https://arm.sputniknews.ru/20220509/te-inchpes-hervosakan-janqeri-gnvov-azatagrvats-qaghaqy-dardzav-dzhgujn-u-dzhbakht-41849290.html
Թե ինչպես հերոսական ջանքերի գնով ազատագրված քաղաքը դարձավ «դժգույն ու դժբախտ»
Թե ինչպես հերոսական ջանքերի գնով ազատագրված քաղաքը դարձավ «դժգույն ու դժբախտ»
Sputnik Արմենիա
Sputnik Արմենիայի սյունակագիր Արմեն Դուլյանը համադրել է 30 տարի առաջ տեղի ունեցած Շուշիի ազատագրումն ու բերդաքաղաքի` 2020–ին տեղի ունեցած գրավումը։ Ինչ... 09.05.2022, Sputnik Արմենիա
2022-05-09T21:30+0400
2022-05-09T21:30+0400
2022-05-09T21:30+0400
5 րոպե դուլյանի հետ
շուշի
արցախ
լեռնային ղարաբաղ
հայաստան
ադրբեջան
հարսանիք լեռներում
արկադի տեր–թադևոսյան (կոմանդոս)
արցախյան պատերազմ
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/07e4/0a/1d/25118013_0:0:1600:901_1920x0_80_0_0_8471c47f54732a8dd2a3508d452eeb67.jpg
Թե ինչպես հերոսական ջանքերի գնով ազատագրված քաղաքը դարձավ «դժգույն ու դժբախտ»
Sputnik Արմենիա
Թե ինչպես հերոսական ջանքերի գնով ազատագրված քաղաքը դարձավ «դժգույն ու դժբախտ»
Եկեք անկեղծ լինենք։ Որքան անհավատալի էր ժամանակին թվում, թե հնարավոր է ազատագրել Շուշի բերդաքաղաքը, նույնքան անհավատալի էր, որ այն կրկին կհայտնվի ադրբեջանցիների ձեռքին։ Հիմա արդեն քչերն են հիշում՝ ուղիղ 30 տարի առաջ՝ 1992 թվականին, երբ ազատագրվեց Շուշին, երևանյան թերթերից մեկը հրապարակեց այդ աննախադեպ գործողության ողջ ծրագիրը։Շատերն էին այն ժամանակ վրդովված՝ ախր սա անգնահատելի ուղեցույց է ադրբեջանցիների համար, որոնք, բնականաբար, վաղ թե ուշ փորձելու են հետ բերել կորցրածը։ Իհարկե, այն օրերից ի վեր այնքան է խոսվել ու գրվել Շուշիի ազատագրման մասին, որ թերթի այդ հրապարակումը դժվար թե ինչ-ինչ դեր խաղացած լինի 44-օրյա պատերազմում և, այնուամենայնիվ, որոշակի զուգահեռներ կարելի է անցկացնել։ Երկու դեպքում էլ չէին սպասում, իսկ անսպասելին, ինչպես հայտնի է, ամենապարարտ հողն է խուճապի համար։Ինչո՞ւ երեք տասնամյակ առաջ չէին սպասում ադրբեջանցիները։ Ախր, իսկի Երևանում ոմանք հաջողությանը չէին հավատում։ Կոմանդոսը՝ գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը, պատմում է. «Շուշին քաղաք չէր, մեր կռվի դաշտը 40 կմ էր: Թշնամին ուներ 2500 մարդ, ուժեղ էր պատրաստված: Մենք ունեինք 3500 մարդ: Ինձ, ճիշտն ասած, Հայաստանից անընդհատ բացատրում էին, գրում էին, ունեմ այդ գրածները, որ մենք պատրաստ չենք, պետք է ունենալ երեք անգամ ավելի. թշնամին 2500 ուներ, մենք պիտի ունենայինք 7500 զինվոր: Ես համաձայնեցի: Դա ճշմարտություն էր»։Ամենևին չեմ ուզում համեմատություններ անել, որովհետև այդպես էլ մինչև վերջ պարզ չէ, թե իրականում ինչ տեղի ունեցավ 2020 թվականի աշնանը։ Վկայությունները խիստ տարբեր են։ Ընդամենը մի օրինակ բերեմ։ Շուշիի պատմության թանգարանի տնօրեն Աշոտ Հարությունյան. «4 հոգով մենք նստեցինք մեքենան և չենք նկատել ոչ մի ադրբեջանցի, երբ տեսանք մեր նահանջող բանակը: Խումբ-խումբ իջնում էին Ստեփանակերտ: Երկու խմբի ես կանգնեցրել եմ: Իրենք ասել են` հրամանատար չունենք, նահանջում ենք Ստեփանակերտ: Եթե զորքը կանգներ, ուրիշ բան կլիներ, լրիվ ուրիշ սցենար կգործեր»։Հիմա լսենք Շուշիի