Ալեքսանդր Խրոլենկո, ռազմական վերլուծաբան
Թալիբները կոշտ ձևով դեպի դուռն են ցույց տվել թուրք զինծառայողներին, որոնց Անկարան և Վաշինգտոնը մտադիր էին թողնել Քաբուլի օդանավակայանը պաշտպանելու և վերահսկելու համար։ Զուգահեռ «իսլամական էմիրության» գազազած գրոհայինները սկսել են գնդակահարել ռազմագերիներին` սեփական երկրի քաղաքացիներին։ Աֆղանստանը` ԱՄՆ–ի և նրա դաշնակիցների միջազգային հեղինակության հետ մեկտեղ, շարունակում է անդունդը գլորվել։
«Թալիբանը»* պաշտոնապես հայտարարել է, որ թուրքական զորքը Աֆղանստանի տարածքում խախտում է ԱՄՆ–ի հետ համաձայնագիրը, երկրի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը, և Թուրքիային խնդիրներ է խոստացել։ Ցանկացած երկրի զորքերի ներկայությունը թալիբները գնահատում են որպես օկուպացիա. «Զավթիչների դեմ պայքարելու ենք Լունարի հիջրայով (2001 թ) 1422 թվականի ֆեթվայի հիման վրա, որի համաձայն վերջին 20 տարվա ընթացքում տեղի ունեցող պատերազմը ջիհադ էր»։ Վերջնագիրը քննարկման ենթակա չէ։
Ավելի վաղ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել էր ԱՄՆ–ի հետ 2021 թվականի օգոստոսի 31-ից հետո անորոշ ժամանակով Քաբուլի օդանավակայանի պաշտպանության հարցով պայմանավորվածություններ ձեռք բերելու մասին։ ՆԱՏՕ–ի երկրներից մեկի ուժերով մայրաքաղաքի օդանավակայանի անվտանգությունն ապահովող նախագիծը, Աֆղանստանից ԱՄՆ զորքերի ու դաշինքի դուրսբերումից հետո, ի սկզբանե անիրագործելի էր թվում։
Օբյեկտը տեղակայված է Քաբուլի հյուսիսային հատվածում, ինտեգրված քաղաքային շինությունների և հաղորդակցությունների մեջ։ Ավտոմոբիլային և երկաթուղային ցանցի թերզարգացած լինելը օդանավակայանը գլխավոր «պորտալն» է դարձնում Աֆղանստանից արտաքին աշխարհ դուրս գալ ու այնտեղ մեկնել բոլոր ցանկացողների համար։ Ով վերահսկում է օդանավակայանը, փաստացի նա է մայրաքաղաքի և մեծամասամբ երկրի տերը։
Ի՞նչ շահ է հետապնդում Թուրքիան Աֆղանստանում. պատրա՞ստ է Հայաստանը հնարավոր զարգացումներին
Բնականաբար, թալիբները հասկանում են դա, և իրենց «էմիրությունում» մտադիր չեն կիսվել իշխանությամբ ընդդիմադիրներից և ոչ մեկի հետ, էլ չենք խոսում օտարերկրյա զորքերի մասին։ Քաբուլի գրավումը «աշակերտների» շարժումը զուտ ժամանակի հարց է համարում։ Այսօր «Թալիբանը» վերահսկում է երկրի 398 գավառներից շուրջ 250–ը։ ԱՄՆ–ն 95%–ով ավարտել է զորքի դուրսբերումը։ Միտումներն ակնհայտ են։
Աֆղանստանի հյուսիսային սահմանամերձ շրջաններում շարունակվում են կառավարական ուժերի և ժողովրդական աշխարհազորի թեժ մարտերը «Թալիբանի» ջոկատների հետ։ Անկախ հարևան երկրների սահմանների անխախտելիության հարցում թալիբների հավաստիացումից՝ Կենտրոնական Ասիան վտանգավոր աստիճանի մոտ է պատերազմի քաոսին։ Մտահոգում է նաև «Իսլամական պետության»* աշխուժացումը։ ՌԴ ԱԳՆ տվյալներով` հյուսիսային գավառներում մինչև 4000 ԻՊ գրոհային է կենտրոնացած։
Օպերատիվ իրավիճակը
Նախորդ շաբաթվա ընթացքում Աֆղանստանում աճել է մարտական գործողությունների ինտենսիվությունը Կունդուզ, Բադախշան, Բադղիս և Հերաթ գավառներում, որտեղ զոհվել են հարյուրավոր զինծառայողներ, թալիբներ և խաղաղ քաղաքացիներ։ Կառավարական ուժերի նկատելի հաջողություններից էր հուլիսի 12–ի գիշերը «Թալիբանի» հետախուզության ղեկավար Քարի Շագասիի ոչնչացումը Լոգար գավառում։
Մյուս կողմից` թալիբները շարունակում են վայրագություններ անել գրաված գավառներում` բռնի ուժով կնության են առնում տեղաբնակ կանանց, դաժանորեն ճնշում են ժողովրդական դժգոհությունը «էմիրության» նոր կանոններից (հրաժարում հեռուստատեսությունից, սմարթֆոններից, երաժշտությունից, եվրոպական հագուստից) և նույնիսկ ոչնչացնում գերիներին։ CNN–ի տեղեկություններով՝ գրոհայինները գնդակահարել են աֆղանական բանակի ավելի քան 20 հատուկջոկատայինի, երբ նրանք փորձել են հանձնվել Թուրքմենստանի սահմանից քիչ հեռու գտնվող Ֆարյաբ գավառի Դավլաթ Աբադ քաղաքում։ Նման գործողությունները խիստ հակասում են միջազգային ասպարեզում ազգային լեգիտիմ ուժ ներկայանալու թալիբների փորձերին։
Կենտրոնական Ասիայի ամենաերկար և վտանգավոր տաջիկական սահմանը հարավային կողմից գրեթե ամբողջությամբ անցել է թալիբների հսկողության տակ։ Աֆղանական Կունդուզ քաղաքից 60 կմ հեռավորության վրա գտնվող «Շերխան–Բանդար» անցակետի գրավումը ԱՄՆ–ի համար ստորացուցիչ հարված էր, քանի որ 37 մլն դոլար արժողությամբ 700-մետրանոց կամուրջը, որը փոխարինել էր լաստանավերը, 2007 թվականին կառուցվել էր ամերիկյան կառավարության ֆինանսական աջակցմամբ։ Այսօր այդ կամրջի վրա «մաքսային գանձումներ» են իրականացնում «Թալիբանի» գրոհայինները։
Թալիբները Մոսկվայում հայտարարել են, որ չեն պատրաստվում հարձակվել այլ երկրների վրա
Պատահական չէ, որ Ռուսաստանն ու Տաջիկստանը սկսել են Աֆղանստանի հետ սահմանին նոր սահմանային անցակետ կառուցել։ Վերջին երկու օրվա ընթացքում, թալիբներից փրկվելով, Տաջիկստանի տարածք է անցել Աֆղանստանի ավելի քան 120 քաղաքացի։
Հուլիսի 13-14-ին Դուշանբեում կայացավ Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) արտգործնախարարների գագաթնաժողովը` շեշտը դնելով աֆղանական խնդրի վրա։ Կազմակերպության երկրների արտգործնախարարները մտահոգություն հայտնեցին լարվածության աճի վերաբերյալ՝ Աֆղանստանի հյուսիսային գավառներում «տարբեր ահաբեկչական, անջատողական և ծայրահեղական խմբավորումների կենտրոնացման կտրուկ աճի հետևանքով»։ Ռուսաստանի, Հնդկաստանի, Չինաստանի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Պակիստանի, Տաջիկստանի, Ուզբեկստանի ներկայացուցիչներն ուսումնասիրել են ահաբեկչությանը, անջատողականությանն ու ծայրահեղականությանը հակազդելու 2022−2024 թվականների համագործակցության ծրագրերը, 2018−2023 թվականների հակաթմրամիջոցների ռազմավարության աշխատանքային պլանը։
Արևելքը նուրբ բան է
Հետաքրքիր է, որ թալիբներն անտեսել են Ստամբուլում կայացած բանակցությունները, փոխարենը շարժման «քաղաքական գրասենյակը» այցելել է Մոսկվա, Թեհրան և Կենտրոնական Ասիայի որոշ մայրաքաղաքներ։ Վերջին օրերի իրադարձություններն ու միտումները վստահեցնում են. ԱՄՆ–ն և նրա դաշնակիցներն արդեն ոչ մի բանով չեն օգնի Աֆղանստանի օրինական ղեկավարությանը։ Թալիբները դեռ հաղթանակ չեն տարել Քաբուլի կառավարության նկատմամբ, բայց արդեն հաղթել են Վաշինգտոնին` ամերիկացիները ակտիվորեն մեղավորներ են փնտրում Վիետնամից հետո Աֆղանստանում ամենակործանարար աշխարհաքաղաքական պարտության համար։ Աֆղանական երկրորդ պատերազմում պարտված Մեծ Բրիտանիան հակված է հաղթողների (ում ՄԱԿ–ը 2001 թվականից մինչ օրս ահաբեկիչ է համարում) հետ ստորացուցիչ համագործակցության։ Եվ նույնիսկ թալիբների շրջանում հարգված Թուրքիան «վերջին աֆղանական նախազգուշացումն» է ստացել։
Կոլեկտիվ Արևմուտքը դեռ փորձում է «աջակցություն» ցուցադրել Աֆղանստանի կառավարական ուժերին, ու եթե ոչ փրկել ամերիկամետ կառավարությունը Քաբուլում, ապա գոնե «պահպանել դեմքը»։ Սակայն Աբու Դաբիում (ԱՄԷ) գտնվող ապահովման ավիաբազայի հեռու գտնվելը ի սկզբանե նվազեցնում է արդյունավետությունը և երաշխավորում է միայն երեք-չորս ժամ թռիչք մինչև Աֆղանստան (1800 կմ մինչև Քաբուլ): Այլ սահմանների հասնել հնարավոր չեղավ:
Աշխարհագրական դիրքը կախված է ավելի շուտ Մոսկվայից և նրա դաշնակիցներից, քան Վաշինգտոնից և ՆԱՏՕ–ից։ Ռուսաստանի փոխարտգործնախարար Սերգեյ Ռյաբկովը ավելի վաղ նշել էր, որ Ռուսաստանի համար սկզբունքորեն անընդունելի է Աֆղանստանից ամերիկյան զորքերի տեղափոխումը Կենտրոնական Ասիայի սահմանակից պետություններ։ Այս դիրքորոշումը Մոսկվան հասցրել է Վաշինգտոնին և իր տարածաշրջանային դաշնակիցներին։
Հայ խաղաղապահի «Արա Աբգար» կանչը մարտական տագնապի պատճառ է դարձել Աֆղանստանում
Հետագայում որևէ մեկին հեշտ չի լինելու։ Անկասկած «Թալիբանը» ապակառուցողական ահաբեկչական կազմակերպություն է, որը Ռուսաստանից, Կենտրոնական և Հարավային Ասիայից համարժեք արձագանք է պահանջում։ Պակիստանի ծայրահեղական մեդրեսներում (կրոնական թեքումով դպրոցներում-խմբ.) երիտասարդ արմատականների մոտ ծայրահեղ բացասական վերաբերմունք են դաստիարակում Ռուսաստանի և եվրոպական քաղաքակրթության նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, եթե դիտարկենք Իրաքում, Աֆղանստանում, Հարավսլավիայում, Լիբիայում, Սիրիայում ԱՄՆ–ի և ՆԱՏՕ–ի երկարամյա արյունահեղ «շտկումները», թալիբները կարող են «երկու չարիքից» նվազագույնը դառնալ։
Միացյալ Նահանգները պարտվել են վերջին 7 տասնամյակների բոլոր պատերազմները, բայց Աֆղանստանը Արևմուտքի պատմության հատուկ էջն է։ Արևմուտք, որն իր տպավորիչ ռազմատնտեսական ներուժով և տասնյակ երկրների բարձր տեխնոլոգիական համերաշխ լարվածությամբ 20 տարվա ընթացքում չկարողացավ փոխել Արևելքը:
*«Թալիբանը» ու ԻՊ–ը («Իսլամական պետություն») Ռուսաստանում և մի շարք այլ երկրներում արգելված ահաբեկչական խմբավորումներ են։
