Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
Sputnik Արմենիա
Աշտարակի մոտ գտնվող Վերին և Ներքին Նավերի գերեզմանատեղիներում հայկական արշավախումբը պարբերաբար պեղումներ է իրականացնում: Ամեն անգամ հնագետները հետաքրքիր... 10.10.2021, Sputnik Արմենիա
Հնուց ի վեր Հայաստանը կամուրջ է հանդիսացել հյուսիսի և հարավի միջև, իսկ այս տարածքում բնակվող ժողովուրդը սերտ մշակութային-տնտեսական կապեր է ունեցել հնագույն քաղաքակրթությունների հետ։ Այդ է վկայում նաև Աշտարակ քաղաքի մերձակայքում՝ Ներքին Նավերում պեղումների արդյունքում հայտնաբերված բրոնզեդարյան դամբարանադաշտը։Ներքին Նավեր դամբարանադաշտի տարածքում պեղումները սկսվել են գարնանը, ամռանն ընդհատվել են և վերսկսվել են աշնանը, Sputnik Արմենիային պատմեց ՀՀ ԿԳՄՍՆ-ին կից Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի կողմից կազմակերպված հնագիտական արշավախմբի ղեկավար, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Հակոբ Սիմոնյանը:Նրա խոսքով, դամբարանադաշտը մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն Հայաստանի, այլև ողջ Հին Արևելքի համար, քանի որ այն լույս է սփռում միջին բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանի որոշ կարևոր էջերի վրա:Ինչո՞ւմն է առանձնահատկությունըՎերին և Ներքին Նավերի տարածքում Սիմոնյանի ղեկավարած արշավախումբը բազմաթիվ բրոնզեդարյան հուշարձաններ է գտել։ Այստեղ, ինչպես և այլ գերեզմանատեղիներում, կրոմլեխ (մոգական/ծիսական շրջան - խմբ․) կա։ Բրոնզի ժամանակներում համարվում էր, որ կրոմլեխը չարքերին թույլ չի տալիս թափանցել գերեզման և հանգուցյալին ազատում է հնարավոր տառապանքներից։Դամբարանադաշտերի մեծ մասում այն կառուցված է սերտ դասավորված հրաբխային քարերից։ Մինչդեռ այստեղ այն հավաքված է հատուկ ընտրված գլաքարերից։ Մյուս տարբերությունը 1 տոննա քաշով հսկայական բազալտե սալերն են, որոնցով փակված էր գերեզմանատեղին։ Նախորդ գտածոների դեպքում դրանց փոխարինում էին քարերով ծածկված գերանները։ «Ուզում ենք միջնաբերդի մուտքը բացահայտել». Տավուշ ամրոցի տարածքի պեղումները վերսկսվել ենԴամբարանը մակույկի է նման, որի սուր ծայրը դեպի հյուսիս է ուղղված, որտեղ, ըստ միջին բրոնզի դարի կարմիրբերդյան մշակույթի ներկայացուցիչների պատկերացումների, գտնվում էր աշխարհի սրբազան կողմը։ Սա, ամենայն հավանականությամբ, արված է հանգուցյալի հոգուն անդրաշխարհի ուղղությունը ցույց տալու համար։ Դամբարանաթմբի «քարե պատյանի» վրա գետաքարեր էին՝ ընկույզից մինչև բռունցքի մեծության։ Դրանք բերված են եղել մոտակա գետի հունից։Սիմոնյանը ենթադրում է, որ թաղման ծեսի յուրաքանչյուր մասնակից որպես հարգանքի տուրք գետաքար էր բերում։ Նա նշեց, որ նմանատիպ քարերն այստեղ շատ-շատ են։Նա նշեց, որ այդ հատվածում, ամենայն հավանականությամբ, կարևոր անձ է թաղված եղել։Ի՞նչ է հայտնաբերվելԳտածոներից դատելով՝ այստեղ նաև ֆիզիկապես ուժեղ տղամարդ է թաղված։ Այդ մասին են վկայում «ոսկորների վրայի մզվածքները», ինչը սովորաբար լինում է զարգացած մկանային զանգվածի դեպքում։ Թաղման ժամանակ մարմինն արդեն մասնատված է եղել, բացակայում են կողոսկրերը, ձեռքերի և ոտքերի մատների ֆալանգները, սրունքոսկրերն ու ազդրոսկրերը, ինչպես նաև թևերի ոսկրերը մաս-մաս են արված և թաղված