Հայաստանի երրորդ ամենախոշոր քաղաքը՝ Վանաձորը, տեղացիները շարունակում են Կիրովական անվանել։ Սովորության հիմքում հոգեբանական գործոն էլ կա. քաղաքը մնացել է սովետական Կիրովական։ Շենքերը, հուշարձաններն ու մարդիկ մնացել են խորհրդային շրջանում։ Անգամ քաղաքում հայտնվող նոր հնարավորությունները պահպանում են սովետական շունչը։
Նման օրինակ է քաղաքում բացված հայ-ռուսական «Իջ Գրանդ Տեքստիլ» արտադրամասը։ Արտադրամասը տեղացիների համար ծանոթ Բազումի կարի ֆաբրիկայի շենքում է` հսկայական, տեղ–տեղ կիսաքանդ, պլոկված պաստառներով շենքում։ Շինության սառը միջանցքներում հեշտ է խառնվել ու անգամ ընկնել (չքողարկված փոսեր կան), դրա համար մեր նկարահանման թիմին ուղեկցում են «Իջ Գրանդ Տեքստիլի» աշխատակիցները։
Հասնում ենք բուն գործարանին, որը, ի տարբերություն ամբողջ շենքի, ջեռուցվում է, բայց ոչ բավարար. բոլորն աշխատողներն ու անգամ տնօրենը ձմեռային բաճկոններով են աշխատում։ 30-ից 70 տարեկան կանայք 2-3 շարքով նստած են կարի մեքենաների մոտ։ Մոտ 100 աշխատող կա նստած։ Նրանց պարբերաբար մոտենում է մի երիտասարդ կին և բարձրաձայն ինչ-որ բան ասում։ «Ո՞վ է այսպես կարել», «Սա ո՞ւմ ձեռքի գործն է» թույլատրելիի սահմանն անցնող տոնով դիմում է նա կարողներին։
- Լավ, ինչի՞ էսքան բարձր, - հարցնում եմ տնօրինությանը։
-Դե, կարի ֆաբրիկայում ուրիշ ձև հնարավոր չի, շուխուռ ա, – հնչում է պատասխանը։
Կարի արտադրամասում որսորդական, շինարարական, բանվորական հագուստ են կարում։ Ամբողջ արտադրանքը Ռուսաստան են արտահանում, Հայաստանում այն չի վաճառվելու է։ Աշխատում է 100 մարդ, տնօրենի խոսքով` ևս 1900 ազատ աշխատատեղ կա։
Կարողների կողքին` ապակիների վրա, երեք թուղթ է փակցված։ Այստեղ նշված են տուգանքները, որոնց կարող են ենթարկվել ձեռնարկության աշխատակիցները։ Կարողը 5000 դրամ կտուգանվի հեռախոսով խոսելու համար, 10 000 դրամ կտուգանվի բրիգադիրը։ Կա 3000 դրամ տուգանք, եթե աշխատակիցն աշխատավայրում մաքրությունը չի պահում։ Հաջորդ տուգանքի զրոներն ավելի շատ են` 170 հազար դրամ տուգանք, եթե աշխատակիցը կարի մեքենայի վարդակն օգտագործի անձնական նպատակներով։
- Էս տուգանքներն իրո՞ք կիրառվում են, - հարցնում եմ տնօրեն Մհեր Միրզոյանին։
- Բա ոնց, -ասում է նա ոգևորված, - բոլոր աշխատողները աշխատանքային պայմանագիր են ստորագրել, սաղ պայմանները նշված են։ Էսքան փող ենք ծախսում, նայեք` ինչ հսկա տարածք ա, գիտեք`մենակ ջեռուցումը ինչ արժի...
