Ռուսաստանի հաշվիչ պալատն իր տարեկան հաշվետվության մեջ նախազգուշացրել էր երկրում վառելիքային ճգնաժամի ռիսկի առաջացման և բենզինի գների բազմակի թանկացման մասին։ Ռուսաստանյան բենզալցակայաններում վառելիքի կտրուկ թանկացման հետևանքները կարող են այս կամ այն կերպ անդրադառնալ նաև ԵԱՏՄ երկրների սպառողների վրա, նախազգուշացնում են փորձագետները։
Նիկիտա Չիկունով, Sputnik
Շուկան հարվածի տակ է
Նավթի համաշխարհային գների բարձրացմա պատճառով Ռուսաստանում վառելիքի գներն արագ աճեցին 2018 թվականի գարնանը (Аи-92-ը (ռեգուլյար) թանկացավ 9%-ով, Аи-95-ը (պրեմիում)՝ 8,5%)։ Այդ ժամանակ կառավարությունը ստիպված եղավ անհապաղ միջամտել իրավիճակին։
Ռուսաստանում նման սցենարի կրկնությունը, ինչի հավանականության մասին այսօր նախազգուշացնում է հաշվիչ պալատը, ռիսկեր է ստեղծում ԵԱՏՄ մյուս երկրների համար, նշում են Sputnik-ի կողմից հարցված տնտեսագետները։ Դա հատկապես վերաբերում է այն պետություններին, որոնք ինքնուրույն նավթ չեն վերամշակում և կախված են ռուսաստանյան մատակարարումներից։
Բելառուսի ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտի փորձագետ Ալեքսեյ Ավդոնինի խոսքով՝ վերջնական սպառողի համար վառելիքի ամենշաբաթյա թանկացումները, թող որ ոչ էական, երկու գործոնով է պայմանավորված․ նավթի համաշխարհային գների աճ ու վառելիքի վերամշակման ծախսերի ավելացում։
Մասնագետի խոսքով՝ սեփական նավթավերամշակման գործարաններում նավթ վերամշակող ԵԱՏՄ անդամ երկրները կախված են այդ հումքի համաշխարհային արժեքից։ Այդ պատճառով Բելառուսը նույն դինամիկան է ցուցադրում, ինչ Ռուսաստանը։
Ռուսաստանյան բենզալցակայաններում գների կտրուկ թանկացումն ավելի շատ սպառնում է Ղրղզստանին, քան հարևան Ղազախստանին։
Այն բանից հետո, երբ 2021 թվականի սկզբին Ղազախստանը միակողմանիորեն դադարեցրեց դեպի Ղրղզստան նավթամթերքի արտահանումը ներքին շուկայում վառելիքի ծավալների ընդլայնման նպատակով, Ռուսաստանը միակ մատակարարն էր, որը ավտոմոբիլային բենզին էր մատակարարում հանրապետություն։
Ռուսաստանում վառելիքային ճգնաժամը միանշանակ բացասական հետևանքներ կունենա հանրապետության բնակիչների համար, հաստատել է նաև Ղրղզստանի վարչապետի նախկին խորհրդական Կուբատ Ռախիմովը։
Ինչու է Ռուսաստանը փոխում Հայաստան եկող գազի երթուղին. փորձագետների կարծիքներ
Թեպետ հաշվի առնելով Ռուսաստանի և Ղրղզստանի բարեկամական հարաբերությունները, երկու երկրների իշխանությունները կարող են համաձայնագրեր կնքել, որոնք կապահովագրեին հանրապետությունը մեծածախ-բացթողումային գների լրացուցիչ թանկացումներից։
Հայաստանը տարբերակներ է փնտրում
Վառելիքի ռուսաստանյան շուկայում գների թանկացումը նմանատիպ անդրադարձ կունենա նաև Հայաստանի վրա, քանի որ նավթամթերքի 60%-ից ավելին հանրապետություն է մտնում Ռուսաստանից, հայտարարել է «Ռոսնեֆտ-Արմենիա» ՓԲԸ-ի նախկին գլխավոր տնօրեն Արթուր Ալավերդյանը։
Ռուսաստանում վառելիքի գների նույնիսկ աննշան թանկացումները զգալի են, հավելել է նա։ Այսպես օրինակ 2020 թվականին Հայաստանում մանրածախ վաճառքի գները աստիճանաբար էին բարձրանում, իսկ վերջին ամսվա ընթացքում 10%-անոց ցատկ գրանցվեց, ինչը համընկավ Ռուսաստանում վառելիքի թանկացման հետ։
«Հայաստանում վառելաքսուքային նյութերի գներն ավանդաբար բարձր են։ ՌԴ-ի հետ ընդհանուր սահմաններ չունենալով՝ նավթամթերքը մեզ է հասնում բարդ ճանապարհով․ արտադրող գործարանից Սև ծովի նավահանգիստներ, այնուհետև վրացական նավահանգիստներ և ամբողջ Վրաստանով դեպի Հայաստան։ Այս սխեման տարանցման մեծ ծախսեր է ենթադրում»,- պարզաբանել է Ալավերդյանը։
