ԵՐԵՎԱՆ, 3 մայիսի - Sputnik, Նաիրի Հոխիկյան. 2020 թվականի պատերազմից հետո քաղաքական ու հանրային մակարդակում խոսակցություններ են շրջանառվում Արցախի Կարմիր Շուկա գյուղն ու այնտեղով անցնող մայրուղին Ադրբեջանի հսկողությանը հանձնելու վերաբերյալ։ Դա Հադրութը Ստեփանակերտի և Շուշիի հետ կապող ամենահարմար ճանապարհն է, իսկ Շուշիում տեղավորված ադրբեջանական զորքն այսօր չունի արտաքին աշխարհ դուրս գալու այլ ուղի։
Փոքրիկ պատմական ակնարկով նշենք, որ Արցախի Կարմիր Շուկա գյուղը հիմնվել է 1920-ական թվականներին՝ նախ ծառայելով որպես մոտակա բնակավայրերի գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման վայր, շուկա։ Այստեղից էլ ծագել է գյուղի անունը։ Արդեն 30-ականներին Կարմիր Շուկայում կառուցվել է սպիրտի գործարան՝ աշխատատեղեր ստեղծելով արցախցիների համար։ Սա էլ իր հերթին առիթ է դարձել, որ այլ վայրերից Կարմիր Շուկա տեղափոխվեն աշխատողների ընտանիքները՝ մեծացնելով գյուղի բնակչության թիվը։ 1947 թվականին գյուղը ստացել է քաղաքատիպ ավանի կարգավիճակ, կառուցվել է դպրոց, ակումբ, գրադարան, մանկապարտեզ, կինոթատրոն, հիվանդանոց, խաղողի և թթի նախնական վերամշակման գործարան։
Կարմիր Շուկայում խորհրդային տարիներին ապրել է մոտ 1100 մարդ, որից 1093-ը հայ, 3-ը՝ ադրբեջանցի, մյուսները՝ ռուս։ Այսօր գյուղի բնակիչների թիվը գերազանցում է 1100-ը, որոնք հիմնականում զբաղվում են անասնապահությամբ ու հողագործությամբ։ Գյուղը մայրաքաղաք Ստեփանակերտի և շրջկենտրոն Մարտունու ճիշտ մեջտեղում է՝ յուրաքանչյուրից 33 կմ հեռավորության վրա։ 2020-ի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը բազմիցս փորձեց գրավել Կարմիր Շուկան՝ նպատակ ունենալով տիրանալ հատկապես գյուղով անցնող մայրուղուն և այդկերպ իր հսկողության տակ պահել Արցախի կենսական ենթակառուցվածքները, բայց արդյունքի չհասավ։
Արցախի Կարմիր Շուկայում նոր թաղամաս է կառուցվում. լուսանկարներ
Այսօր ադրբեջանական մեդիադաշտում պարբերաբար ներկայացվում են այդ երկրի բարձրագույն իշխանության հայտարարությունները, թե Կարմիր Շուկայի ճանապարհը շուտով անցնելու է Ադրբեջանի հսկողության տակ՝ հնարավորություն տալով առանց ռուս խաղաղապահների ուղեկցության ցամաքային կապ հաստատել Շուշիի հետ։ Որքանո՞վ է դա իրական, եղե՞լ է արդյոք քննարկում Կարմիր Շուկայի հետագա ճակատագրի հետ կապված և ի՞նչ դիրքորոշում է հայտնել հայկական կողմը։
Արցախի նախագահի անվտանգության հարցերով նախկին խորհրդական, քաղաքագետ Տիգրան Աբրահամյանը մանրամասնում է, որ հետպատերազմյան փուլում Ադրբեջանը հաճախ է առաջարկներ ներկայացրել Կարմիր Շուկայով անցնող ճանապարհի օգտագործման վերաբերյալ։ Այդ մասին պաշտոնապես հաստատեց նաև Արցախի նախագահ Արայիկ Հարությունյանը։ Վերլուծաբանը խոսում է առանձին առաջարկների մասին։
«Առաջարկվել է Կարմիր Շուկայով անցնող ճանապարհի համատեղ օգտագործման, Ադրբեջանի հսկողությանը հանձնելու, նաև միջանցքի տարբերակներ, բայց Արցախի իշխանությունը, ըստ իմ տեղեկությունների, պատասխանել է, որ թեման փակ է»,-նշում է Տիգրան Աբրահամյանը։