քաղաքապետ Արծվիկ Սարգսյանին։ «Շուշիում տղաները հաղթական տրամադրություն ունեին, պինդ էին: Ճիշտն ասած՝ ես նահանջող զինվորներ չեմ տեսել, ոչ էլ տեսել եմ, որ ՄՈԲ-ը փախնի: Ամեն դեպքում, իմ՝ Շուշիում եղած օրերին նման բան չեմ նկատել: Բոլորն էլ շատ ոգևորված էին ու մարտական: Չգիտեմ՝ ինչի այսպես եղավ»,- խոստովանել է Շուշիի քաղաքապետը։ Համաձայնե՛ք, հենց սա է ամենագլխավոր հարցը, որը մինչև հիմա անպատասխան է մնացել՝ ինչո՞ւ այսպես եղավ։Հիմա Երևանում նույնպես կասկածների ու դավադրության տեսությունների պակաս չկա։ Ընդ որում, դրանց խորացմանը նպաստել են հենց Հայաստանի խորհրդարանում հնչած արտահայտությունները. «առանց Շուշիի հնարավոր չէր պատերազմը կանխել կամ կանգնեցնել», էլ չեմ ասում հայտնի բնորոշման մասին՝ «Շուշին մի դժգույն ու դժբախտ քաղաք էր»։ Ինչևէ, տխուր իրականությունը մնում է անփոփոխ՝ կա քրեական գործ, կան բազմաթիվ հատորներ, չկան մեղադրյալներ և կասկածյալներ։
https://arm.sputniknews.ru/20220509/meknarkel-e-miasin-erty-depi-erablur-41845981.html
շուշի
լեռնային ղարաբաղ
ադրբեջան
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
2022
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
Լուրեր
am_HY
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Sputnik Արմենիա
media@sputniknews.com
+74956456601
MIA „Rossiya Segodnya“
Արմեն Դուլյան
https://cdn.am.sputniknews.ru/img/2070/97/20709751_477:42:1221:786_100x100_80_0_0_49effa12a5c8a33e31f066cb33af3898.jpg
5 րոպե դուլյանի հետ, շուշի, արցախ, լեռնային ղարաբաղ, հայաստան, ադրբեջան, հարսանիք լեռներում, արկադի տեր–թադևոսյան (կոմանդոս), արցախյան պատերազմ
5 րոպե դուլյանի հետ, շուշի, արցախ, լեռնային ղարաբաղ, հայաստան, ադրբեջան, հարսանիք լեռներում, արկադի տեր–թադևոսյան (կոմանդոս), արցախյան պատերազմ
Թե ինչպես հերոսական ջանքերի գնով ազատագրված քաղաքը դարձավ «դժգույն ու դժբախտ»
Sputnik Արմենիայի սյունակագիր Արմեն Դուլյանը համադրել է 30 տարի առաջ տեղի ունեցած Շուշիի ազատագրումն ու բերդաքաղաքի` 2020–ին տեղի ունեցած գրավումը։ Ինչ նմանություններ ու տարբերություններ կան մեր ու թշնամու գործողություններում։
Եկեք անկեղծ լինենք։ Որքան անհավատալի էր ժամանակին թվում, թե հնարավոր է ազատագրել Շուշի բերդաքաղաքը, նույնքան անհավատալի էր, որ այն կրկին կհայտնվի ադրբեջանցիների ձեռքին։ Հիմա արդեն քչերն են հիշում՝ ուղիղ 30 տարի առաջ՝ 1992 թվականին, երբ ազատագրվեց Շուշին, երևանյան թերթերից մեկը հրապարակեց այդ աննախադեպ գործողության ողջ ծրագիրը։
Շատերն էին այն ժամանակ վրդովված՝ ախր սա անգնահատելի ուղեցույց է ադրբեջանցիների համար, որոնք, բնականաբար, վաղ թե ուշ փորձելու են հետ բերել կորցրածը։ Իհարկե, այն օրերից ի վեր այնքան է խոսվել ու գրվել Շուշիի ազատագրման մասին, որ թերթի այդ հրապարակումը դժվար թե ինչ-ինչ դեր խաղացած լինի 44-օրյա պատերազմում և, այնուամենայնիվ, որոշակի զուգահեռներ կարելի է անցկացնել։ Երկու դեպքում էլ չէին սպասում, իսկ անսպասելին, ինչպես հայտնի է, ամենապարարտ հողն է խուճապի համար։
