Նոր սերնդի սարքերը կկառավարվեն ոչ միայն ձեռքերով, այլև ուղեղի ազդակներով, այսինքն` մտքի ուժով։ Արդեն մի քանի տարի է, ինչ այս խնդրի վրա հսկայական միջոցներ են ծախսում Facebook–ն ու այլ խոշոր ընկերությունները։ Նման մի սարք է նախագծել նաև ամերիկյան «Knoxlabs» ընկերությունը, որի հիմնադիրը հայազգի ճարտարագետ Տարոն Խաչատրյանն է։
Տարոնը տասը տարեկան էր, երբ նրա ընտանիքը տեղափոխվել է ԱՄՆ: Այստեղ նա ստացել է միկրոէլեկտրոնիկայի ինժեների և ծրագրավորողի կրթություն։ Ուսումն ավարտելուց հետո հիմնադրել է իր առցանց լաբորատորիան՝ «Knoxlabs»-ը, որը դարձավ միասնական հարթակ՝ մեկ տեղում ներկայացնելով վիրտուալ աշխարհի տարբեր գործիքներն ու նորությունները։
«Knoxlabs» ընկերությունն առաջիններից էր, որ սկսել էր զանգվածաբար արտադրել «VR Cardboard»–ներ՝ վիրտուալ իրականության մատչելի ակնոցներ։ Քիչ ավելի ուշ այդ շուկան գրավել էր «Google»-ը, բայց տեսնելով, որ «Knoxlabs»-ն արդեն իսկ արտադրության փորձ ունի, նրան մեծ պատվեր էր տվել։ Տարոնի ընկերությունն ընդհանուր առմամբ արտադրել է աշխարհում թողարկված ամեն երրորդ «VR Cardboard-»ը` մոտ 3 միլիոն հատ։ «Knoxlabs»-ը համագործակցում է համակարգչային ոլորտի մի շարք առաջատար ընկերությունների հետ, տարբեր վիրտուալ սարքերի բացառիկ ներկայացուցիչն է Միացյալ Նահանգներում, այդ թվում նաև Facebook-ին պատկանող «Oculus»-ի պաշտոնական ներկայացուցիչն է։
Այժմ ընկերությունն աշխատում է նոր սարքի վրա՝ հատուկ թևնոցների, որոնք պետք է ընթերցեն ուղեղից դեպի ձեռքերի մկանները գնացող ազդակները, մշակեն դրանք և ավելի արագ տեղ հասցնեն մարդու մտքից եկող տեղեկությունները։
Թևնոցների միջոցով ազդակները որսալու համար Տարոնի թիմը ստեղծել է ինքնաուսուցվող ցանց (GAN), որը սովորում է կետերի եռաչափ բազմությունից (point cloud) տարբերել, դուրս բերել իրական պատկերներ։ Հետագայում մարդը, այդ թևնոցները հագնելով` կկարողանա ավելի արագ մշակել ուղեղից ստացած ինֆորմացիան և ձեռքի շարժումներով համակարգի օգնությամբ վիրտուալ տիրույթում միանգամից ստանալ համապատասխան առարկան։
Տարոնի հետ աշխատում են այլ ինժեներներ, ծրագրավորողներ և ֆիզիկոսներ, բայց ավելի խորն ուսումնասիրության համար անհրաժեշտ են նաև բժիշկներ և ֆիզիոլոգներ։ Պետք է անել հազարավոր տոմոգրաֆիական սկանավորումներ` հասկանալու, թե ուղեղի որ հատվածներն են ակտիվանում, երբ այնտեղից հրաման է գալիս, օրինակ, ծալելու արմունկը կամ թեքելու ձեռքը, իսկ հետո` ճիշտ ընթերցել այդ ազդակները և փոխանցել դեպի վիրտուալ իրականություն։ Պետք է նաև ուսումնասիրել, թե արդյոք այդպիսի մտավոր կառավարումը բացասաբար չի՞ ազդում գլխուղեղի ակտիվության և մարդու հոգեբանական վիճակի վրա։
«Ես կարող էի ստեղծել օնլայն խանութ կամ հյուրանոցային համակարգ, որոնք արագ փող կբերեին։ Բայց դա հետաքրքիր չէր լինի։ Մի լավ խոսք կա` մենք այն ենք, ինչ մենք ստեղծում ենք։ Ծնողներիս շնորհները միավորվել են մեջս. մայրիկս բժիշկ է` ավելի տրամաբանական մտածելակերպի տեր մարդ, իսկ հայրիկս` ավելի զգայական ու հոգևոր։ Դրա համար ես միշտ ցանկացել եմ ոչ միայն լավ մասնագետ դառնալ, այլ նաև նոր իմաստ հաղորդել իմ գործին», – ասում է Տարոնը։
