Ինչ-որ մեկը ձեզ հարց է ուղղում, դուք դրան տրամաբանական պատասխան եք տալիս, իսկ ձեր զրուցակիցը՝ հեգնական ժպիտով արտահայտելով իր ողջ խղճահարությունը ձեր նկատմամբ, ասում է. «Ուրեմն այդքան միամիտ ես, հա՞։ Դու ինքդ քո ասածին հավատո՞ւմ ես»։ Ու սկսում է այնպիսի խորիմաստ սցենար շարադրել, որ միանգամից հասկանում ես՝ այս մարդը դավադրության տեսությունների ջերմեռանդ կողմնակից է։ Ի դեպ, այդ տեսությունների պատճառած մեծագույն հաճույքը հենց այն է, որ դրանք մեծագույն հաճույք են պատճառում ու նպաստում են դրանց ջատագովների ինքնագնահատականի անշեղ բարձրացմանը։ Եթե նույնիսկ ձեր զրուցակիցը բարձրաձայն չի արտահայտվում, հաստատ մտածում է. «Հետո էլ կասես, թե մտավորական ես, բարձրագույն կրթություն ունես։ Ախր կյանքից բան չես հասկանում, իսկ ես քեմբրիջներ ու օքսֆորդներ չեմ ավարտել, բայց կարող եմ քեզ համար առնվազն երկուժամանոց դասախոսություն կարդալ աշխարհի իրական դրվածքի մասին»։
Դավադրության տեսությունները, որոնց հետևորդների թիվը բավական մեծ է ողջ աշխարհում, բոլորովին նոր չեն ծագել։ Նրանք հույժ անհրաժեշտություն են դարձել արդեն նախնադարյան ժամանակաշրջանում, երբ մարդը ձգտում էր, որ ամեն ինչ լինի բացատրելի, կանխատեսելի և որոշակի, որովհետև անորոշ ու անկանխատեսելի միջավայրում պարզապես շատ դժվար էր ողջ մնալ։ Հետո սկսեցին առաջանալ գեղեցիկ պատմությունները՝ առասպելներն ու միֆերը։ Այդ հիմա է, որ «միֆ» ասելով հասկանում ենք իրականության հետ որևէ առնչություն չունեցող հեքիաթի նման մի բան։ Իսկ առաջ միֆերը մարդկանց առօրյա կյանքի անքակտելի մասն էին։
Մարդիկ միֆերին անվերապահորեն հավատում էին ճիշտ այնպես, ինչպես այժմ շատերը հավատում են հանրահավաքներում հնչող ամենատարօրինակ պնդումներին։ Մասնավորապես այն մասին, որ ջախջախիչ պարտությունն իրականում հպարտության առիթ է։ Պատկերացրեք` մարդը դառնությունից գիշերները չի քնում, անընդհատ ինքն իրեն բզկտում է. «Լավ, այդ ինչպե՞ս եղավ»։ Ու հանկարծ լսում է. «Մենք իրավունք ունենք հպարտանալու պարտությամբ»։ Կարծես մի ծանր քար է ընկնում նրա ուսերից, ով դեռ երեկ գիշերն աչք չէր կարողանում կպցնել։
Եթե սպասեք, որ վերևից ինչ-որ բան գա, դա էլ հենց ստրկությունն է. Բիտովը` Հայաստանի մասին
Դավադրության տեսություններն, այո՛, բուժիչ, ամոքիչ դեր են կատարում։ Տեսե՛ք։ Ենթադրենք, թե դուք հիվանդացել եք ու ձեզ վատ եք զգում։ Ոմանք, այսպես ասենք, ինքնաքննադատական բացատրություն են գտնում. «Ախր լավագույն տարիներս խմելով ու ծխելով փչացրեցի, փոխանակ գնայի լողավազան և ֆիթնես ակումբ։ Բժիշկներին էլ չեմ դիմել։ Ես ինքս եմ մեղավոր, որ հիմա վիճակս լավ չի»։ Այսպես մտածողների թիվն իհարկե քիչ չէ։
Բայց կա նաև մի մեծ խումբ, որի ներկայացուցիչները միանշանակ համոզված են՝ մեղավոր են ՆՐԱՆՔ։ Նրանք՝ ո՞վ։ Ով ասես։ Այլմոլորակայինները, որոնք ինձ ճառագայթման են ենթարկում։ Բիլ Գեյթսը, որի ցուցումով պատվաստման անվան տակ ինձ վնասաբեր չիփ են ներարկել։ Եվ վերջապես ,ինչո՞ւ հեռու գնանք՝ մեղավոր են նախկինները, որովհետև հենց դա է անընդհատ ասում այն մարդը, որին ես հավատում եմ։ Իսկ եթե ես հավատում եմ, ուրեմն նա սուտ չի ասում»։ Նկատեցի՞ք ձևակերպման նրբությունը՝ ոչ թե նա ճիշտ է ասում, դրա համար էլ հավատում եմ, այլ՝ ես հավատում եմ, ուրեմն նա ճիշտ է ասում։
Այ, սա է դավադրության տեսությունների ամոքիչ, բուժիչ հատկությունը, քանզի այդ տեսություններն ինձ մեկընդմիշտ ազատում են մեղավորության զգացումից։ Ես արդեն հրաշալի գիտեմ, թե ովքեր են իսկական մեղավորները և հանգիստ կարող եմ ըմբոշխնել կյանքս՝ հագենալով նրանց նկատմամբ կենարար ատելությամբ։ Բա փաստերն ու ապացույցնե՞րը՝ զարմացած կհարցնեք դուք։ Իսկ ի՞նչ է, չգիտե՞ք, որ ցանկացած ապացույց, որքան էլ ծանրակշիռ լինի, կարելի է շուռ տալ և ծառայեցնել սեփական իրավացիությունը հաստատելու նպատակին, կամ էլ պարզապես արհամարհել։ Մասնագետները դա այսպես են ձևակերպում. «Չթողնեք, որ փաստերը փչացնեն ձեր լսած գեղեցիկ պատմությունը»։
