաններում Երևանի համար հուսալի ռազմական «հովանու» առկայությունն առավել քան երբևէ արդիական է դառնում, ինչն էլ նոր կարևորություն է հաղորդում Ռուսաստանի հետ ռազմավարական միությանը։ Հասկանալի է, որ միայն սպառազինության, նույնիսկ ամենաժամանակակից սպառազինության մատակարարմամբ, խնդիրը լուծել հնարավոր չէ։ Իրավիճակը զենքից զատ բազմաթիվ խնդիրների լուծում է պահանջում։
Ռուսաստանցի ռազմական փորձագետ Վասիլի Կաշինի կարծիքով` հայ–ռուսական հարաբերությունների ներկայիս վիճակում նախևառաջ պետք է խոսել փոխգործակցության քաղաքական մեխանիզմների մասին։ Նա կարծում է, որ Հայաստանն ու Ռուսաստանը ռազմական և ռազմաքաղաքական ոլորտում տեղեկատվության ավելի ամբողջական փոխանակման կարիք ունեն։
«Պլանավորման միասնության և ծրագրերի և մտադրությունների թափանցիկության անհրաժեշտություն կա։ Անհրաժեշտ է նաև շարժվել անձնակազմի վերապատրաստման համակարգերի և նյութատեխնիկական աջակցության ինտեգրման ուղղությամբ, ինչպես նաև զորքերի օպերատիվ համատեղելիության բարձրացման ուղիներ մշակել», – Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց Կաշինը։
Կարևոր հարց է նաև այն, թե Հայաստանն ինքն ինչ է ցանկանում անել իր ԶՈւ–ի հետ, ինչպիսին է տեսնում այն, ինչ խնդիրներ դնում նրա առջև։ Եվ արդյո՞ք Հայաստանի ղեկավարության ներսում այդ հարցի վերաբերյալ միասնական կարծիք կա։ Մինչև այդ միասնականությունը չլինի, դժվար է որևէ տեղ շարժվել։
Անկախ Հայաստանի ԶՈւ–ն ստեղծողներից մեկը` գեներալ–լեյտենանտ Նորատ Տեր–Գրիգորյանցը, մեզ հետ զրույցում հիշեց, որ դեռևս 90-ականներին որոշ զինվորականներ ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Ռուսաստանում համատեղ զինված ուժեր ստեղծելու գաղափար էին հնչեցնում։
Նա պատմեց, որ երբ 1995 թվականին Հայաստանից Մոսկվա վերադարձավ, դրանից մի քանի ամիս անց նրան առաջարկեցին գեներալ Լև Ռոխլինի (որն այդ ժամանակ Պետդումայի պատգամավոր էր ընտրվել և գլխավորում էր պաշտպանության հանձնաժողովը) խորհրդականի պաշտոնը։ Ռոխլինը և այն ժամանակվա պաշտպանության նախարար Պավել Գրաչովը ի թիվս այլ հարցերի բարձրացնում էին նաև Հայաստանի, Բելառուսի և Ուկրաինայի հետ (այսինքն այն պետությունների, որոնց այն ժամանակ Մոսկվան լրջորեն դիտարկում էր որպես բուֆերային) համատեղ ուժերի ստեղծման հարցը։
«Մենք խոսում էինք այն մասին, որ պետք է զինված ուժերի միացյալ խմբավորում ստեղծել և ամուր զինել բուֆերային երկրները` Հայաստանը, Բելառուսը, այն ժամանակ այդ ռազմավարության մեջ ուզում էին ընդգրկել նաև Ուկրաինան։ Սակայն Հայաստանի որոշ ղեկավարների մոտ մեր առաջարկը պատշաճ արձագանք չստացավ։ Նրանք թերահավատորեն վերաբերվեցին դրան և խորտակեցին առաջարկը», – պատմեց Տեր–Գրիգորյանցը։
Ադրբեջանը ստացավ Արցախի մեծ մասը, բայց կորցրեց ինքնիշխանությունը. Կնյազև
Նրա խոսքով` դեռ այն ժամանակ Ռուսաստանի ղեկավարությունը հասկանում էր Թուրքիայից եկող սպառնալիքը։ Գեներալը կարծում է, որ կարելի էր Վարշավյան պայմանագրի երկրների միացյալ ԶՈւ–ի անալոգ ձևավորել։ Թեպետ ավելի քիչ երկրների մասնակցությամբ, բայց գրեթե նույն սկզբունքով։
Մինչդեռ Կաշինն այդ հարցի վերաբերյալ փոքր–ինչ այլ տեսակետ ունի։ Ըստ նրա` միասնական բանակի ստեղծումն անհնար է առանց միասնական արտաքին քաղաքականության ստեղծման։ Սակայն դա Հայաստանի միջազգային կարգավիճակի հարց է։
«Միասնական բանակն առանց միասնական արտաքին քաղաքականության` նշանակում է, որ Ռուսաստանը Հայաստանի որոշակի գործողություններ վերահսկելու հնարավորությունը չունենալով, այնուամենայնիվ պետք է մասնակցի զինված հակամարտությանը։ Մեկն առանց մյուսի չի լինում», – ասում է Կաշինը։
Եվ եթե նայենք նույն Եվրամիությանը, ապա սկզբում տեղի է ունենում միասնական քաղաքականության ձևավորում (Հայաստանի և Ռուսաստանի դեպքում դա առկա է ԵԱՏՄ–ի տեսքով), այնուհետև միայն միասնական արտաքին քաղաքականության։ ԵԱՏՄ–ում նման բան չկա, ԵՄ–ում այն սաղմնային տեսքով է, նշում է փորձագետը։ ԵՄ–ն ամենազարգացած ինտեգրման օրինակ է, իսկ միասնական բանակ ստեղծելու մասին խոսակցություններն այնտեղ ընթանում են տասնամյակներ շարունակ, սակայն գործնականում այդ ուղղությամբ ոչինչ չի արվել։ Հայաստանի և Ռուսաստանի միասնական արտաքին քաղաքականության ձևավորումը, Կաշինի տեսանկյունից, կնշանակի, որ Երևանն ի վիճակի չի լինի նույն Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ հարաբերություններին առնչվող գրեթե ոչ մի ինքնուրույն որոշում կայացնել։ Փորձագետը համոզված չէ, որ հայ հասարակությանը դա դուր կգա, և այն որևէ աջակցություն կստանա։
Ինչպես խելքի բերել բանակն ու զինանոցը. սուղ միջոցներ, պահանջված զենք և չավարտված պատերազմ