Լաուրա Սարգսյան, Sputnik Արմենիա
Բարձրահասակ, սևահեր, շագանակագույն աչքերով, գեղեցիկ ու վեհաշուք, շատ բարի և միշտ ժպտադեմ... երբ սովորական թիֆլիսցի տղան՝ Արտուշը, դուրս էր գալիս Թբիլիսիի հայաբնակ թաղամասի՝ Մետրոստոյի Տոլուժսկայա փողոցը, հանդիպող աղջիկները հիանում էին։ Այսպես է Կոմանդոսի բարեկամուհին՝ Անահիտ Ղարաֆիլյանը, հիշում կենդանի լեգենդ դարձած մարդուն՝ գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանին, որին ժողովուրդը Կոմանդոս էր կոչում։
Հայաստանը հրաժեշտ տվեց Շուշին ազատագրած լեգենդար Կոմանդոսին. լուսանկարներ
Կոմանդոսի պապը ծնունդով Կարսից էր, հոգևորականի ընտանիքից։ Նրան թուրքերը կենդանի այրել էին վանքում, 19-րդ դարի 80-ական թվականներին (Համիդյան ջարդերի ժամանակ՝ խմբ․)։ Արտուշի պապը, որն այդ ժամանակ հինգ տարեկան էր եղել, հրաշքով էր փրկվել։ Ընտանիքը հիմնավորվել էր Թբիլիսում, որտեղ էլ հենց ծնվել է Շուշին ազատագրողը՝ Արկադի Տեր-Թադևոսյանը։
Կոմանդոսի մանկությունը
Կոմանդոսը ծնվել է թբիլիսյան ոչ հարուստ ընտանիքում։ Նա չորս եղբայրներից ու քույրերից ավագն էր։ Կոմանդոսի և Անահիտ Ղարաֆիլյանի միջև տարիքային տարբերությունը 20 տարի է, ուստի Անահիտը նրա մանկությունը մոր պատմություններից է հիշում։ Կնոջ խոսքով՝ Արտուշը դեռ մանկության տարիներից իր վրա էր վերցրել ծնողների հետ տան հոգսեր կիսելու պարտականությունը։
«Նրանք հարուստ չէին, ընտանիքում չորս երեխա էին՝ Արտուշը, նրա եղբայրը և երկու քույրերը, մայրը՝ Մանիկը, և հայրը՝ Հովհաննեսը։ Արտուշն ամեն հարցում օգնում էր ծնողներին»,-պատմում է Անահիտը։
Նա լավ էր սովորում, թիվ 110 միջնակարգ դպրոցը գերազանցությամբ է ավարտել։ Անահիտի խոսքով`Արտուշը մորից ժառանգել էր հանգստությունը, հորից՝ կարգապահությունը։ Անահիտը հիշում է, որ Մանիկ հորաքույրը հանդարտ ու բարի կին էր, Հովհաննես հորեղբայրը` արդարամիտ, հյուրասեր, բայց խիստ, ամեն ինչում կարգուկանոն էր սիրում՝ հագուստի, խոսակցության, վարվեցողության մեջ։ Արտուշն ինքն էլ այդպիսին էր։ Մանսնագիտության ընտրության հարցում նրա վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել հորեղբայրը՝ Խաչատուր Տեր-Թադևոսյանը, Թբիլիսիի զինկոմիսարիատներից մեկի ղեկավարն ու Վրաստանում շատ հարգված մի մարդ։
Երեխաները նրա հետևից լալիս էին
Կոմանդոսի զարմուհին՝ Արմենուհի Եգորյանը, Sputnik Արմենիայի թղթակցի հետ զրույցում պատմեց, որ իր քեռին շատ էր սիրում երեխաներին, երեխաներն էլ՝ նրան։ Հաճախ էր իրենց հյուր գալիս։ Արտուշը սիրում էր զրուցել Արմենուհու պապի հետ, որը նույնպես Կարսից էր։ Խոսում էին ամեն ինչի՝ կյանքի, Ցեղասպանության, կորցրած հողերի, տան մասին։
«Նա սեղանի մոտ չէր նստում, գերադասում էր երեխաների հետ խաղալ։ Երեխաներին բակից հավաքում էր, չէր ալարում` մեզնից յուրաքանչյուրին ուսերի վրա դրած այս ծայրից այն ծայրն էր տանում։ Մենք նրան շատ էինք սիրում և լաց էինք լինում, երբ հեռանում էր»,-հիշում է Եգորյանը։
Կնոջ խոսքով՝ Արտուշը լավ էր սովորում, բայց քանի որ միշտ պատրաստ էր պաշտպանել թույլին, հաճախ էր կռվի մեջ ընկնում։ Երբ ծնողներին դպրոց էին կանչում, նրանց չվշտացնելու համար հորեղբոր կնոջն էր խնդրում դպրոց գալ։
Արկադիի հայրը շատ էր ուզում, որ որդին իր եղբոր նման կրթված լինի։ Հենց դա էր պատճառը, որ Արտուշին ուղարկեցին ռուսական դպրոցում սովորելու։
Կոմանդոսը ցանկանում էր, որ մեր պետությունը դուրս գար ամեն ինչից հաղթանակած․ նախարար
Հայրը միշտ հպարտանում էր Արտուշով և բոլորին օրինակ էր բերում։
Նա չկարողացավ Թբիլիսի գնալ
Կոմանդոսի ազգականուհի Իննա Գրիգորյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասաց, որ Տեր-Թադևոսյանը վերջին անգամ Թբիլիսում եղել է 1997թ․-ին, իր հորեղբոր` Աշոտի թաղմանը։
«Դա նրա վերջին այցն էր Թբիլիսի։ Մենք նստել էինք նրանց տան բակում, հիշում էինք անցած ժամանակները, այն օրը, երբ նա կեչիներ տնկեց։ Նա շատ ուրախացավ, որ կեչիները աճել են ու պահպանվել»,-ասաց Գրիգորյանը։
Նա նշեց, որ մոր մահից հետո Կոմանդոսն այլևս Վրաստան չի վերադարձել։ Մանիկ հորաքույրը մահացել է 2000թ․-ին, Թիֆլիսում հոգեհանգստի արարողությունից հետո նրա մարմինը տեղափոխել են Երևան։ Ավելի ուշ Կոմանդոսը Երևան տեղափոխեց նաև հոր աճյունը և վերաթաղեց Դավիթաշենի գերեզմանատանը, ընտանեկան գերեզմանատեղիում։
Ըստ որոշ, չհաստատված տեղեկությունների՝ Ադրբեջանի իշխանությունները մեծ պարգև էին խոստացել Կոմանդոսի գլխի համար։ Այդ պատճառով նա հետագայում արդեն Վրաստան չէր գնում, քանի որ անվտանգության երաշխիքներ չկային։
Արկադի Տեր-Թադևոսյանը (Կոմանդոս) մեր ժամանակների նշանավոր զորահրամանատարներից է։ Նա մշակել և ղեկավարել է անառիկ համարվող Շուշի քաղաք-ամրոցի ազատագրման գործողությունը՝ «Հարսանիք լեռներումը»։
