Մայիսի 16-ին Բաքվում կսկսվի Հայաստանի քաղաքացի Վիգեն Էուլջեքչյանի գործով դատավարությունը, որին հարևան երկրի իրավապահները միջազգային ահաբեկիչ են հայտարարել: Գործը միջազգային արձագանք է ստանում՝ հաշվի առնելով, որ ամբաստանյալը ծնունդով Բեյրութից է, և Ադրբեջանում նրան համարում են Լիբանանի քաղաքացի։
Հետաքննությունը վարում էր Ադրբեջանի պետական անվտանգության ծառայությունը։ Անցած շաբաթ հաղորդվել է նախաքննության ավարտի և գործը դատարան հանձնելու մասին։ ՊԱԾ-ն և գլխավոր դատախազությունը նախօրեին հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ, որից հետևում է, որ մեր հայրենակցին մեղադրանք է առաջադրվել քրեական օրենսգրքի հինգ հոդվածներով: Մեղադրանքների թվում են «ռազմական հակամարտությանը որպես վարձկան մասնակցելը» և «ահաբեկչական գործունեությունը հանցավոր միավորման կազմում»: Դատախազությունը դեռ չի հայտարարել, թե կոնկրետ ինչ պատիժ է առաջարկում ամբաստանյալի համար։
Սակայն հիշյալ հոդվածները թույլ են տալիս ցմահ ազատազրկում պահանջել ամբաստանյալի համար։ Կասկած չկա, որ այդպես էլ կլինի։ Հատկանշական է, որ դատարանի նախագահումը վստահվել է Էլբեյ Ալլահվերդիևին։ Նա դատավոր էր հայ ռազմագերի Արսեն Բաղդասարյանի գործով։ 2015թ․-ի մայիսին Ալլահվերդիևը պատանդին դատապարտել էր 15 տարվա ազատազրկման։ Հաշվի առնելով այս հանգամանքը, Թեմիս աստվածուհու վրա առանձնապես հույս դնել պետք չէ:
Մեղադրանքը կառուցվում է միայն ամբաստանյալի ինքնախոստովանական ցուցմունքների հիման վրա։ Այդ ցուցմունքների հիմնական թեզերը Վիգեն Էուլջեքչյանը ներկայացրել է տեսախցիկի առջև։
ԿՄԽԿ-ն Ադրբեջանում պահվող հայ գերիներին օգնում է կապ հաստատել ընտանիքի անդամների հետ
Տեսանյութը ցուցադրում էին Բաքվի բոլոր հեռուստաալիքներով։ Ահաբեկիչ հռչակված հայը պատմում է, թե իբր սեպտեմբերի 29-ին իրեն հավաքագրել է Բեյրութի մի բնակիչ՝ Հովակ Քիքիյան անունով։ Մինչ այդ, իբր, նա ապրում էր Լիբանանում, որի քաղաքացին է։ Էուլջեքչյանը «խոստովանում է», որ իրեն Ղարաբաղ է բերել բացառապես փողի ծարավը։
Նրան, իբր, Հայաստանի կողմից ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար 2500 դոլար է խոստացվել։ Այնուհետև Վիգենը պատմում է, որ իրեն և իր նման «ահաբեկիչ վարձկաններին» են տեղափոխել Հայաստանի տարածքով Ղարաբաղ, որտեղ նրանց զենք-զինամթերք են տվել և հրամայել են սպանել ադրբեջանցիներին։
Վիգենը տեսախցիկի առջև բավականին հոդաբաշխ է խոսում։ Բայց մի շարք մանրամասներ թույլ են տալիս համոզվել, որ նա դա հարկադրաբար է անում։ Օրինակ՝ Շուշի քաղաքը նա անվանում է «Շուշա», ինչպես ադրբեջանցիները։ Վիգենի համար «լեգենդ» գրողների հերթական վրիպումն է։