են մարմնի կողքին։Հնագետները ենթադրում են, որ նա կամ մարտի դաշտում է զոհվել, կամ էլ նրան միտումնավոր մասնատել են։ Գերեզմանում հայտնաբերվել են զոհաբերված կենդանիներ, ինը կավե անոթ՝ կատարելապես կլոր և պատկերազարդ։ Դրանք կարմիրբերդյան մշակույթին են պատկանում (միջին բրոնզի դարի հնագիտական մշակույթ - խմբ․)։ Դրանց թվում առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում «արտասուքի անոթները»։Դրանք փոքրիկ, հապճեպ պատրաստված կավե սափորներ են, որոնք մեջ, ըստ երևույթին, հավաքել են հանգուցյալի հարազատների արցունքները և թաղել նրա հետ միասին։ Այս ավանդույթը պահպանվել է նաև հելենիզմի շրջանում։Ինչո՞վ է սա կարևորՍիմոնյանը պարզաբանում է, որ մասնագետների որոշ մասը պնդում են, որ միջին բրոնզի դարի՝ Կարմիրբերդյան, Կարմիրվանքյան, Սևան-Արցախյան, Թռեղք-Վանաձորյան մշակույթները փուլ առ փուլ են առաջացել։ Ինքը՝ Սիմոնյանը, գտնում է, որ դրանք զուգահեռ են զարգացել: Այս գերեզմանատեղիում երկու մշակույթների միաձուլում է հայտնաբերվել։ Բացի այդ, հայտնաբերվել են Եվրասիական տափաստանի (Մեծ տափաստան) և Հայաստանի միջև կապերի վկայություններ։«Գտածոների վերլուծությունից հետո մեր պատկերացումները արմատապես կփոխվեն»,-ասաց Սիմոնյանը։Սակայն արդեն հիմա ակնհայտ է, որ Հայաստանը դեռ այն ժամանակ կարևոր դեր է խաղացել հյուսիս-հարավ առանցքում, և որ այստեղ զարգացման բարձր մակարդակ ունեցող ցեղեր են բնակվել։
Աշտարակի մոտ գտնվող Վերին և Ներքին Նավերի գերեզմանատեղիներում հայկական արշավախումբը պարբերաբար պեղումներ է իրականացնում: Ամեն անգամ հնագետները հետաքրքիր գտածոներ են հայտնաբերում։
Հնուց ի վեր Հայաստանը կամուրջ է հանդիսացել հյուսիսի և հարավի միջև, իսկ այս տարածքում բնակվող ժողովուրդը սերտ մշակութային-տնտեսական կապեր է ունեցել հնագույն քաղաքակրթությունների հետ։ Այդ է վկայում նաև Աշտարակ քաղաքի մերձակայքում՝ Ներքին Նավերում պեղումների արդյունքում հայտնաբերված բրոնզեդարյան դամբարանադաշտը։
Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
Ներքին Նավեր դամբարանադաշտի տարածքում պեղումները սկսվել են գարնանը, ամռանն ընդհատվել են և վերսկսվել են աշնանը, Sputnik Արմենիային պատմեց ՀՀ ԿԳՄՍՆ-ին կից Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի կողմից կազմակերպված հնագիտական արշավախմբի ղեկավար, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Հակոբ Սիմոնյանը:
Հնագիտական արշավախմբի ղեկավար, արվեստագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Հակոբ Սիմոնյանը:
Նրա խոսքով, դամբարանադաշտը մեծ նշանակություն ունի ոչ միայն Հայաստանի, այլև ողջ Հին Արևելքի համար, քանի որ այն լույս է սփռում միջին բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանի որոշ կարևոր էջերի վրա:
Ինչո՞ւմն է առանձնահատկությունը
Վերին և Ներքին Նավերի տարածքում Սիմոնյանի ղեկավարած արշավախումբը բազմաթիվ բրոնզեդարյան հուշարձաններ է գտել։ Այստեղ, ինչպես և այլ գերեզմանատեղիներում, կրոմլեխ (մոգական/ծիսական շրջան - խմբ․) կա։ Բրոնզի ժամանակներում համարվում էր, որ կրոմլեխը չարքերին թույլ չի տալիս թափանցել գերեզման և հանգուցյալին ազատում է հնարավոր տառապանքներից։
Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
