Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի միջև հարաբերությունների սրման, նրանց առճակատման հերթական փուլի պատճառահետևանքային կապերի վերլուծության մասին հոդվածը հատուկ ՌԻԱ Նովոստիի համար գրել Ռուսաստանի Անվտանգության խորհրդի փոխնախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը:
«Մեծ ուժերի հետ բախումներից խուսափելը վկայում է ոչ թե վախկոտության, այլ իմաստության մասին, քանի որ ինքնազոհաբերությունը երբեք և ոչ մի տեղ առավելություն չի դիտարկվում» (Սուն Ցզի «Պատերազմի արվեստը»):
Վերջին տարիներին Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները փաստացի մրցակցությունից վերածվել են առճակատման, ըստ էության, վերադարձել են սառը պատերազմի դարաշրջան։ Պատժամիջոցային ճնշում, սպառնալիքներ, կոնֆլիկտային շփումներ, սեփական եսասիրական շահերի պաշտպանություն` այս ամենը աշխարհը մշտապես անկայուն են դարձնում։
Երբ երկու երկրների հարաբերությունները երկար ժամանակ նման իրավիճակում են, դա ճգնաժամ է։ Նման ճգնաժամերը շատ բարենպաստ հիմք են ավելի լարված ժամանակաշրջանի, այսպես կոչված` «ճգնաժամերի ճգնաժամի» առաջացման համար։ Այս իրավիճակում ցանկացած սխալ քայլ, անհամբերություն, ամեն բառի կարևորության անտեսում կարող է ոչ միայն երկու երկրներին, այլ նաև ամբողջ աշխարհին կանգնեցնել ծանրագույն խնդիրների առաջ՝ առաջացնելով ուղղակի ռազմական բախման սպառնալիք։
Մեր ընդհանուր պատմության մեջ արդեն նման բան եղել է։ Ճիշտ է, ժամանակը այլ էր, իսկ գործողության վայրը Կարիբյան ավազանն էր, բայց իրավիճակները շատ նման են։
ԱՄՆ-ի այն ժամանակվա արտաքին քաղաքականությունը ստիպում էր մեր երկրին համապատասխան կերպով արձագանքել։ 1950-ականների վերջին և 1960-ականների սկզբին դա դրսևորվում էր Թուրքիայում, Հարավային Վիետնամում, Լիբանանում ամերիկյան հրթիռների տեղակայմամբ։ Եվ Կուբայում անփույթ քաղաքականությամբ, որը հեղափոխության բերեց, իսկ հետո Ազատության կղզու նկատմամբ վերահսկողությունը վերադարձնելու փորձեր էին արվում:
Իսկ այսօր դրանք հակառուսական պատժամիջոցներն են, Ռուսաստանի դեմ կազմակերպված արշավը, ՌԴ հարևանների նկատմամբ ամերիկյան քաղաքականությունը, ՆԱՏՕ-ի վերջնական մոտեցումը ՌԴ սահմաններին, «Հյուսիսային հոսք-2»-ին հակազդեցությունը, ուկրաինական հարցը և շատ այլ բաներ։ Նման քաղաքականության դրսևորումների ամեն օր կարելի է հանդիպել։
Ռուսաստանը տարբեր նավատորմերից նավեր է բերում Սև ծով. ինչո՞ւ
60-ականների սկզբին ի պատասխան ամերիկացիների` ԽՍՀՄ-ը ռազմավարական հարձակողական դիրք բռնեց Կուբայում։ ԱՄՆ-ն, ինչպես հայտնի է, գնաց հետագա առճակատման, ռազմանավեր բերեց, կղզին ծովային շրջափակման մեջ առավ և նույնիսկ լիարժեք ներխուժման էր պատրաստում։ Այս ճգնաժամը ստացավ Կարիբյան անվանումը։ Այստեղ երկու հիմնական կետ կար։
Առաջինը՝ երկարաժամկետ պատասխանն էր. դա ոչ միայն Միացյալ Նահանգների ափերի մոտ հրթիռների հայտնվելն էր։ Ավելի կարևորն այն էր, որ դա ստիպեց արևմտյան երկրներին գիտակցել մեր պետության ենթակառուցվածքային հնարավորությունները՝ սեղմ ժամկետներում աշխարհի ցանկացած կետում ռազմական բազաներ տեղակայելու հնարավորությունը։
Երկրորդը՝ իրավիճակը փրկեցին պատերազմի շեմին գտնվող երկրների` երկու գերտերությունների առաջնորդները, որոնք պահպանեցին իրավիճակի գնահատման սթափությունը, ընդունեցին փոխզիջման իմաստությունը, հետևաբար պատրաստակամություն ցույց տվեցին զիջումների գնալու։
Առաջնորդները երբեմն անուղղակի էին շփվում, երբեմն՝ ոչ, բայց ամեն դեպքում ԽՍՀՄ-ի և ԱՄՆ-ի միջև իրավահավասար երկխոսություն էր, որը իրականացվում էր ոչ սպառնալիքների ու վերջնագրերի լեզվով։
Կարիբյան ճգնաժամի լուծումից հետո 20-րդ դարի ընթացքում չեն եղել իրավիճակներ, երբ երկու երկրներն այդքան մոտ են գտնվել պատերազմին։ Քանի որ երկուսն էլ դաս էին քաղել ՝ միջազգային խնդիրների լուծման հարցում համագործակցությունն ավելի լավ է, քան առճակատումը։
