Հայաստանյան ընդդիմության առաջնորդների ելույթների պաթոսն ու հաղթական տոնը պակասեցին, մինչդեռ իշխանությունն ուղղեց մեջքն ու սկսեց քաղաքացիներին նոր թափով ապացուցել, որ Հայաստանում ապագա կա։
Երկիրը փոքրանում է չափերով, կորցնում է իր կշիռն ու տեղը աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա, իսկ եթե այսպես շարունակվի, կարող է վերածվել աշխարհագրական հասկացության։ Մարդիկ զգուշորեն են մեկնաբանում իրավիճակը, անորոշ արտահայտություններ են անում կամ ընդհանրապես հրաժարվում են խոսել։
Քաղաքացիների համար հեշտ չէ. մի դեպքում ստիպված են պաշտպանվել անտարբեր լինելու մեղադրանքներից, մյուս դեպքում՝ հակադարձել իրենց վաղվա օրվա հանդեպ չափից ավելի լավատեսական լինելու կշտամբանքներից։
Ընդդիմության ամենակոշտ մեղադրանքներից մեկը սա է` իշխանության ղեկը կրկին հանձնելով Փաշինյանին (ՀՀ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյան. խմբ.)` հայ ժողովուրդը գիտակցված սխալ գործեց։ Դա արդեն ճակատագրական է Հայաստանի համար։ Այս գիտակցված սխալով հայ ժողովուրդն աշխարհին ցույց տվեց իր անմխիթար վիճակն ու մարազմի հասնող քաղաքական տհասությունը։
Մտածելու բան կա։ Պատերազմը տանուլ է տրված։ Այնպես չէ, որ տնտեսության մեջ մեծ հաջողություններ ունենք. մի կողմից՝ չհաղթահարված կորոնավիրուս, մյուս կողմից՝ հասարակության պառակտում ու փախստականներ։ Եվ բոլորին կարծես թե մեկ է։
Մարդիկ նստում են սրճարաներում ու ռեստորաններում, զվարճանում են Սևանում ու Ծաղկաձորում։ Ասես ոչինչ չի եղել։ ԶԼՄ-ներն անհանգստանում են՝ ի՞նչ է տեղի ունենում մարդկանց ու Հայաստանի հետ, ո՞րն է ազգային ինքնասիրության կորստի պատճառը։
Տարբերակները շատ են` ինքնապահպանման բնազդը թուլացել է, ու դրական էներգիան սպառվել է, հին ազգը «մաշվել» է ու մոտենում է իր բնական անհետացմանը։ Իսկ եթե այդպես է, ուրեմն ի՞նչ անենք։
Քաղաքական դասը, ոմանց կարծիքով, պետք է հասկանա, որ մեր պետության համար Ռուսաստանի հետ դաշինք կազմելը գոյատևելու միակ տարբերակն է։ Եվ Հայաստանը պետք է այդ հարցով զբաղվի ամենօրյա ռեժիմով, ոչ թե դոնորական օգնության ակնկալիքով։
... Հայաստանը դառնում է տարածաշրջանի ամենահետամնաց երկիրը, ու այդ միտումը սկսում է ինստիտուցիոնալ բնույթ ստանալ. սա «Հայաստան» ընդդիմադիր դաշինքի անդամ, երկրի նախկին փոխվարչապետ Արմեն Գևորգյանի ախտորոշումն է։
Իշխանությունն իր հերթին չի հոգնում քաղաքական բարդ իրավիճակում ճիշտ կողմնորոշված քաղաքացիների արժանիքները գովաբանելուց, շնորհակալություն է հայտնում նրանց իմաստության, խորաթափանցության և լուսավոր անցյալ վերադառնալուց հրաժարվելու համար։ Հաճոյախոսություններն ընդունվում են, բայց առանց մեծ խանդավառության։
Նախազգուշացումներն այն մասին, որ պարտվելով պատերազմում ու թիզ-թիզ հանձնելով սահմանամերձ հողերը` հայերը կորցնում են իրենց երկիրը, ասես անհանգստություն չեն առաջացնում։ Գուցե ոչ թե կորցնում ենք, այլ գտնո՞ւմ։ Գուցե ամենօրյա դժվարություններով, տագնապներով, չլուծված խնդիրներով ու անորոշություններով երկիրը փոխում են մեկ ա՞յլ երկրի, որտեղ կարելի է ապրել, թեկուզ ուրիշի ղեկավարության տակ, բայց առանց մի կտոր հացի մասին մտածելու, առանց պատերազմների, արյունահեղության ու գերիների։ Սա էլ է տարբերակ, չէ՞։
