https://arm.sputniknews.ru/20230626/pvoqramasnutjunneri-anvtangutjan-apahvovumn-adrbejanum-talishneri-pvordzy-61741701.html
Փոքրամասնությունների անվտանգության ապահովումն Ադրբեջանում. թալիշների փորձը
Փոքրամասնությունների անվտանգության ապահովումն Ադրբեջանում. թալիշների փորձը
Sputnik Արմենիա
Եթե դեռ կան անուղղելի լավատեսներ, որոնք հույս ունեն, որ ղարաբաղցիներն այնուամենայնիվ ինչ-որ կարգավիճակ կստանան Ադրբեջանի կազմում, ուզում եմ հիշեցնել իրանախոս... 26.06.2023, Sputnik Արմենիա
2023-06-26T22:15+0400
2023-06-26T22:15+0400
2023-06-26T22:19+0400
արմեն դուլյան
5 րոպե դուլյանի հետ
թալիշ
ադրբեջան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e7/06/1a/61742729_0:0:900:506_1920x0_80_0_0_e27f66be926f7fc340d64032c853c1b7.jpg
Փոքրամասնությունների անվտանգության ապահովումն Ադրբեջանում. թալիշների փորձը
Sputnik Արմենիա
Փոքրամասնությունների անվտանգության ապահովումն Ադրբեջանում. թալիշների փորձը
Առիթը կա. ուղիղ 30 տարի առաջ՝ 1993 թվականի ամռանը թալիշները Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի տեղակալ, գնդապետ Ալիքրամ Հումաթովի գլխավորությամբ հռչակեցին Թալիշ-Մուղանական ինքնավար հանրապետությունը երկրի մի շարք շրջաններում։Ոգևորությունը մեծ էր։ Եթե հայերը մոտ 6 դար առաջ էին կորցրել պետականությունը, ապա թալիշները մինչ այդ ընդհանրապես երբեք պետականություն չէին ունեցել։ Ավելին, ոչ ոք ստույգ չէր կարող ասել, թե քանի թալիշ է բնակվում Ադրբեջանում։ Վիճակագրությունը կարդում ես՝ ինչպես ասում են, չգիտես խնդաս, թե լաս։ 1937 թվականին Խորհրդային Միությունում անցկացված մարդահամարի համաձայն՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում ապրում էր 100 հազար թալիշ։ 1959 թվականին պաշտոնական տվյալներով գիտե՞ք քանի թալիշ էր մնացել Ադրբեջանում՝ ընդամենը 100 հոգի, 1979 թվականին թալիշներն ընդհանրապես վերացել էին, սակայն տասը տարի անց նոր մարդահամարի ժամանակ Ադրբեջանում հայտնաբերվել էր 21 հազար թալիշ։ Երևի կռահում եք, թե ինչով է պայմանավորված թվերի այս կրկեսը։ Իշխանությունները թալիշներին գրանցում էին որպես ադրբեջանցի, բայց մեկ էլ կենտրոնից հրահանգ էր ստացվում՝ հոգատար լինել փոքրամասնությունների նկատմամբ։ Ու միանգամից ինչ-որ հրաշքով Ադրբեջանում հայտնվում էր մի քանի տասնյակ թալիշ։ Հայտնի է, որ ադրբեջանցի պաշտոնյաները շատ են սիրում օրուգիշեր կրկնել «ինտերնացիոնալ» հանրապետության վերաբերյալ թեզը։ Ով ով, բայց ղարաբաղցիները, որոնց Բաքուն արդեն կես տարի է թողել է առանց հոսանքի, գազի, սննդի, դեղորայքի ու առաջին անհրաժեշտության ապրանքների, հրաշալի գիտեն, թե որքան ուրույն է «ադրբեջանական ինտերնացիոնալիզմը»։ Թալիշներն էլ գիտեն։ Խելոք մարդու հատկանիշները՝ ըստ ժողովրդի և ըստ մասնագետներիԹալիշական ազգային շարժման ղեկավարներից մեկը՝ Ֆահրադին Աբոսզոբան ժամանակին փաստել