Դամբարանադաշտերի մեծ մասում այն կառուցված է սերտ դասավորված հրաբխային քարերից։ Մինչդեռ այստեղ այն հավաքված է հատուկ ընտրված գլաքարերից։ Մյուս տարբերությունը 1 տոննա քաշով հսկայական բազալտե սալերն են, որոնցով փակված էր գերեզմանատեղին։ Նախորդ գտածոների դեպքում դրանց փոխարինում էին քարերով ծածկված գերանները։
Դամբարանը մակույկի է նման, որի սուր ծայրը դեպի հյուսիս է ուղղված, որտեղ, ըստ միջին բրոնզի դարի կարմիրբերդյան մշակույթի ներկայացուցիչների պատկերացումների, գտնվում էր աշխարհի սրբազան կողմը։ Սա, ամենայն հավանականությամբ, արված է հանգուցյալի հոգուն անդրաշխարհի ուղղությունը ցույց տալու համար։ Դամբարանաթմբի «քարե պատյանի» վրա գետաքարեր էին՝ ընկույզից մինչև բռունցքի մեծության։ Դրանք բերված են եղել մոտակա գետի հունից։
Սիմոնյանը ենթադրում է, որ թաղման ծեսի յուրաքանչյուր մասնակից որպես հարգանքի տուրք գետաքար էր բերում։ Նա նշեց, որ նմանատիպ քարերն այստեղ շատ-շատ են։
«Այն ժամանակ թաղմանը եկածները մեկական քար էին նետում, ինչպես մենք հիմա մի բուռ հող ենք նետում։ Քանի որ մի քանի հազար քար կա, նշանակում է՝ այդքան մարդ է ներկա եղել թաղմանը»,-ասաց Սիմոնյանը։
Նա նշեց, որ այդ հատվածում, ամենայն հավանականությամբ, կարևոր անձ է թաղված եղել։
Ի՞նչ է հայտնաբերվել
Գտածոներից դատելով՝ այստեղ նաև ֆիզիկապես ուժեղ տղամարդ է թաղված։ Այդ մասին են վկայում «ոսկորների վրայի մզվածքները», ինչը սովորաբար լինում է զարգացած մկանային զանգվածի դեպքում։ Թաղման ժամանակ մարմինն արդեն մասնատված է եղել, բացակայում են կողոսկրերը, ձեռքերի և ոտքերի մատների ֆալանգները, սրունքոսկրերն ու ազդրոսկրերը, ինչպես նաև թևերի ոսկրերը մաս-մաս են արված և թաղված են մարմնի կողքին։
Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
Հնագետները ենթադրում են, որ նա կամ մարտի դաշտում է զոհվել, կամ էլ նրան միտումնավոր մասնատել են։ Գերեզմանում հայտնաբերվել են զոհաբերված կենդանիներ, ինը կավե անոթ՝ կատարելապես կլոր և պատկերազարդ։ Դրանք կարմիրբերդյան մշակույթին են պատկանում (միջին բրոնզի դարի հնագիտական մշակույթ - խմբ․)։ Դրանց թվում առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում «արտասուքի անոթները»։
Դրանք փոքրիկ, հապճեպ պատրաստված կավե սափորներ են, որոնք մեջ, ըստ երևույթին, հավաքել են հանգուցյալի հարազատների արցունքները և թաղել նրա հետ միասին։ Այս ավանդույթը պահպանվել է նաև հելենիզմի շրջանում։
Ինչո՞վ է սա կարևոր
Սիմոնյանը պարզաբանում է, որ մասնագետների որոշ մասը պնդում են, որ միջին բրոնզի դարի՝ Կարմիրբերդյան, Կարմիրվանքյան, Սևան-Արցախյան, Թռեղք-Վանաձորյան մշակույթները փուլ առ փուլ են առաջացել։ Ինքը՝ Սիմոնյանը, գտնում է, որ դրանք զուգահեռ են զարգացել: Այս գերեզմանատեղիում երկու մշակույթների միաձուլում է հայտնաբերվել։ Բացի այդ, հայտնաբերվել են Եվրասիական տափաստանի (Մեծ տափաստան) և Հայաստանի միջև կապերի վկայություններ։
Աշտարակի մոտակայքում միջին բրոնզեդարյան դամբարան է հայտնաբերվել
«Գտածոների վերլուծությունից հետո մեր պատկերացումները արմատապես կփոխվեն»,-ասաց Սիմոնյանը։
Սակայն արդեն հիմա ակնհայտ է, որ Հայաստանը դեռ այն ժամանակ կարևոր դեր է խաղացել հյուսիս-հարավ առանցքում, և որ այստեղ զարգացման բարձր մակարդակ ունեցող ցեղեր են բնակվել։