Փորձագետը խոստովանել է, որ այլընտրանքային մատակարարումներ ևս կան, օրինակ՝ Իրանից։ Ռուսաստանում 2018 թվականի ճգնաժամի կրկնության պարագայում իրանական նավթամթերքի մասնաբաժինը հայկական շուկայում կաճի։
«Իրանի արտադրող գործարանից նավթամթերքը մինչև Հայաստան տեղափոխվում է ավտոցիստեռներով առանց փոխաբեռնման։ Դա մի քանի անգամ նվազեցնում է տեղափոխման ծախսերն ու սպառողի համար վերջնական գինը։ Ռուսաստանի նավթամթերքի շուկայում ցանկացած ցնցում անխուսափելիորեն կհանգեցնի նրան, որ իրանական ռեսուրսը դուրս կմղի ռուսական ավելի թանկ ռեսուրսը», - կանխատեսել է նա։
Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարարությունում շտապել են հանգստացնել․ վառելիքային ճգնաժամի համար նախադրյալներ չկան, իսկ մեծածախ գներն արդեն սկսել են նվազել։
«2021 թվականին 2018 թվականի իրադարձությունների կրկնության նախադրյալներ մենք չենք տեսնում։ Ձեռնարկած միջոցների շնորհիվ նկատվում է բենզինի մեծածախ գների իջեցում։ Բենզինի արտադրությունն ավելացվել է, պաշարներն աճում են, փետրվարի սկզբից դրանք ավելի քան մեկ երրորդով աճել են», - «Ռոսիա 24» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է նախարարի տեղակալ Պավել Սորոկինը։
Sputnik-ի կողմից հարցված փորձագետները կիսում են նախարարության դիրքորոշումը։ Ազգային էներգետիկ անվտանգության հիմնադրամի առաջատար վերլուծաբան Իգոր Յուշկովի խոսքով՝ Հաշվիչ պալատի զեկույցը մի փոքր հնացել է։
«Խոսքն այն մասին էր, որ մինչև նոր տարի նավթային ընկերությունները կառավարության հետ չեն պայմանավորվել դեմպֆիրային (նավթային ընկերությունների համար հարկի հանում – Sputnik) հավելավճարի մեխանիզմի ճշգրտման մասին։ Այժմ կառավարությունը ընդառաջել է։ Մայիսի 1-ից բյուջետային վճարներն ավելի մեծ կլինեն, իսկ ընկերությունները պետք է մեծացնեն վերամշակումը, հագեցնեն շուկան և զսպեն գնաճը մանրածախ շուկայում», - ասել է նա։
Սրա հետ համաձայն է նաև Ազգային էներգետիկայի ինստիտուտի գլխավոր տնօրենի տեղակալ Ալեքսանդր Ֆրոլովը։ Նա ընդգծել է, որ զեկույցը ռուսական վառելիքային շուկայի համար «դատավճիռ» չէր։
Բենզինն ու դիզվառելիքն էլի են թանկանալու. ՏՄՊՊՀ–ն ուսումնասիրել է թանկացման պատճառները
«Հաշվիչ պալատն ընդամենը նշել է առկա ռիսկերը, որոնց մասին դեռևս 2018 թվականից խոսում էին նաև նավթարտադրողները։ Որոշակի տարաձայնություններ կային ֆինանսների նախարարության և ընկերությունների միջև։ Ֆինանսների նախարարությունն այնուամենայնիվ զիջումների գնաց։ Կարծում եմ, որ իրավիճակը բարեհաջող լուծում կստանա։ Ճգնաժամ, ամենայն հավանականությամբ, չի լինի», - կանխատեսել է նա։
Անկախ դրանից, որոշակի գնաճ կարող է լինել ԵԱՏՄ երկրներում 2025 թվականին, երբ Միությունում նավթի ու նավթամթերքի ընդհանուր շուկա ձևավորվի։ Ենթադրվում է, որ նման շուկայի ստեղծումը կհանգեցնի փոխադարձ առևտրում տուրքերի չեղարկման և նավթի ու վառելիքի ստանդարտների նույնականացման։
Տնտեսագետ Սերգեյ Սմիռնովը չի կասկածում, որ ընդհանուր շուկայի ձևավորման դեպքում ԵԱՏՄ ողջ տարածքում վառելիքի գները «մոտենալու» են ռուսական գներին։
«Հասկանալի է, որ գները կողմնորոշվելու են ոչ թե ղազախստանյան կամ որևէ այլ շուկայի, այլ ռուսական շուկայի գներով։ Ավելի ցածր, քան Ռուսաստանում, վառելիքը չի արժենա, ավելի թանկ՝ գուցե։ Կարծում եմ, մինչև 2025 թվականը ԵԱՏՄ բոլոր երկրներում աստիճանաբար գները կհավասարվեն», - եզրափակեց տնտեսագետը։