է. «Ազատությունն ու անկախությունը գեղեցիկ աչքերի համար չեն պարգևում։ Դրանք պիտի նվաճես երկարատև ու անզիջում պայքարով»։ Եվ 1993 թվականի հունիսի 21-ին 704-րդ բրիգադի թալիշ հրամանատարները հայտարարեցին, որ ստեղծվում է Թալիշ-Մուղանական ինքնավար հանրապետություն, որի ղեկավարությունը հենց իրենք՝ զինվորականներն են ստանձնում։ Հիմնավորումը սա էր՝ Ղարաբաղյան պատերազմում կրած պարտությունները սպառնում են երկրի անվտանգությանը, Ադրբեջանը փլուզման եզրին է, իսկ հանրապետությունում անիշխանություն է տիրում։ Իսկապես, այդ վճռորոշ պահին նախագահ Աբուլֆաս Էլչիբեյը փաստորեն փախել էր և ծվարել հայրենի գյուղում։ Իսկ նրան փոխարինած Հեյդար Ալիևը, որը միանշանակ աջակցություն չուներ, սպասողական դիրքորոշում էր որդեգրել, չէր փորձում ուժ կիրառել։ Բոլորը հասկանում էին՝ թալիշների ընդվզումը ճնշելու համար պետք է ստորաբաժանումներ բերվեին ղարաբաղյան ճակատից, իսկ այնտեղ իրադրությունը առանց այն էլ գնալով վատթարանում էր, հայերը նորանոր տարածքներ ու գյուղեր էին վերցնում իրենց վերահսկողության տակ։ Ալիևը փորձում էր հարցը լուծել բանակցությունների միջոցով, բայց թալիշների ղեկավարները նորանոր պայմաններ էին առաջ քաշում։ Համաձայնեք՝ նույնիսկ այն հայերը, որոնք մի ժամանակ միամտաբար կարծում էին, թե միջազգային հանրությունը հաշվի կառնի մեր արդար պահանջները, արտաքին ուժերը կպաշտպանեն մեզ, ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանը կստիպի Ադրբեջանին և այլն, հիմա արդեն համոզվել են, թե որքան ճիշտ էր թալիշ գնդապետը՝ «Կալաշնիկովն» է ծնում իրավունք։ Ամենազարմանալին մեր և թալիշների գործողությունների նմանությունն է։ Մինչ մենք տարիներ շարունակ կրկնում ու կրկնում էինք, թե մեր բանակը ամենամարտունակն է տարածաշրջանում, հպարտանում էինք «Իսկանդերով», որն այդպես էլ ոչ մի դեր չխաղաց պատերազմի ժամանակ, ինքնաթիռներ էինք ձեքբերում, որոնք ոչ մի հրթիռ բաց չթողեցին, որովհետև հրթիռ չունեին, ադրբեջանցիները հետևողականորեն հզորացնում էին իրենց զինված ուժերը և լրջորեն պատրաստվում պատերազմին։ Ոգևորված թալիշներն էլ այն ժամանակ բանավեճեր էին ծավալում իրենց ազգայյին դրոշի, զինանշանի և օրհներգի շուրջ, այնինչ Հեյդար Ալիևն ի վերջո որոշ ստորաբաժանումներ հանեց ղարաբաղյան ռազմաճակատից, ձերբակալեց թալիշ զինվորականներին, վերացրեց Թալիշական կուսակցությունը և դատի տվեց ինքնավարություն պահանջող գործիչներին։ Ավելի քան 30 մարդ դատապարտվեց երկարատև ազատազրկման, Ալիքրամ Հումբաթովը պիտի մահապատժի ենթարկվեր, բայց այն փոխարինվեց ցմահ բանտարկությամբ։ Հետո Եվրոպայի խորհրդի պահանջով նրան ներում շնորհվեց և թույլ տրվեց մեկնել Նիդեռլանդներ, որտեղ էլ նա մահացավ անցած տարի։ Ահա այն ամենը, ինչ պետք է իմանալ Ադրբեջանում փոքրամասնությունների իրավունքների և անվտանգության ապահովման մասին։