Էուլջեքչյանը պատմում է, որ իրեն Հայաստան են տեղափոխել սեպտեմբերի 29-ին, այսինքն՝ ռազմական գործողությունների սկսվելուց երկու օր անց։ Մինչդեռ «ահաբեկչի» անձնագրում դրոշմակնիքներն ակնհայտորեն այլ բան են վկայում։ Բանն այն է, որ Վիգենը Լիբանանից հեռացել է պատերազմից շատ առաջ։ Դա ապացուցելը դժվար չէ։ Եթե Էուլջեքչյանը նորմալ փաստաբան ունենար, նա կարող էր դիմել Լիբանանի միգրացիոն իշխանություններին, և նրանք կհաստատեին այն փաստը, որ ամբաստանյալի խոստովանական ցուցմունքները սուտ են։
Ուրեմն, ո՞վ է իրականում Վիգեն Էուլջեքչյանը և ի՞նչ էր նա անում Արցախում։ Փորձանքի մեջ հայտնված մեր հայրենակիցը 42 տարեկան է։ Ծնվել է Բեյրութում, Ցեղասպանությունից հրաշքով փրկված փախստականների ժառանգ է։ 2015թ․-ին Էուլջեքչյանը ՀՀ քաղաքացիություն է ստացել։ Այդ անժխտելի փաստն ինքնին արդեն քանդում է նրան ներկայացված մեղադրանքի կառուցվածքը։
Սակայն Ադրբեջանում հերքում են ամբաստանյալի հայկական անձնագրի առկայությունը և պատրաստվում են նրան դատել որպես Լիբանանի քաղաքացի։ Նրանց այդպես ձեռնտու է։ Մինչդեռ հեշտ է ապացուցել, որ վերջին տարիներին Վիգենը Լիբանանում չի ապրել։ 2019թ․-ի նոյեմբերին նա տեղափոխվել է Երևան և հաստատվել այստեղ։ Հայաստանում իր փոքր բիզնեսն էր սկսել։ 7 տեղանոց մինիվեն էր գնել և դրանով արտասահմանցի զբոսաշրջիկներ էր տեղափոխում Հայաստանի և Արցախի տեսարժան վայրեր։
Ավելի ուշ, արդեն լինելով Երևանի բնակիչ, Էուլջեքչյանը տեղեկացել է Արցախի կառավարության ծրագրի մասին, որի շրջանակներում էթնիկ հայերը, հանրապետության գյուղական շրջաններում բնակություն հաստատելու պատրաստակամության դեպքում, կարող էին անվճար բնակարան ակնկալել: Վիգենը գրանցվել է։ Չսպասելով հերթին՝ ինքնուրույն մեկնել է Արցախ և բնակություն հաստատել Շուշիում։ Արդեն ծրագրել էր Բեյրութից իր մոտ տեղափոխել դստերը և որդուն։ Չհասցրեց։ Պատերազմը խանգարեց։
Ադրբեջանցիները գերեզմանաքարերն օգտագործում են Շուշի տանող ճանապարհի շինարարության համար
Թե ինչ է եղել հետո՝ իմանում ենք լիբանանահայ Մարալ Նաջարյանի պատմածից, ով գերության պահին եղել է Վիգենի հետ։ Նոյեմբերի 10-ի առավոտյան, այսինքն՝ արդեն զինադադարի եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից հետո, Մարալը և Վիգենը, չիմանալով, որ Շուշի քաղաքն արդեն վերջնականապես անցել է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, գնում են այնտեղ՝ անձնական իրերը դուրս բերելու նպատակով։ Ադրբեջանցիները նրանց գերի են վերցրել Բերձորում (Լաչինում)։ «Շանթ» հեռուստաընկերությանը տված հարցազրույցում Մարալ Նաջարյանը պատմում էր․ «Վիգենին ծեծեցին։ Հետո մեզ ջիպ նստեցրին։ Մեքենայի պատուհանները ծածկեցին։ Վիգենի աչքերը կապեցին։ Ես մտածեցի, որ մեզ ողջ-ողջ այրելու են...»։
