https://arm.sputniknews.ru/20220607/lernajin-gharabaghy-ev-alandjan-kghzinery-zugaherner-ev-tarberutjunner-42999925.html
Լեռնային Ղարաբաղը և Ալանդյան կղզիները. զուգահեռներ և տարբերություններ
Լեռնային Ղարաբաղը և Ալանդյան կղզիները. զուգահեռներ և տարբերություններ
Sputnik Արմենիա
Եկեք անկեղծ լինենք։ Երեսուն տարվա ընթացքում Արցախի հիմնախնդրի կարգավորման ամենատարբեր եղանակներ են քննարկվել, և դրանցից մեկը եղել է Ալանդյան կղզիների մոդելը։ 07.06.2022, Sputnik Արմենիա
2022-06-07T22:59+0400
2022-06-07T22:59+0400
2022-06-07T22:59+0400
5 րոպե դուլյանի հետ
հեղինակներ
արցախ
ֆինլանդիա
շվեդիա
հայաստան
ադրբեջան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e8/01/02/70714979_0:35:1600:935_1920x0_80_0_0_9f70243e2cba65a4773554551652131a.jpg
Լեռնային Ղարաբաղը և Ալանդյան կղզիները. զուգահեռներ և տարբերություններ
Sputnik Արմենիա
Լեռնային Ղարաբաղը և Ալանդյան կղզիները. զուգահեռներ և տարբերություններ
Դրա մասին ժամանակին գրել է հայերիս լավ հայտնի ամերիկացի մասնագետ Փոլ Գոբլը, իսկ 2000-ականների կեսերին նույնիսկ կազմակերպվեց հայ և ադրբեջանցի լրագրողների այցելությունը Ալանդյան կղզիներ։ Մինսկի խումբն, իհարկե, այդպես էլ երբեք չներառեց Ալանդյան փորձը իր պաշտոնական առաջարկների ցանկում, բայց շատերը մինչև հիմա համոզված են, որ այն շատ լավ օրինակ կարող էր դառնալ Արցախի խնդիրը լուծելու համար։ Փորձեմ հնարավորինս հակիրճ ներկայացնել։Ալանդյան կղզիները արդեն մոտ 100 տարի Ֆինլանդիայի կազմում են, չնայած այնտեղի բնակիչների 95 տոկոսը շվեդներ են։ Լավ էլ ապրում են՝ մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը կազմում է 36 հազար դոլար։ Համեմատեք մեր ընդամենը 5 հազարի հետ։ Ամեն տարի այստեղ գալիս է գրեթե 2,5 միլիոն զբոսաշրջիկ, այնինչ կղզիների ողջ բնակչությունը 30 հազարի էլ չի հասնում։ Վերջին լուրջ հանցագործությունը կատարվել է այստեղ ավելի քան 20 տարի առաջ՝ ամուսինը խանդի պատճառով սպանել է իր կնոջը։ Ալանդացի երիտասարդները իսկի բանակում չեն ծառայում, որովհետև կղզիները գտնվում են ապառազմականացված գոտում։Եղե՞լ է արդյոք անհամաձայնություն Ֆինլանդիայի և Շվեդիայի միջև Ալանդյան կղզիների պատկանելության հարցում։ Իհարկե, եղել է, բայց մոտ հարյուր տարի առաջ. 1921 թվականին Ազգերի լիգան այնպիսի պայմաններ առաջարկեց կղզիներում ապրող շվեդներին, որոնց մասին անկախության ձգտող բազմաթիվ ազգեր մինչև հիմա կարող են միայն երազել։ Տեսեք։ Ալանդցիները սեփական խորհրդարան ունեն՝ Լագտինգ, որը, ի դեպ, Ֆինլանդիայի պառլամենտին չի ենթարկվում և որոշումներ է կայացնում բոլոր տեղական խնդիրների վերաբերյալ՝ տրանսպորտ, փոստային ծառայություն, կրթություն, մշակույթ, բնապահպանություն և այլն։ Այսպես ասած կենտրոնը, այսինքն` Հելսինկին, փաստորեն պատասխանատու է միայն արտաքին քաղաքականության, հարկերի, քրեական և քաղաքացիական իրավունքի և դատարանակազմության համար։Բայց ամենազարմանալին՝ միակ պետական լեզուն Ալանդյան կղզիներում ոչ թե ֆիններենն է, այլ շվեդերենը։ Ավելին, գրագրությունը Հելսինկիի հետ նույնպես կատարվում է միայն շվեդերեն, այսինքն, ենթադրվում է, որ Ֆինլանդիայի մայրաքաղաքում նստած չինովնիկը անպայման շվեդերեն գիտի։ Դա հենց այդպես է, որովհետև Ֆինլանդիայի դպրոցներում հավասար հիմունքներով դասավանդում են թե՛ ֆիններեն, թե՛ շվեդերեն։ Իսկ երևի թե ամենաանսովորն այն է, որ Ալանդյան կղզիները ունեն սեփական քաղաքացիություն։ Դրա նպատակն