Բայց այսօր իրավիճակը մի փոքր այլ է. ԱՄՆ-ն խճճվել է անկայուն արտաքին քաղաքականության մեջ։ Դա դրսևորվեց նաև Իրանի հետ միջուկային գործարքից հրաժարվելով, բաց երկնքի ու մի շարք այլ պայմանագրերից դուրս գալով։ Իսկ այս պահին՝ նաև նոր նախագահի հռետորաբանությամբ։
Նոր ռազմավարական իրողությունը՝ Վաշինգտոնի արտաքին քաղաքական կուրսի անկայունությունը, հիմնականում պայմանավորված է ինչպես ներքին պատճառներով, այնպես էլ ԱՄՆ-ի՝ որպես արևմտյան աշխարհի առաջնորդի հեղինակության որոշակի անկմամբ։
Ռուսաստանի արևմտյան սահմաններին իրավիճակը լարված է. Շոյգու
Իսկ ամերիկյան վարչակազմի նոր մարտավարությունը հետևյալն է․մի կողմից ահազանգել երկխոսության անհրաժեշտության մասին, իսկ կողմից՝ ավելացնել ճնշումը։ Դա երևում է նաև դեմոկրատների նախընտրական խոստումների կատարման, նոր թիմում ուղղվածության և որոշումների կայացման մեջ միասնականության բացակայության և ամերիկյան «միսիոներության» մասին։ «Մենք միշտ ճիշտ ենք, դուք պետք է հնազանդվեք մեզ»: Իսկ գործընկերներն ու ընդդիմախոսներն այդ վերաբերմունքը պետք է ընկալեն ստացած «դասի» համար երախտագիտության զգացումով։
Երկխոսության կոչը լսեցինք երկու նախագահների հեռախոսազրույցի ժամանակ։ Ու անմիջապես հետևեց կոշտ հռետորաբանությունը` նոր պատժամիջոցներ, արտաքսված դիվանագետներ, ռուսական սպառնալիքի մասին ստորագրված հրամանագիր: Այստեղ անհրաժեշտ է ընդգծել Ուկրաինայի արևելքում արհեստականորեն խորացող հակամարտությունը, ԱՄՆ ղեկավարության ռազմատենչ հայտարարությունները, ռազմական տեխնիկայի տեղափոխումը մեր տարածաշրջան։ Կարճ ասած՝ իրավիճակի սրում։
Ակնհայտ է, որ ԱՄՆ- ԽՍՀՄ-ին ն ընկալում էր որպես իրավահավասար մրցակից, որի հետ անկասկած պետք է հաշվի նստել։ Դա պայմանավորված էր կողմերի ռազմաքաղաքական հավասարակշռությամբ, որի պահպանման համար էլ ստեղծվեց Միջազգային կազմակերպությունների համակարգը` երկու ռազմական բլոկերի՝ ՆԱՏՕ-ի երկրների և Վարշավայի պայմանագրի երկրների առկայությամբ։
Բայց ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հավասարությունը որոշ ժամանակով խախտվեց։ Միացյալ Նահանգները, մեկուկես տասնամյակ ապրելով համակարգողի դերում, երբ աշխարհի որևէ այլ երկիր ոչ միայն չի ունեցել իր հետ համադրելի հզորություն, այլև չի ունեցել անգամ հիպոթետիկ իրավունք՝ նման ուժ ունենալու, պարզապես հետ է սովորել իրավահավասար երկխոսությունից։
ԱՄՆ-ի նոր վարչակազմը, վերականգնելով համաշխարհային տիրակալի ու հավաքական Արևմուտքի պաշտպանի իր դիրքը (ընդ որում՝ զուգահեռաբար համոզելով ինքն իրեն), ոգու ուժ չունի ընդունելու, որ աշխարհում ինչ-որ մեկը կարող է ունենալ ենթակառուցվածքային հնարավորություններ ու իրենց հետ համադրելի ռազմաքաղաքական ներուժ։ Օրինակ ՝ Չինաստանը կամ Ռուսաստանը։
Օրակարգային հարց է՝ արդյո՞ք այսօրվա ամերիկյան վարչակազմը կունենա փոխզիջումների գնալու իմաստություն, որին անցյալ դարի 60-ականներին հանգել են Կարիբյան ճգնաժամի մասնակից երկրների ղեկավարները:
Ու ի՞նչը կօգնի մարել կրակը, երբ իրավիճակը հնարավորինս լարված է։
Երեք այդպիսի պահ կա։
Նախ, գիտակցումը, թե ինչ գին կունենա ճակատագրական որոշումը։ Եթե հաղթանակի հարվածն այնքան մեծ կլինի, որ հարցականի տակ կդնի հաղթողի հետագա գոյությունը, ապա դա հաղթանակ չէ։
Երկրորդ` ուղղակի կապը։ Դա ոչ միայն հեռախոսն է, որով կարելի է զանգահարել, այլ հնարավորությունը խոսել անկեղծ ու, ինչն ավելի կարևոր է, լսել զրուցակցին։ Եվ հասկանալ նրա տրամաբանությունն ու փաստարկները։
Եվ երրորդը՝ ամենակարևորը։ Ոչ միայն փոխզիջումների անհրաժեշտության ու հնարավորության ըմբռնումը, այլև այդ փոխզիջումներին գնալու պատրաստակամությունը: Վերջնագրերի լեզվով խոսելուց հրաժարվելու պատրաստակամությունը, որի գոյությունն իջեցնում է բանակցությունների մակարդակը։
Հենց այդ պատճառով հռետորաբանությունը, որը բաղկացած է պարզ խոսքերից՝ «Ռուսաստանը կվճարի գինը», թեև դա «ամերիկավարի» է հնչում, ուղղակիորեն դեպի փակուղի տանում երկխոսությունը: Այդ թունելից ելք չկա։ Այդ մանտրան փայլատակում չի բերի։