Մարտի 10-ին, չորս ամիս գերությունից հետո, Մարալ Նաջարյանն ազատ արձակվեց։ Դա Բաքվի վրա միջազգային լուրջ ճնշման և Ռուսաստանի խորհրդարանի վերին պալատի ղեկավար Վալենտինա Մատվիենկոյի հսկայական ջանքերի արդյունքն է։ Վիգենին դուրս բերել չի հաջողվել։
Այս ամբողջ ընթացքում Կարմիր խաչի առաքելության աշխատակիցների հաստատակամության շնորհիվ գերուն երեք անգամ թույլ են տվել հեռախոսով խոսել որդու հետ և մեկ անգամ՝ նամակ գրել տարեց մորը։ «Բարև, մայրիկ։ Ես եմ, Վիգենը։ Բարևիր Սերժին և Թինային, եղբայրներիս։ Բոլորին ասա, որ ինձ հետ ամեն ինչ լավ է...»,-գրում է Վիգենը։
Ադրբեջանցի զինվորականների բախտը բերել է, քանի որ նրանց ձեռքն ընկել է մի մարդ, ում կարելի է օգտագործել որպես հայերի կողմից օտարերկրյա վարձկանների օգտագործման մասին լեգենդի «ապացույց»։ Վիգեն Էուլջեքչյանը, հավանաբար, իսկապես մասնակցել է պաշտպանական մարտերին։
Համենայնդեպս, Բաքվի լրատվամիջոցները լուսանկարներ են տարածել, որտեղ նա պատկերված է զինվորական համազգեստով և զենքով։ Բայց ինքնապաշտպանությանը մասնակցելը նրա օրինական իրավունքն է՝ որպես հայ, որպես Հայաստանի քաղաքացի և որպես Արցախի բնակիչ։ Նույնիսկ եթե նա իսկապես մասնակցել է ռազմական գործողություններին (ինչը ապացուցված չէ), ապա նրա վրա պետք է տարածվեն ռազմագերիների կարգավիճակը կարգավորող միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերը։
Այսինքն, Ժնևի կոնվենցիայի համաձայն, նրան պետք է անհապաղ ազատ արձակեն։ Դա են պահանջում նաև նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ համաձայնագրով Ադրբեջանի ստանձնած պարտավորությունները։ Բայց Բաքվում հրաժարվում են Էուլջեքչյանին ռազմագերի ճանաչել։
Նշենք, որ նույնիսկ եթե հիմք ընդունենք Ադրբեջանի ՊԱԾ-ի անհեթեթ վարկածը, մեր հայրենակիցը ոչ մեկին չի սպանել։ Որքան ես հասկանում եմ, դրա հետ համաձայն է նաև Ադրբեջանի դատախազությունը։ Չնայած այս ամենին՝ նրան մեղադրանքներ են ներկայացվում, որոնք առավելագույն պատիժ են նախատեսում։
Հատկանշական է, որ Ադրբեջանի գլխավոր դատախազությունը գործը դատարան է հանձնել անմիջապես այն բանից հետո, երբ Հայաստանում դատավճիռ է կայացվել երկու սիրիացի վարձկանների նկատմամբ, որոնց հավաքագրել էին թուրքական հատուկ ծառայությունները՝ Ադրբեջանի կողմից պատերազմին մասնակցելու համար:
«Մենք ձեզ չե՞նք խանգարում». Լավրովը դիտողություն է արել Բաքվում
Նրանց մասնակցությունը ահաբեկչական գործողություններին լիովին ապացուցված է։ Նրանք իրենց մեղքը խոստովանել են։ Միջազգային իրավապաշտպանները ոչ մի կասկած չունեն, որ դատավճիռը միանգամայն արդարացված է։ Ցմահ պատիժը համարժեք պատիժ է նրանց կատարած ծանր հանցագործության համար։ Իսկ Բաքվում որոշել են Երևանին հայելային պատասխան տալ՝ նմանատիպ մեղադրանքներ առաջադրելով դժբախտ մարդուն, որի միակ մեղքն այն է, որ սխալ ժամանակ սխալ տեղում է հայտնվել։