այն է, որ հնարավորինս սահմանափակվի կղզիներում մշտապես ապրելու և սեփականություն ձեռք բերելու՝ օտարների իրավունքը։Բայց Ֆինլանդիային բացի մտրակից, նաև քաղցրաբլիթ առաջարկվեց՝ Ալանդյան կղզիները միշտ կմնան ապառազմականացված, և ուրեմն զինված ընդհարումը շվեդների և ֆինների միջև բացառվում է։Հայաստանում Ալանդյան փորձը թերահավատությամբ ընդունվեց, ինչպես նաև Էրիտրեայի, Արևելյան Թիմորի և Կոսովոյի նախադեպերը։ Այնինչ, Էրիտրեան, Արևելյան Թիմորը և Կոսովոն ի վերջո ինքնիշխան պետություններ դարձան, որոնց անկախությունը ճանաչել են տասնյակ երկրներ։ Իսկ մենք շարունակ պնդում ու պնդում ենք՝ Ղարաբաղյան խնդիրը չի կարելի որևէ այլ պրոբլեմի նմանեցնել։ Թե մեր այս անհասկանալի համառությունը ինչ հետևանքների հանգեցրեց, գիտենք բոլորս։Ադրբեջանում էլ երբեք չցանկացան լրջորեն քննարկել Ալանդյան կղզիների տարբերակը։ Այնինչ իրավապաշտպան, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի ադրբեջանական ազգային խորհրդի ղեկավար Արզու Աբդուլաևան մի ժամանակ փորձում էր համոզել իր հայրենակիցներին, որ Ալանդյան մոդելը շատ շահեկան է հենց Ադրբեջանի համար, որովհետև երկու չափազանց կարևոր խնդիր է լուծում։ Նախ, կնքվելու էր խաղաղության պայմանագիր, ինչը թույլ էր տալու Լեռնային Ղարաբաղը դարձնել Ադրբեջանի անբաժանելի մաս։ Եվ երկրորդ՝ Ալանդյան կղզիների օրինակով Ղարաբաղն էլ պիտի ապառազմականացվեր, այսինքն` այլևս ոչ մի վտանգ չէր ներկայացնելու Բաքվի համար։Համաձայնե՛ք` Ալանդյան կղզիների փորձը ընդհանուր առմամբ կարելի էր ընդունել, բայց միայն մի դեպքում՝ եթե Արցախը գտնվեր Սկանդինավիայում։
https://arm.sputniknews.ru/20220603/uzum-enq-tshshmartutjunn-imanal-44-orjaji-masin-kam-hunakan-datavarutjan-hetqervov--42807809.html
ֆինլանդիա
շվեդիա
ադրբեջան
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2022
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
5 րոպե դուլյանի հետ, հեղինակներ, արցախ, ֆինլանդիա, շվեդիա, հայաստան, ադրբեջան
5 րոպե դուլյանի հետ, հեղինակներ, արցախ, ֆինլանդիա, շվեդիա, հայաստան, ադրբեջան
Լեռնային Ղարաբաղը և Ալանդյան կղզիները. զուգահեռներ և տարբերություններ
Եկեք անկեղծ լինենք։ Երեսուն տարվա ընթացքում Արցախի հիմնախնդրի կարգավորման ամենատարբեր եղանակներ են քննարկվել, և դրանցից մեկը եղել է Ալանդյան կղզիների մոդելը։
Դրա մասին ժամանակին գրել է հայերիս լավ հայտնի ամերիկացի մասնագետ Փոլ Գոբլը, իսկ 2000-ականների կեսերին նույնիսկ կազմակերպվեց հայ և ադրբեջանցի լրագրողների այցելությունը Ալանդյան կղզիներ։ Մինսկի խումբն, իհարկե, այդպես էլ երբեք չներառեց Ալանդյան փորձը իր պաշտոնական առաջարկների ցանկում, բայց շատերը մինչև հիմա համոզված են, որ այն շատ լավ օրինակ կարող էր դառնալ Արցախի խնդիրը լուծելու համար։ Փորձեմ հնարավորինս հակիրճ ներկայացնել։
Ալանդյան կղզիները արդեն մոտ 100 տարի Ֆինլանդիայի կազմում են, չնայած այնտեղի բնակիչների 95 տոկոսը շվեդներ են։ Լավ էլ ապրում են՝ մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը կազմում է 36 հազար դոլար։ Համեմատեք մեր ընդամենը 5 հազարի հետ։ Ամեն տարի այստեղ գալիս է գրեթե 2,5 միլիոն զբոսաշրջիկ, այնինչ կղզիների ողջ բնակչությունը 30 հազարի էլ չի հասնում։ Վերջին լուրջ հանցագործությունը կատարվել է այստեղ ավելի քան 20 տարի առաջ՝ ամուսինը խանդի պատճառով սպանել է իր կնոջը։ Ալանդացի երիտասարդները իսկի բանակում չեն ծառայում, որովհետև կղզիները գտնվում են ապառազմականացված գոտում։
Եղե՞լ է արդյոք անհամաձայնություն Ֆինլանդիայի և Շվեդիայի միջև Ալանդյան կղզիների պատկանելության հարցում։ Իհարկե, եղել է, բայց մոտ հարյուր տարի առաջ. 1921 թվականին Ազգերի լիգան այնպիսի պայմաններ առաջարկեց կղզիներում ապրող շվեդներին, որոնց մասին անկախության ձգտող բազմաթիվ ազգեր մինչև հիմա կարող են միայն երազել։ Տեսեք։
Ալանդցիները սեփական խորհրդարան ունեն՝ Լագտինգ, որը, ի դեպ, Ֆինլանդիայի պառլամենտին չի ենթարկվում և որոշումներ է կայացնում բոլոր տեղական խնդիրների վերաբերյալ՝ տրանսպորտ, փոստային ծառայություն, կրթություն, մշակույթ, բնապահպանություն և այլն։ Այսպես ասած կենտրոնը, այսինքն` Հելսինկին, փաստորեն պատասխանատու է միայն արտաքին քաղաքականության, հարկերի, քրեական և քաղաքացիական իրավունքի և դատարանակազմության համար։
Բայց ամենազարմանալին՝ միակ պետական լեզուն Ալանդյան կղզիներում ոչ թե ֆիններենն է, այլ շվեդերենը։ Ավելին, գրագրությունը Հելսինկիի հետ նույնպես կատարվում է միայն շվեդերեն, այսինքն, ենթադրվում է, որ Ֆինլանդիայի մայրաքաղաքում նստած չինովնիկը անպայման շվեդերեն գիտի։ Դա հենց այդպես է, որովհետև Ֆինլանդիայի դպրոցներում հավասար հիմունքներով դասավանդում են թե՛ ֆիններեն, թե՛ շվեդերեն։ Իսկ երևի թե ամենաանսովորն այն է, որ Ալանդյան կղզիները ունեն սեփական քաղաքացիություն։ Դրա նպատակն այն է, որ հնարավորինս սահմանափակվի կղզիներում մշտապես ապրելու և սեփականություն ձեռք բերելու՝ օտարների իրավունքը։
Ելնելով մեր տարածաշրջանի փորձից, հիմա միանգամից հարց կտաք. «Բա ինչպե՞ս է Ֆինլանդիան համաձայնել այս ամենին»։ Ադրբեջանը լիներ, կասեր՝ ո′չ մի ինքնավարություն, Ալանդյան կղզիներ ընդհանրապես չկան ու կհարձակվեր։ Ուղղակի Ազգերի լիգան Ֆինլանդիային սպառնաց՝ եթե չհամաձայնեք Ալանդյան կղզիների ամենալայն ինքնավարությանը, պարզապես հանրաքվե կանցկացնենք այնտեղ, և պարզ չի՞, թե որ երկրին միանալու օգտին կարտահայտվեն ազգությամբ շվեդ քաղաքացիները։
Բայց Ֆինլանդիային բացի մտրակից, նաև քաղցրաբլիթ առաջարկվեց՝ Ալանդյան կղզիները միշտ կմնան ապառազմականացված, և ուրեմն զինված ընդհարումը շվեդների և ֆինների միջև բացառվում է։
Հայաստանում Ալանդյան փորձը թերահավատությամբ ընդունվեց, ինչպես նաև Էրիտրեայի, Արևելյան Թիմորի և Կոսովոյի նախադեպերը։ Այնինչ, Էրիտրեան, Արևելյան Թիմորը և Կոսովոն ի վերջո ինքնիշխան պետություններ դարձան, որոնց անկախությունը ճանաչել են տասնյակ երկրներ։ Իսկ մենք շարունակ պնդում ու պնդում ենք՝ Ղարաբաղյան խնդիրը չի կարելի որևէ այլ պրոբլեմի նմանեցնել։ Թե մեր այս անհասկանալի համառությունը ինչ հետևանքների հանգեցրեց, գիտենք բոլորս։
Ադրբեջանում էլ երբեք չցանկացան լրջորեն քննարկել Ալանդյան կղզիների տարբերակը։ Այնինչ իրավապաշտպան, Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի ադրբեջանական ազգային խորհրդի ղեկավար Արզու Աբդուլաևան մի ժամանակ փորձում էր համոզել իր հայրենակիցներին, որ Ալանդյան մոդելը շատ շահեկան է հենց Ադրբեջանի համար, որովհետև երկու չափազանց կարևոր խնդիր է լուծում։ Նախ, կնքվելու էր խաղաղության պայմանագիր, ինչը թույլ էր տալու Լեռնային Ղարաբաղը դարձնել Ադրբեջանի անբաժանելի մաս։ Եվ երկրորդ՝ Ալանդյան կղզիների օրինակով Ղարաբաղն էլ պիտի ապառազմականացվեր, այսինքն` այլևս ոչ մի վտանգ չէր ներկայացնելու Բաքվի համար։
Համաձայնե՛ք` Ալանդյան կղզիների փորձը ընդհանուր առմամբ կարելի էր ընդունել, բայց միայն մի դեպքում՝ եթե Արցախը գտնվեր Սկանդինավիայում։