Նա վստահ է` այս ամենը կիրառելի կլինի ոչ միայն խաղերում։ Հեռակառավարման այս թևնոցները կարող են օգտակար լինել մեր պետության համար հույժ կարևոր ոլորտներում։
Անցյալ տարի Facebook-ը կես միլիարդ դոլարով ձեռք է բերել նեյրոնային ցանցերի հետազոտական լաբորատորիա։ Այլ ընկերություններ ևս այս գործի վրա խոշոր գումարներ են ծախսում, բայց վերջնական արդյունք դեռ չեն ստացել։ «Այս ուղղությամբ Հայաստանը կարող է առաջիններից մեկը դառնալ»,– վստահ է Տարոնը։ Այս տեխնոլոգիան կյանքի կոչելու դրամաշնորհ ստանալու համար «Knoxlabs»-ը դիմել է ամերիկյան վենչուրային ֆոնդերից մեկին և ընտրության առաջին փուլն արդեն հաղթահարել է։
Տարոնը հեռահար նպատակ է համարում Հայաստանի ազգային տիեզերական ծրագիրը։ Բայց սա պիտի լինի ոչ թե վերացական երազանք, այլ նպատակ, որին կծառայի մեծ հետազոտական աշխատանք, ընդգծում է նա։ Ընդ որում` տիեզերական ծրագիրն այդքան անիրագործելի չէ, որքան 50 կամ նույնիսկ 20 տարի առաջ։ Հիմա կարելի է արտադրել փոքր արբանյակներ (cubesats), որոնց քաշը կարող է լինել 10 կիլոգրամ և պակաս։ Վերջին մի քանի տարվա ընթացքում Երկիր մոլորակի ուղեծիր է հանվել մի քանի հարյուր այդպիսի արբանյակ, ընդ որում` ոչ միայն գերհզոր երկրների կողմից։ Այդպիսի փորձ ունեցել են, օրինակ, Էստոնիան և Քենիան։
Տիեզերքի մասին Տարոնն ուզում է գիտելիք քաղել նաև սեփական փորձով և չի հրաժարվում տիեզերական ճամփորդության գեթ մեկ հնարավորությունից։ Վերջերս ամերիկյան «SpaceX» ընկերությունը հայտարարել էր 2021 թվականի աշնանը կայանալիք առաջին քաղաքացիական տիեզերական ճամփորդության մասին, իսկ մասնավոր վճարահաշվարկային ընկերություններից մեկը գնել էր տիեզերական օդանավի չորս տոմս․մեկը՝ ընկերության տնօրենի համար, երկրորդը փոխանցել է մի մանկական հիվանդանոցի, երրորդը` այդ հիվանդանոցի խոշոր նվիրատուներից մեկին, իսկ ահա չորրորդի համար խաղարկություն էր հայտարարել։ Տարոնը` որպես տիեզերքի ամենահավատարիմ սիրահար, դիմել էր խաղարկությանը։ Ցավոք, մրցույթում չհաղթեց, բայց նրա նկարը խաղարկության մյուս բոլոր մասնակիցների նկարների հետ կմեկնի տիեզերք, իսկ թռիչքին Տարոնը կհետևի մեկնարկի վայրից։
«Երբ ես փոքր էի, ամռանը մենք միշտ Բյուրականի աստղադիտարան էինք գնում, այդ ժամանակվանից ինձ մոտ ձևավորվել է անհագ հետաքրքրությունն ու սերը տիեզերքի հանդեպ։ 1996-ին հայրս ինձ նույնիսկ տարել էր Վիկտոր Համբարձումյանի թաղմանը։ Համբարձումյանն իմ մանկական հերոսներից մեկն է, և ես հպարտ եմ, որ մենք այդպիսի անուն և աստղադիտարան ենք ունեցել։ Հիմա պետք է այդ ժառանգությունը նորից կյանքի կոչենք», – ասում է նա։
Նշենք` Տարոնը մասնակցում է նաև «Գիտուժ» նախաձեռնությանը, որի նպատակն է ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը Հայաստանում։
Հայ ֆիզիկոսներն ալգորիթմներ են մշակում նոր սերնդի համակարգիչների համար
