Ալեքսանդր Խրոլենկո, ռազմական մեկնաբան
Ֆրանսիան, ինչպես ՆԱՏՕ-ի մյուս երկրները, ձգտում է ընդլայնել ռազմաքաղաքական ազդեցությունը Հարավային Կովկասում, տեղ զբաղեցնել զենքի արտահանման ոլորտում և դուրս մղել Ռուսաստանին:
ՀՀ պաշտպանության նախարար Վաղարշակ Հարությունյանը փետրվարի 5-ին ընդունել է Հայաստանում Ֆրանսիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Ժոնաթան Լաքոտին: Հանդիպմանը մասնակցել է նաև Ֆրանսիայի դեսպանության ռազմական կցորդ Դենի Փիթը: Տարածաշրջանային անվտանգությանն ու պաշտպանության ոլորտի համագործակցությանը վերաբերող հարցեր են քննարկել: Միաժամանակ դեսպան Լաքոտը նշել է, որ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում և ռազմական գործողությունների դադարեցումից հետո իրավիճակը մշտապես եղել է Ֆրանսիայի ղեկավարության ուշադրության կենտրոնում, մտահոգությունների մասին բարձրաձայնվել է, և ջանքեր են գործադրվում իրավիճակի վերջնական կայունացման համար:
Դեսպանը փոխգործակցության մի շարք ծրագրեր է առաջարկել։ ՀՀ պաշտպանության նախարարության հաղորդագրության համաձայն՝ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել հաջորդ ամսվա ընթացքում համագործակցության խթանմանն ուղղված մի շարք միջոցառումների իրականացման վերաբերյալ:
Փարիզի ռազմական օգնությունը մինչև օրս Երևանում որպես ինչ-որ աբստրակցիա էր երևում։ Անցյալ տարվա աշնանը Լեռնային Ղարաբաղում ռազմական գործողությունների ֆոնին Ֆրանսիայի աջակցությունը Հայաստանին բանավոր բնույթ էր կրում (հենց դա էլ հաստատեց Լաքոտը փետրվարի 5-ին)։ Նույնիսկ բժշկական սարքավորումների և դեղորայքի մարդասիրական բեռով առաջին ինքնաթիռը Ֆրանսիայից Երևան ժամանեց միայն նոյեմբերի 27-ին՝ խաղաղության հասնելուց տասնվեց օր անց։ Տարածաշրջանում ռուսական ջանքերի համեմատ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությանը օգնելու ֆրանսիական համալիր ծրագիրը խորհրդանշական է թվում։
Սիրիայից Կովկաս․ ի՞նչ են ցույց տվել ռուսական ուղղաթիռների փորձարկումները
Ուրեմն ինչո՞վ է պայմանավորված Ֆրանսիայի դեսպանի սրված և պատասխանատու ուշադրությունը Հայաստանի պաշտպանունակության խնդիրների նկատմամբ։ Ակնհայտ է, որ Փարիզին, Բրյուսելին և Վաշինգտոնին թվում է, թե Մոսկվան չափազանց շատ բան է իր վրա վերցրել ՆԱՏՕ-ի համար զգայուն Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում հակամարտության կարգավորման գործում։ Օգտագործելով երկու ժողովուրդների վաղեմի բարեկամական կապերը (և Փարիզի ազդեցիկ հայկական սփյուռքը)՝ Ֆրանսիան ձգտում է իր ձեռքը վերցնել նախաձեռնությունը և «մի կողմ հրել» Ռուսաստանին։
Ի՞նչ կարող է առաջարկել Փարիզը
Լեռնային Ղարաբաղում տեղակայված խաղաղապահ զորախմբի կազմում ֆրանսիական զորքերի ներկայություն նախատեսված չէ 2020թ․-ի նոյեմբերի 11-ի եռակողմ խաղաղ համաձայնագրով։