Ինչո՞ւ երեք տասնամյակ առաջ չէին սպասում ադրբեջանցիները։ Ախր, իսկի Երևանում ոմանք հաջողությանը չէին հավատում։ Կոմանդոսը՝ գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը, պատմում է. «Շուշին քաղաք չէր, մեր կռվի դաշտը 40 կմ էր: Թշնամին ուներ 2500 մարդ, ուժեղ էր պատրաստված: Մենք ունեինք 3500 մարդ: Ինձ, ճիշտն ասած, Հայաստանից անընդհատ բացատրում էին, գրում էին, ունեմ այդ գրածները, որ մենք պատրաստ չենք, պետք է ունենալ երեք անգամ ավելի. թշնամին 2500 ուներ, մենք պիտի ունենայինք 7500 զինվոր: Ես համաձայնեցի: Դա ճշմարտություն էր»։
Թե ինչ եղավ այն ժամանակ՝ 92 թվականի մայիսին, շատ հստակ նկարագրում է չեչեն գրոհային Շամիլ Բասաևը. «Գրեթե բոլորը լքեցին քաղաքը, 2800 հոգանոց կայազորն ամեն ինչ թողեց և փախավ: Շատերը թողնում էին նաև ծանր տեխնիկան… գնում էին Բաքու: Շուշին պարզապես լքվեց: Ընդամենը մոտ 700 հայեր սկսեցին գրոհը: Նման ուժեղ կայազորով և այդքան զենքով, հատկապես նկատի ունենալով Շուշիի դիրքը, հարյուր հոգին էլ կարող էր հեշտությամբ մի ամբողջ տարի անառիկ պահել քաղաքը: Կազմակերպվածություն չկար: Այսօր կարելի է ձերբակալել մի գեներալի կամ նախարարի և ասել`դու դավաճանեցիր, դու հանձնեցիր, դու ծախեցիր: Սոսկ խոսակցություններ են: Չկար որևէ ղեկավարում, որևէ մեկը որևէ բանի համար պատասխանատու չէր»,- փաստել է Շամիլ Բասաևը։
Ամենևին չեմ ուզում համեմատություններ անել, որովհետև այդպես էլ մինչև վերջ պարզ չէ, թե իրականում ինչ տեղի ունեցավ 2020 թվականի աշնանը։ Վկայությունները խիստ տարբեր են։ Ընդամենը մի օրինակ բերեմ։ Շուշիի պատմության թանգարանի տնօրեն Աշոտ Հարությունյան. «4 հոգով մենք նստեցինք մեքենան և չենք նկատել ոչ մի ադրբեջանցի, երբ տեսանք մեր նահանջող բանակը: Խումբ-խումբ իջնում էին Ստեփանակերտ: Երկու խմբի ես կանգնեցրել եմ: Իրենք ասել են` հրամանատար չունենք, նահանջում ենք Ստեփանակերտ: Եթե զորքը կանգներ, ուրիշ բան կլիներ, լրիվ ուրիշ սցենար կգործեր»։
Հիմա լսենք Շուշիի քաղաքապետ Արծվիկ Սարգսյանին։ «Շուշիում տղաները հաղթական տրամադրություն ունեին, պինդ էին: Ճիշտն ասած՝ ես նահանջող զինվորներ չեմ տեսել, ոչ էլ տեսել եմ, որ ՄՈԲ-ը փախնի: Ամեն դեպքում, իմ՝ Շուշիում եղած օրերին նման բան չեմ նկատել: Բոլորն էլ շատ ոգևորված էին ու մարտական: Չգիտեմ՝ ինչի այսպես եղավ»,- խոստովանել է Շուշիի քաղաքապետը։ Համաձայնե՛ք, հենց սա է ամենագլխավոր հարցը, որը մինչև հիմա անպատասխան է մնացել՝ ինչո՞ւ այսպես եղավ։
Ճիշտն ասած, շատ դժվար է պատկերացնել, որ այս հարցն ընդհանրապես երբևէ կոնկրետ պատասխան կստանա, այնքան բազմազան ու հակասական են դեպքերի անմիջական մասնակիցների նկարագրությունները և գնահատականները։ Ի դեպ, 30 տարի առաջ Բաքվում էլ էր լայնորեն շրջանառվում այն վարկածը, թե ամենևին էլ հայերը չեն գրավել Շուշին, քաղաքը պարզապես հանձնվել է իշխանությունների դավաճանության հետևանքով։
Հիմա Երևանում նույնպես կասկածների ու դավադրության տեսությունների պակաս չկա։ Ընդ որում, դրանց խորացմանը նպաստել են հենց Հայաստանի խորհրդարանում հնչած արտահայտությունները. «առանց Շուշիի հնարավոր չէր պատերազմը կանխել կամ կանգնեցնել», էլ չեմ ասում հայտնի բնորոշման մասին՝ «Շուշին մի դժգույն ու դժբախտ քաղաք էր»։ Ինչևէ, տխուր իրականությունը մնում է անփոփոխ՝ կա քրեական գործ, կան բազմաթիվ հատորներ, չկան մեղադրյալներ և կասկածյալներ։