-Միջինում ինչքա՞ն են ստանում աշխատողները։
- Ոնց բոլոր նման գործարաններում, աշխատավարձը գործարքային ա։ Մի կոստյում կարելը արժի 1000 դրամ։ Աշխատողը քանի հատ կարի, էդքան էլ փող կստանա։ Կարան նույնիսկ ամիսը 100 հազար ստանան, եթե լավ աշխատեն։ Բայց միջինում 40-50 հազար դրամ ա ստացվում։ Դե, ստեղ բոլորը նոր են սկսել աշխատել, էն էլ կանայք են, իրանց թողնես` կոֆե խմեն, խոսան։ Մեր մոտ բրիգադիրը 130 հազար դրամ ա ստանում: Պատկերացնո՞ւմ ես՝ Վանաձորում կինարմատի համար դա ինչ թիվ ա։
Մինչ մենք խոսում ենք, աշխատակցուհիները լուռումունջ շարունակում են իրենց աշխատանքը։ Մի խումբ կանայք են մտնում ձեռնարկություն։ Նրանք մոտենում են ֆաբրիկայի ղեկավարությանը և սկսում են ինչ-որ բան քննարկել։ Պարզվում է` ուրիշ նմանատիպ ֆաբրիկայում են աշխատում, մեկ բրիգադ են և եկել են աշխատանքի պայմաններն իմանալու։ Դրանք երևի գոհացնում են նրանց, քանի որ կանայք սկսում են տեղավորվել նորեկների համար նախատեսված կարի մեքենաների դիմաց։
Մոտենում եմ կարող կանանց։ Նրանցից մեկի ձեռքին մատանիներ եմ նկատում.
-Մատանիներով կարողանո՞ւմ եք աշխատել։ Չի՞ խանգարում։
-Չէ, սկի չեմ էլ զգում, - ասում է նա` նայելով իր մատանիներին։
Կողքի մի քանի կանայք էլ ցույց են տալիս իրենց մատանիները։ Տատիկներից մեկը ժպտում է․
– Ստեղ ընդհանրապես չեմ զգում, որ հագս մատանի կա, բայց հենց մտնում են տուն, միանգամից հանում եմ, արդեն սկսում են խանգարել։
Տատիկներից մեկը աչքի տակով հետևում է մեր խոսակցությանը։ Հենց որ ընդմիջում է լինում, նա խնդրում է ինձ մոտենալ իրեն։
-Ջանա, -տատիկաբար դիմում է ինձ, - խնդրում եմ, մեր տնօրենին հարցրու՝ ե՞րբ մեզ էլ տրանսպորտ կտրամադրի։ Վանաձորում ապրողների համար ավտոբուս կա, բայց գյուղերի բնակիչների համար չկա։
-Իսկ ձեր գյուղից շա՞տ մարդ կա։
- Հա, շատ են։ Ստիպված ամեն օր տաքսիով ենք գալիս։ Ես կարա՞մ ամեն օր տաքսի ինձ թույլ տամ։
Մոտենում եմ տնօրենին, արդեն ենթադրելով, թե ինչ կարող է պատասխանել։
- Դեռ չեմ կարա մի տրանսպորտ էլ աշխատացնել։ Մեկը կա, աշխատողներին բերում ու տանում ա։
- Բայց միայն Վանաձորում։
- Հա։ Բայց հիմա աշխատողները շատ չեն։ Հենց ավելի շատ լինեն, կմտածենք։
Տնօրենի պատասխանով վերադառնում եմ տատիկի մոտ։
- Ապրես, ազիզ ջան,-ասում է։
Նա կողքին նստած երկու կանայք տխուր ժպտում են։ Նրանք էլ են ամեն օր նույն տաքսիով ֆաբրիկա հասնում։
Լոռու մարզում գործազրկությունը հասնում է 18 տոկոսի։ Ու այդ է պատճառը, երբ չնայած երկրում նվազագույն աշխատավարձը 68 հազար է, այստեղ համաձայնում են ավելի ցածրին։ Յուրաքանչյուր նմանատիպ ձեռնարկության բացումը տեղի բնակիչների համար օդից թափվող մանանա է դառնում, մարդիկ ընդունում են բոլոր պայմանները, որովհետև ընտրանք չունեն։ Այլընտրանքը իրենց ընտանիքներից հեռու արտագնա աշխատանքի մեկնելն է միայն, ինչը գործարանում աշխատող կանանցից շատերի ամուսիններն արդեն անում են։