Բայց այդ դեպքում անմիջապես հարց է ծագում։ Իսկ ի՞նչ եղան հարգելի քաղաքացիները, որոնք վանկարկում էին. «Մենք ենք տերը մեր երկրի»։ Ո՞ւր կորան հայրենասիրական «դըմփ-դըմփ-հու» գոռացողները, և որտե՞ղ է ամենահին, ամենահաջողված, ամենաառաջին ու չգերազանցված ազգ լինելու հպարտությունը։
Պատասխան չեն տալիս։ Անընդհատ խոսում են դեմքը կորցնելու ու սեփական ճակատագրի հանդեպ անտարբեր լինելու մասին։ Ժողովուրդը լռում է, լավագույն դեպքում՝ թեթև հակադարձում ավանդույթները մոռանալու ու անտարբերության կշտամբանքներին։
Բայց այնպես չէ, որ ամեն ինչ պարզ է. «Արցախը հանձնված է, ես սպասում եմ վատագույնին, սպասում եմ, որ մենք կմնանք առանց հայրենիքի, ես դրան սպասում եմ։ Մենք կա՛մ պետք է մահանանք մեր հողի վրա, կա՛մ քոչվոր ցեղ դառնանք», - ասում է Սվետլանա Գրիգորյանը ադրբեջանցիների թիրախում հայտնված Երասխից։
Երասխի մեկ այլ բնակիչ էլ վստահեցնում է, որ գյուղացիները չեն վախենում կրակոցներից և չեն լքի գյուղը. «Սա մեր հողն է։ Ո՞ւր ենք գնալու: Ի՞նչ է, Երևանում անվտանգ է»։
...Ասում են` երբեք չի գոյատևում այն ժողովուրդը, որն ընդունում է հարևանի աչքերով ներկայացված սեփական պատմության մեկնաբանությունը, իսկ հիմա հարևաններն ինչպես ուզում են, այդպես էլ մեկնաբանում են մեր անցյալը։
Այսօր մի ծայրահեղությունից մյուսն ենք ընկել։ Պարծենում էինք մեր կրթությամբ ու բարձր ինտելեկտով, իսկ հիմա Համաշխարհային բանկի հետազոտություններից տեղեկանում ենք, որ Հայաստանում կրթական աղքատության մակարդակը երեսունհինգ տոկոս է, ու չի կարելի ասել, որ դա ինչ-որ մեկին խիստ անհանգստացնում է։ Փորձագետների գնահատականներով՝ անցած տարի բուհ դիմորդների կեսը տարրական գիտելիք չի ունեցել, այսօր պատկերն ավելի տխուր է։ Բա հետո՞։
Հայրենիքին հրաժեշտ տալու մեկ ուրիշ պատճառ էլ կա` մարդիկ ձգտում են դեպի այն երկրներ, որտեղ երեխաներին կարելի է պատշաճ կրթություն տալ։ Ծնողներն իրենց երեխաների հետ հիմնականում մեկնում են Ռուսաստան, որտեղ արդեն իսկ հայերն ավելի շատ են, քան Հայաստանում։ Եթե «փախչել այստեղից» մոտեցումը չհաջողվի բեկել, Հայաստանի անապատացումը տեղի կունենա ոչ միայն ջրային աղբյուրների չորացման ու անտառահատումների պատճառով...
Տասնամյակներ շարունակ գլուխ էինք գովում ինչ-որ տեղ իրական, ինչ-որ տեղ առասպելական ձեռքբերումներով ու նվաճումներով գիտության, արվեստի, գրականության, սպորտի ոլորտներում։ Ամեն ինչով, այդ թվում` Ֆրունզիկ Մկրտչյանի գովերգած տոլմայով:
Լա՛վ, տոլման դնենք մի կողմ ու հիշենք Խորհրդային Միության մարշալներին, ծովակալներին ու Խորհրդային Միության հերոսներին (օդաչու Նելսոն Ստեփանյանը կրկնակի հերոս է)` Հովհաննես Բաղրամյան, Հովհաննես Իսակով, Համազասպ Բաբաջանյան, Արմենակ Խանփերյանց:
Այս փառավոր անունները (ու ոչ միայն այս) խցկենք պատմության դասագրքերի վերջին էջերում ու երկարաժամկետ պարտությունների հիմք դնե՞նք, թե՞ ընդմիշտ մտապահենք մեր հիշողության մեջ ու գնանք մեր հերոսների հետևից։ Հայ ժողովուրդը պետք է որոշում կայացնի։ Այլընտրանք չունենք։