Ավելի կոնկրետ, ի՞նչ է պատասխանել Արցախի իշխանությունը ադրբեջանական առաջարկներին։ Նախագահ Արայիկ Հարությունյանը մարտի 7-ին Կարմիր Շուկայի բնակիչների հետ հանդիպմանը պատմել է իր մոտեցումների մասին․ «Երկար ժամանակ բանակցություններում նրանք պահանջում էին, որ մենք հանձնենք Կարմիր Շուկան, բայց մենք ասացինք, որ մոռացեք Կարմիր Շուկայի մասին, ավելին՝ մենք հիմա նոր շինարարական աշխատանքներ ենք սկսում այնտեղ, պետք է վերականգնենք և նոր շենքեր կառուցենք, 140-ից ավելի տներ ենք կառուցելու»։
Մարտի 7-ից հետո ի՞նչ է փոխվել և ի՞նչ է արվել բնակավայրում։ Արդյո՞ք Արցախի նախագահը տեր է կանգնել իր խոսքին և արդյո՞ք վերականգնողական աշխատանքներ արվում են այնտեղ՝ հաշվի առնելով հատկապես այն, որ ապրիլ ամսվա ընթացքում Կարմիր Շուկայի հարակից տարածքներում ադրբեջանցի զինվորականները մի քանի անգամ կրակել են հայ բնակիչների ուղղությամբ։
Հարցը ուղղեցինք Արցախի տարածքային կառավարման նախարար Հայկ Խանումյանին․
«Կարմիր Շուկայի ճանապարհով ինտենսիվ երթևեկություն է լինում։ Թեպետ դրանք դիտարկվում են թշնամու կողմից, բայց մենք գիտենք, որ շփման գիծը բառի բուն իմաստով մեր տների միջով է անցնում։ Նոր իրավիճակ է, բայց դա չի նշանակում, որ չպետք է ապրենք ու երթևեկենք, դա չի նշանակում, որ մեր երեխաները չպետք է այդտեղ ապրեն։ Թե ՛ Կարմիր շուկայում, թե ՛ Թաղավարդի մեր հսկողության տակ մնացած հատվածում վերականգնողական աշխատանքներ ենք անում, նոր թաղամաս ենք կառուցում Շեխեր, Զարդանաշեն և մյուս կորցրած բնակավայրերի բնակիչների համար»։
2021-ի ընթացքում Ադրբեջանի իշխանությունը մի քանի անգամ ակնարկեց, թե գերիների հետ կապված հարցերը կարող են լուծվել հայկական կողմի «կառուցողական քայլերի դեպքում»։ Փորձագետները սա համարում են բացահայտ շանտաժ՝ «տարածք գերիների դիմաց» սկզբունքով։ Արցախի նախագահի անվտանգության հարցերով նախկին խորհրդական, քաղաքագետ Տիգրան Աբրահամյանն ասում է, որ հատկապես գերիների հետ կապված իրավիճակը Ադրբեջանը փորձում է օգտագործել իրեն ձեռնտու տարբերակներով։
Արցախի Կարմիր Շուկա գյուղում 150 տուն կկառուցվի
«Ես որքան տեղյակ եմ՝ Ադրբեջանը հիմա շատ դանդաղ տեմպերով փորձում է կառուցել Վարանդայից դեպի Շուշի նոր ճանապարհը, բայց դա աշխարհագրական ու ռելիեֆի առումով գրեթե անհնար է, և հենց դրանից ելնելով է, որ Ադրբեջանը փորձում է Շուշի իր կապը ապահովել Կարմիր Շուկայի ճանապարհով, դա ամենահարմարն է։ Այդ ճանապարհը խիստ կարևոր է նրանց համար»,-նշում է Տիգրան Աբրահամյանը։
Հարցին, թե Կարմիր Շուկայի ճանապարհը Ադրբեջանի հսկողությանը հանձնելու դեպքում հայկական կողմի համար ի՞նչ սպառնալիքներ կարող են առաջանալ, վերլուծաբանն ասաց, որ դա նախևառաջ մեծ խնդիր է ենթակառուցվածքների առումով, մենք ինքներս չենք կարողանա ազատ տեղաշարժվել Արցախում, բացի դա, Արցախի գրավված մի շարք շրջաններ վերադարձնելիս Կարմիր Շուկան ունի և կունենա ռազմավարական հսկայական նշանակություն։