https://arm.sputniknews.ru/20230613/evrvopajum-arajin-multimiliardater-varchapety-hetaqrqir-paster-berluskvonii-kjanqic-61053107.html
թալիշ
ադրբեջան
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2023
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
արմեն դուլյան, 5 րոպե դուլյանի հետ, թալիշ, ադրբեջան
արմեն դուլյան, 5 րոպե դուլյանի հետ, թալիշ, ադրբեջան
Փոքրամասնությունների անվտանգության ապահովումն Ադրբեջանում. թալիշների փորձը
22:15 26.06.2023 (Թարմացված է: 22:19 26.06.2023) Եթե դեռ կան անուղղելի լավատեսներ, որոնք հույս ունեն, որ ղարաբաղցիներն այնուամենայնիվ ինչ-որ կարգավիճակ կստանան Ադրբեջանի կազմում, ուզում եմ հիշեցնել իրանախոս ժողովրդի՝ թալիշների պայքարի պատմությունը, որն ընթանում էր Ղարաբաղյան շարժմանը զուգահեռ։
Առիթը կա. ուղիղ 30 տարի առաջ՝ 1993 թվականի ամռանը թալիշները Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարի տեղակալ, գնդապետ Ալիքրամ Հումաթովի գլխավորությամբ հռչակեցին Թալիշ-Մուղանական ինքնավար հանրապետությունը երկրի մի շարք շրջաններում։
Ոգևորությունը մեծ էր։ Եթե հայերը մոտ 6 դար առաջ էին կորցրել պետականությունը, ապա թալիշները մինչ այդ ընդհանրապես երբեք պետականություն չէին ունեցել։ Ավելին, ոչ ոք ստույգ չէր կարող ասել, թե քանի թալիշ է բնակվում Ադրբեջանում։ Վիճակագրությունը կարդում ես՝ ինչպես ասում են, չգիտես խնդաս, թե լաս։ 1937 թվականին Խորհրդային Միությունում անցկացված մարդահամարի համաձայն՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում ապրում էր 100 հազար թալիշ։ 1959 թվականին պաշտոնական տվյալներով գիտե՞ք քանի թալիշ էր մնացել Ադրբեջանում՝ ընդամենը 100 հոգի, 1979 թվականին թալիշներն ընդհանրապես վերացել էին, սակայն տասը տարի անց նոր մարդահամարի ժամանակ Ադրբեջանում հայտնաբերվել էր 21 հազար թալիշ։
Երևի կռահում եք, թե ինչով է պայմանավորված թվերի այս կրկեսը։ Իշխանությունները թալիշներին գրանցում էին որպես ադրբեջանցի, բայց մեկ էլ կենտրոնից հրահանգ էր ստացվում՝ հոգատար լինել փոքրամասնությունների նկատմամբ։ Ու միանգամից ինչ-որ հրաշքով Ադրբեջանում հայտնվում էր մի քանի տասնյակ թալիշ։
Հայտնի է, որ ադրբեջանցի պաշտոնյաները շատ են սիրում օրուգիշեր կրկնել «ինտերնացիոնալ» հանրապետության վերաբերյալ թեզը։ Ով ով, բայց ղարաբաղցիները, որոնց Բաքուն արդեն կես տարի է թողել է առանց հոսանքի, գազի, սննդի, դեղորայքի ու առաջին անհրաժեշտության ապրանքների, հրաշալի գիտեն, թե որքան ուրույն է «ադրբեջանական ինտերնացիոնալիզմը»։ Թալիշներն էլ գիտեն։
Թալիշական ազգային շարժման ղեկավարներից մեկը՝ Ֆահրադին Աբոսզոբան ժամանակին փաստել է. «Ազատությունն ու անկախությունը գեղեցիկ աչքերի համար չեն պարգևում։ Դրանք պիտի նվաճես երկարատև ու անզիջում պայքարով»։ Եվ 1993 թվականի հունիսի 21-ին 704-րդ բրիգադի թալիշ հրամանատարները հայտարարեցին, որ ստեղծվում է Թալիշ-Մուղանական ինքնավար հանրապետություն, որի ղեկավարությունը հենց իրենք՝ զինվորականներն են ստանձնում։
Հիմնավորումը սա էր՝ Ղարաբաղյան պատերազմում կրած պարտությունները սպառնում են երկրի անվտանգությանը, Ադրբեջանը փլուզման եզրին է, իսկ հանրապետությունում անիշխանություն է տիրում։ Իսկապես, այդ վճռորոշ պահին նախագահ Աբուլֆաս Էլչիբեյը փաստորեն փախել էր և ծվարել հայրենի գյուղում։ Իսկ նրան փոխարինած Հեյդար Ալիևը, որը միանշանակ աջակցություն չուներ, սպասողական դիրքորոշում էր որդեգրել, չէր փորձում ուժ կիրառել։
Բոլորը հասկանում էին՝ թալիշների ընդվզումը ճնշելու համար պետք է ստորաբաժանումներ բերվեին ղարաբաղյան ճակատից, իսկ այնտեղ իրադրությունը առանց այն էլ գնալով վատթարանում էր, հայերը նորանոր տարածքներ ու գյուղեր էին վերցնում իրենց վերահսկողության տակ։ Ալիևը փորձում էր հարցը լուծել բանակցությունների միջոցով, բայց թալիշների ղեկավարները նորանոր պայմաններ էին առաջ քաշում։
Օգոստոսի 10-ին Ադրբեջանի նախագահի հետ կայացած վերջին հանդիպման ժամանակ գնդապետ Ալիքրամ Հումաթովը պահանջեց ցրել խորհրդարանը և նոր ընտրություններ անցկացնել։ Ու երբ Հեյդար Ալիևը հարցրեց. «Բայց ձեզ ով է լիազորել նման պայմաններ առաջադրել», Ալիքրամ Հումաթովը շատ հակիրճ պատասխանեց. «Իմ լիազորությունները՝ իմ ավտոմատն է»։
Համաձայնեք՝ նույնիսկ այն հայերը, որոնք մի ժամանակ միամտաբար կարծում էին, թե միջազգային հանրությունը հաշվի կառնի մեր արդար պահանջները, արտաքին ուժերը կպաշտպանեն մեզ, ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանը կստիպի Ադրբեջանին և այլն, հիմա արդեն համոզվել են, թե որքան ճիշտ էր թալիշ գնդապետը՝ «Կալաշնիկովն» է ծնում իրավունք։ Ամենազարմանալին մեր և թալիշների գործողությունների նմանությունն է։
Մինչ մենք տարիներ շարունակ կրկնում ու կրկնում էինք, թե մեր բանակը ամենամարտունակն է տարածաշրջանում, հպարտանում էինք «Իսկանդերով», որն այդպես էլ ոչ մի դեր չխաղաց պատերազմի ժամանակ, ինքնաթիռներ էինք ձեքբերում, որոնք ոչ մի հրթիռ բաց չթողեցին, որովհետև հրթիռ չունեին, ադրբեջանցիները հետևողականորեն հզորացնում էին իրենց զինված ուժերը և լրջորեն պատրաստվում պատերազմին։
Ոգևորված թալիշներն էլ այն ժամանակ բանավեճեր էին ծավալում իրենց ազգայյին դրոշի, զինանշանի և օրհներգի շուրջ, այնինչ Հեյդար Ալիևն ի վերջո որոշ ստորաբաժանումներ հանեց ղարաբաղյան ռազմաճակատից, ձերբակալեց թալիշ զինվորականներին, վերացրեց Թալիշական կուսակցությունը և դատի տվեց ինքնավարություն պահանջող գործիչներին։ Ավելի քան 30 մարդ դատապարտվեց երկարատև ազատազրկման, Ալիքրամ Հումբաթովը պիտի մահապատժի ենթարկվեր, բայց այն փոխարինվեց ցմահ բանտարկությամբ։ Հետո Եվրոպայի խորհրդի պահանջով նրան ներում շնորհվեց և թույլ տրվեց մեկնել Նիդեռլանդներ, որտեղ էլ նա մահացավ անցած տարի։
Ահա այն ամենը, ինչ պետք է իմանալ Ադրբեջանում փոքրամասնությունների իրավունքների և անվտանգության ապահովման մասին։