Երևանի ու Փարիզի ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության որոշ սահմանափակումներ պայմանավորված են ՀԱՊԿ-ի անդամակցությամբ, ՀՀ և ՌԴ զորքերի միացյալ խմբավորման ու միացյալ ՀՕՊ համակարգի առկայությամբ, ինչպես նաև ՀՀ պաշտպանության նախարարության բավական համեստ բյուջեով՝ 634 մլն դոլար: Ֆրանսիական սպառազինության ու ռազմական տեխնիկայի մատակարարումը թանկ է, արտոնյալ վարկերը Փարիզի կողմից` քիչ հավանական և պարտավորեցնող։
Ֆրանսիան ավանդաբար սպառազինություն արտահանողների առաջին հնգյակում է (համաշխարհային շուկայի մոտ 8 տոկոսը)։ Արտահանման կառուցվածքում գերակշռում են հրթիռային զենքը (23 տոկոս), ռադիոէլեկտրոնիկան (22 տոկոս) և ավիացիոն տեխնիկան (21 տոկոս): Ազգային ընկերությունները արտադրանքը մատակարարում են 130 երկրներ, հիմնականում՝ զարգացող։ Խոշորագույն ներմուծողներն են Հնդկաստանը, Սաուդյան Արաբիան, Եգիպտոսը, ԱՄԷ-ն և Կատարը։ Հարավային Կովկասն ավելի փոքր չափով է «գրավված»։ Ինչևէ։
Փարիզը 2015-2016 թթ․ Ադրբեջանին մատակարարել է 148 մլն եվրոյի սպառազինություն, և միայն 2019 թվականին տրամադրվել են ընդհանուր 216,4 մլն եվրոյի «արտոնագրեր», այդ թվում 190 մլն եվրո՝ «թիրախների ուղեկցման և հայտնաբերման միջոցների» համար: Բացի այդ, Ադրբեջանը կարող է ձեռք բերել BAE Systems-ի և Leonardo-ի արտադրանքը, ինչպես նաև Airbus-ի դուստր ընկերության MBDA հրթիռները:
ASTER-30-SAMP/T միջին և մեծ հեռահարության ՀՕՊ համալիրները, ինչպես նաև Vertical Launch-MICA պաշտպանական համակարգը կարծես թե «հարձակողական» զենք չեն համարվում։ Պայմանագիրը գնահատվում է մինչև 3 մլրդ եվրո։ Ֆրանսիական L'OBS պարբերականը նշում է, որ պաշտոնական Փարիզը բառացիորեն «ճղվում է» ազդեցիկ հայկական սփյուռքի և «ադրբեջանական նավթադոլարների հաստ պորտֆելի» միջև։
2018 թ․-ի գարնանը ֆրանսիական արտադրության ռազմական տեխնիկա է նկատվել նաև հարևան Վրաստանում։ ThalesRaytheonSystems ընկերության վերգետնյա տեղակայման ունիվերսալ բազմանպատակային ռադիոտեղորոշիչ ՀՕՊ միջոցների հավաքածուի և VL MICA տիպի զենիթահրթիռային համալիրների վրա Թբիլիսին ծախսել է 77,63 մլն եվրո: Ոչ հարուստ Վրաստանին գումարով օգնել են Միացյալ Նահանգներն ու Coface մասնավոր ապահովագրական ընկերությունը (Compagnie Francaise d’Assurance pour le Commerce Exterieur)։
Իհարկե, նման օգնությունը տոկոսների վերադարձ ու այլ հետևանքներ է ենթադրում. Վրաստանը պարտավորվել է իր ՀՕՊ-ն ինտեգրել ՆԱՏՕ-ի համակարգին։ Հաշվի առնելով Ռուսաստանի և Հարավային Կովկասի սահմանների մոտ դաշինքի աճող ռազմական ակտիվությունը՝ ֆրանսիական ՀՕՊ տեխնիկան դժվար թե ավելացնի վրաց ժողովրդի անվտանգությունը։ Ի դեպ, Թբիլիսին վաղուց է ընթանում Վաշինգտոնի և Բրյուսելի էքսպանսիվ արտաքին քաղաքականության հետքերով։
Օբյեկտիվ իրականություն
Երևանն ավելի քիչ է ենթարկվել Արևմուտքի ազդեցությանը, ուստի բոլորովին ապահովագրված չէ պատժամիջոցներից («դաստիարակչական» նպատակներով), որոնք կարող են խանգարել Փարիզի հետ որևէ զենքի պայմանագրի իրականացմանը։ Հիշեցնեմ, որ ավելի վաղ ֆրանսիացի գործընկերները «պատժեցին Ռուսաստանին» Ղրիմը վերադարձնելու համար, այսինքն՝ չկատարեցին ՌԴ ռազմածովային նավատորմի համար «Միստրալ» տիպի ունիվերսալ դեսանտային նավերի կառուցման միլիարդ դոլարանոց պայմանագրով նախատեսված իրենց պարտավորությունները։
Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդի պաշտպանության և անվտանգության կոմիտեի նախագահ Վիկտոր Բոնդարևը ռուս-ֆրանսիական ռազմատեխնիկական համագործակցության անկայունությունը բացատրում է ԵՄ պատժամիջոցային քաղաքականությամբ և Ֆրանսիայի Հանրապետության ղեկավարության քաղաքական կամքի պակասով: Փաստորեն, մենք տեսնում ենք, թե ինչպես է Փարիզը լիովին ենթարկվում Վաշինգտոնի ռազմաքաղաքական շահերին։ Հայաստանը պատրա՞ստ է հեռանկարում Ֆրանսիային «վճարել» ռազմական շինարարության հարցերում կախվածությամբ, աշխարհաքաղաքական զիջումներով և ՆԱՏՕ-ին հնազանդվելով։
Ղարաբաղում խաղաղապահ գործողության գինն ու վարկանիշը. թվերն ավելի քան խոսուն են
Ֆրանսիայի Սենատը (խորհրդարանի վերին պալատը) նոյեմբերի վերջին միաձայն ընդունեց ԼՂՀ ճանաչման մասին բանաձևը (խորհրդատվական բնույթի): Սակայն փաստերը համառ բան են։ 2020թ. հոկտեմբերին Փարիզի իրական օգնությունը հայ ժողովրդի զինված պայքարին սահմանափակվեց Թուրքիայի դեսպանատան և Հաղթական կամարի մոտ հանրահավաքներով։ Ինչպես նաև դրամահավաքով, բայց փողն ինքն իրենով կռվել չի կարող։ Խաղաղության պայմաններում Ֆրանսիան առաջարկում է իր ռազմական օգնությունը (անհայտ ծավալի և որակի) Հայաստանում և Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի ներկայությունը (ազդեցությունը) թուլացնելու համար:
Մինչդեռ Հայաստանը միայն անցած երկու տարիների ընթացքում ստացել է ՌԴ-ից գնված (ռուսաստանյան ներքին գներով) 12 բազմանպատակային Սու-30ՍՄ կործանիչների առաջին խմբաքանակը (4++ սերնդի), «Տոր-Մ2ԿՄ» զենիթահրթիռային համալիրներ։ Սա՝ ի լրումն «Իսկանդեր-Մ» հրթիռային համալիրների, ՏՕՍ-1Ա «Սոլնցեպեկ» ծանր հրանետային համակարգերի, «Սմերչ» ՀԿՌՀ-ների: ԱՊՀ ՀՕՊ միացյալ համակարգի զարգացման համար 2020թ. հատկացվել է ավելի քան 18 մլն դոլար (այդ համակարգի մասնակից յոթ երկրների խմբում ընդգրկված են Հայաստանը, Բելառուսը, Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Ռուսաստանը, Տաջիկստանը, Ուզբեկստանը):
Ավելի վաղ Մոսկվան Երևանին ռուսական սպառազինության մի քանի արտոնյալ վարկ էր տրամադրել՝ ընդհանուր 300 միլիոն դոլարի չափով: Սպառազինության մի մասը Հայաստանին մատակարարվում է անհատույց՝ համատեղ պաշտպանական շինարարության շրջանակներում (օրինակ՝ Ս-300ՊՍ զենիթահրթիռային համալիրների երկու դիվիզիոնները)։ Ռուսաստանը մտադիր է շարունակել ամրապնդել Հայաստանի իրական պաշտպանունակությունը։
Հայաստանում և Հարավային Կովկասի այլ հանրապետություններում ՆԱՏՕ-ի երկրների ակտիվ «բարյացակամությունը» «հեռահավասար» գործընկերներին Վաշինգտոնի ուղեծիր ձգելու փորձեր են։ Պենտագոնին և դաշինքին հարմար տարածաշրջանային հարթակ է պետք «ուժի պրոյեկտման» համար` դեպի հարավ՝ Իրանի դեմ, դեպի հյուսիս՝ Ռուսաստանի։ Մյուս իմաստները երկրորդական են:
