Եկեք անկեղծ լինենք։ Անցած տարվա աշնանը, երբ Ադրբեջանը սկսեց լայնածավալ ռազմական գործողությունները, շատերն էին հարց տալիս. «Բա լավ, ինչո՞ւ Հայաստանը չի դիմում Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությանը, էլ ո՞ր օրվա համար է ՀԱՊԿ-ը, եթե չի էլ ցանկանում օգնություն ցուցաբերել իր անդամներից մեկին»։ Մեր պաշտոնյաները շատ հակիրճ էին պատասխանում. «Որովհետեւ Ադրբեջանը Հայաստանի վրա չի հարձակվել»։
Վերջին օրերին, սակայն, իրավիճակը կտրուկ փոխվեց և ադրբեջանցիները մտան բուն Հայաստանի տարածք՝ Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզեր։ Հայաստանն էլ չհապաղեց և միանգամից դիմեց ՀԱՊԿ-ին։ Խոստովանենք, հայաստանյան հասարակության առնվազն մի մասը այնքան էլ տեղյակ չի, թե ինչ է իրենից ներկայացնում ՀԱՊԿ-ը և ինչպիսին են նրա գործառույթները։ Եվ ուրեմն, թույլ տվեք մի երկու խոսք ասել այն կազմակերպության մասին, որից հիմա շատ որոշակի ակնկալիքներ ունենք։
Նախ, միանգամից փաստենք՝ իր ստեղծման օրվանից ՀԱՊԿ-ը որևէ հակամարտության չի միջամտել ընդհանրապես։ Չնայած միջամտելու խնդրանք եղել է հենց վերջերս. ՀԱՊԿ-ի անդամ Ղրղզստանը ՀԱՊԿ-ից խնդրել է ազդել ՀԱՊԿ-ի մեկ այլ անդամ Տաջիկստանի վրա՝ սահմանային բախումները կանխելու համար։ Սակայն Տաջիկստանն էլ հավաստիացրել է, որ ՀԱՊԿ-ի միջամտության կարիքը չունի, և երկու երկրները ինքնուրույն կարող են լուծել սահմանի հստակեցման հետ կապված բոլոր հարցերը։
Միջամտությունն այդպես էլ չկայացավ, թեև շատերն այն ժամանակ հեգնանքով ասում էին՝ դե ի՞նչ կարելի է սպասել մի կազմակերպությունից, որի երկու անդամները միմյանց հետ լեզու չեն կարողանում գտնել։ Ընդդիմախոսները հակադարձում էին՝ ՆԱՏՕ-ն շատ ավելի հին ու հզոր կազմակերպություն է, բայց նրա երկու անդամները՝ Թուրքիան և Հունաստանը, առճակատում են տասնամյակներ շարունակ։
Քանզի խոսեցինք ՆԱՏՕ-ի մասին, փաստենք, որ ՀԱՊԿ-ը շատ ավելի միակենտրոն է։ Դա երևում է թեկուզ երկու կազմակերպությունների բյուջեների վերլուծությունից։ Տեսեք։ 2015 թվականի տվյալներով` Ռուսաստանն ապահովում էր ՀԱՊԿ-ի տարեկան բյուջեի մոտ 50 տոկոսը, այսինքն` ուղիղ կեսը։ Մնացած 5 երկրներին բաժին էր հասնում 10-ական տոկոս։ Անկեղծ ասեմ՝ այդպես էլ ստույգ տեղեկություն չգտա, թե որքան է մուծում Հայաստանը, բայց քանի որ, օրինակ, Բելառուսի բաժինը հայտնի է՝ ավելի քան 500 հազար դոլար, որոշ մասնագետներ համոզված են, որ Հայաստանն էլ է մոտավորապես այդքան տալիս։ Այնինչ, ՆԱՏՕ-ի ամենահզոր անդամը՝ ԱՄՆ-ը, մուծում է այդ կազմակերպության բյուջեի ընդամենը 16 տոկոսը, ընդ որում, ճիշտ այդքան էլ բաժին է հասնում Գերմանիային։
Փաշինյանն ու Ալիևը համաձայնությա՞ն են եկել. Սյունիքի նախկին մարզպետը` իրավիճակի մասին
Պետք է իհարկե հաշվի առնել, որ մոտ կես միլիոն դոլար տարեկան մուծելով` ՀԱՊԿ-ի անդամները շահում են՝ կարող են ժամանակակից զենք ձեռք բերել Ռուսաստանի ներքին գներով։ Այնինչ Ադրբեջանն, օրինակ, նման հնարավորություն չունի, թեև հաստատ չգիտեմ, բայց ենթադրում եմ, որ Անկարան Բաքվին համոզել է՝ ինչների՞դ է պետք ռուսաստանյան զենքը, մենք ձեզ անսահման քանակությամբ զենք կվաճառենք ավելի շահեկան պայմաններով, քան Ռուսաստանը։ Էլ չեմ ասում այն մասին, որ նավթից ու գազից ստացված եկամուտներն Ադրբեջանին թույլ են տալիս ամենաժամանակակից դրոնները գնել, ենթադրենք, Իսրայելից։
Եվ վերջապես չպետք է մոռանանք, որ ՀԱՊԿ-ը բոլորովին էլ հայ-ադրբեջանական առճակատման նման ռազմական հակամարտությունների կարգավորման նպատակով չի ստեղծվել, այլ հիմնականում ահաբեկչության, ծայրահեղականության, թմրամիջոցների տեղափոխման, անօրինական ներգաղթի դեմ պայքարելու համար։ Սա՝ մեկ։ Եվ երկրորդ՝ ախր Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամները միասնական ռազմավարություն էլ չունեն հակամարտությունների կարգավորման բարդագույն հարցում։
Սա ես չեմ ասում։ Հենց մի կես տարի առաջ՝ 2020-ի դեկտեմբերին կայացած ՀԱՊԿ-ի հերթական նիստի մասնակիցներից ոմանք են նշել այդ փաստը, իսկ դա նշանակում է, որ եթե հայ-ադրբեջանական հակամարտությունն անմիջական վտանգ չի ներկայացնում, ասենք, Բելառուսի կամ Ղրղզստանի համար, դժվար թե այդ հեռավոր երկրները մեծ շահագրգռություն ցուցաբերեն նույնիսկ պաշտոնական փաստաթղթերում ամրագրված շատ կոնկրետ պարտավորության առկայության դեպքում՝ կազմակերպության մի անդամի դեմ ոտնձգությունը դիտվում է որպես ոտնձգություն ողջ կազմակերպության հանդեպ։ Որտեղի՞ց է գալիս այդ անտարբերությունը։ Ախր բոլորն էլ հրաշալի հասկանում են՝ միջամտությունը շատ մեծ ավելորդ գլխացավանք է։
Ինչո՞վ են տարբեր հայերն ու հրեաները. ՀՀ–ի անհաջողության և Իսրայելի հաջողության գրավականը
Եվ այնուամենայնիվ վերջում ուզում եմ ասել՝ կարելի է տարբեր կերպ վերաբերվել ՀԱՊԿ-ին, բայց եթե քո հայրենիքին վտանգ է սպառնում, դու ուղղակի պարտավոր ես օգտագործել բոլոր հնարավորությունները։
