Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, Մեծ Հայրենականի հայտնի գրոհիչ-օդաչու, արցախյան հողի տված բազում հերոսներից մեկը` Նելսոն Ստեփանյանը ծնվել է Շուշիում 1913 թվականի մարտի 28–ին։
Երիտասարդ տարիներին նա տարբեր տեղեր է աշխատել, սակայն միշտ ձգտել է դեպի երկինք. այդ ձգտումը նրան տարավ Բատայսկի օդաչուների դպրոց, իսկ դրա փակումից հետո Մինվոդի տեղափոխվեց։
Եվ ստացավ օդաչուի կրթություն։ Պատերազմի երկրորդ օրը` հունիսի 23–ին զորակոչվեց ճակատ` Սև ծովի նավատորմի գրոհային ավիացիա։ Դրա կազմում պաշտպանական մարտեր է մղել Ուկրաինայում, իսկ օգոստոսից, վնասվածք ստանալուց հետո, ուղարկվեց Բալթյան նավատորմ` Լենինգրադը պաշտպանելու։
Նևայի վրա գտնվող քաղաքը պահպանում է իրեն պաշտպանած հայ օդաչուի հիշատակը Հաղթանակի այգում. Հերոսների ծառուղում Սանկտ Պետերբուրգի իշխանությունները տեղադրել են Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, օդաչու Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրին։
Այնտեղ, Լենինգրադի մոտ, նա ստացավ Հերոսի առաջին աստղը։
Ռազմական օդաչուն, հավանաբար, ժամանակ չի ունենում պարգևների մասին մտածելու և թշնամու ոչնչացրած օբյեկտները հաշվելու։ Դա նրանց փոխարեն անում են ուրիշները. նրանք արձանագրել են, որ Ստեփանյանն իր ընկերների հետ ոչնչացրել կամ շարքից հանել է 8 տանկ, գրեթե 90 ավտոմեքենա, ավելի քան 60 զենիթային հրանոթ ու գնդացիր, բազում այլ տեխնիկա, իսկ հակառակորդի կենդանի ուժին պատճառած վնասը դժվար է հաշվել հաշվապահական ճշգրտությամբ։ Բայց այս թվերը նույնպես տպավորիչ են։
Երբ այս ամենի համադրությունը զեկուցվեց Բալթյան նավատորմի հրամանատարությանը 1942 թ.ի հոկտեմբերին՝ Ստեփանյանը ներկայացվեց հերոսի կոչման։
Հերոսների նկատմամբ հատուկ վերաբերմունք կար, ու վերևներում որոշվեց, որ Նելսոն Ստեփանյանը բավականաչափ կռվել է ու հիմա կարող է սովորեցնել։ Նա դասավանդում էր Բալթյան նավատորմի ՌՕՈւ օղակների հրամանատարերի դասընթացներում, հետո ՌԴ ռազմածովային նավատորմի ավիացիայի դասընթացներում ու մարտական ավիացիայի համար որակավորած կադրեր էր պատրաստում։
Մեկ ուրիշն այդ աշխատանքը վաստակած ու պատվաբեր կհամարեր (և այն իսկապես պատվաբեր ու պատասխանատու էր), բայց ոչ արցախցի զինվորը։ Ստեփանյանը ձգտում էր ճակատ մեկնել և անդադար զեկուցագրեր էր գրում այդ խնդրանքով։ Ի վերջո նրան ընդառաջեցին ու նշանակեցին գրոհային ավիացիոն գնդի հրամանատար` Ղրիմն ազատելու առաջադրանքով։
Պատրիարքի հոբելյանական գարունը. Էդվարդ Ջերեջյան հայը և դիվանագետը
Գերմանացիների համար սարսափելի վիճակագրությունը շարունակություն է ստանում. միայն 1944 թվականին մի կարճ ապրիլյան թռիչքի ժամանակ Ստեփանյանն անձամբ Սև ծովում ջրասույզ է արել երեք գերմանական բեռնանավ` ձեռքի հետ ջարդելով պահակային նավախումբը։ 1944 թվականին օդաչուին երկրորդ անգամ ներկայացրին ԽՍՀՄ–ի բարձրագույն զինվորական պարգևի։
Այն հանձնելու ժամանակ չկար, անընդհատ հետաձգում էին, երբ հանդարտվի, երբ Մոսկվայում լինի կամ երբ շքանշանն ավելի մոտ բերեն։ Չհասցրեցին։
Բայց իր 259-րդ ու վերջին թռիչքին Ստեփանյանը մեկնեց արդեն կրկնակի հերոսի կոչումով։ Մարտի խառնաշփոթում հնարավոր չէ ամեն ինչ կանխատեսել, ու նույնիսկ մանրամասն հաշվարկած գործողություներն ինչ–որ տեղ կարող են խախտվել: Ահա խորհրդային խոցող օդաչուները 1944 թվականի դեկտեմբերի 14–ին Լիեպայա նավատորմում հայտնվեցին իրենց գրոհիչ ընկերներից երկու րոպե առաջ, ինչը հնարավորություն տվեց գերմանացիներին պատրաստվել հակահարվածի…
Սակայն Ստեփանյանը հասցրեց վեց նավ խորտակել։
Մեղադրելու չէ, իսկապես պատերազմը պատերազմ է։ Ափսոս, որ հաղթանակին մնում էր ընդամենը 4-5 ամիս։ Թեև մարդկանց մահանալու մասին լուրերը գալիս էին նաև 1945 թվականի մայիսի 9–ին, 10–ին, երբ ճնշում էին էսէսի դիվիզիաները Պրահայում, արդեն կապիտուլիացիայից հետո։ Պատերազմը լավ բան չէ։
Գերմանացիները վաղուց էին թիրախավորել ԻԼ–2–ը, ու այն երկնքում տեսնելիս ծանուցում էին. «Achtung։ Achtung։ Օդում Նելսոն Ստեփանյանն է»։ Մի փոքր անհասկանալի է՝ ինչո՞ւ, սեփական շարքերում խուճապ ստեղծելու համա՞ր։ Ստեփանյանը հաջողացրել էր իր գրոհիչով, որը դրա համար նախատեսված չէր, գերմանական երկու ռմբակոծիչ կործանել։
Իսկ Նելսոն Ստեփանյանը գերեզման չունեցավ։ Թեև ինչպես չունեցավ՝ ամբողջ Բալթյան ծովն է նրան ամփոփում։
