Ազգային արխիվում պահպանվել են այն հատվածների քարտեզները, որոնք եղել են վիճելի և քննարկվել են 1980–ական թվականներին Վլադիմիր Մովսիսյանի գլխավորած հանձնաժողովի կողմից։ Տեղեկությունը Sputnik Արմենիային հայտնեց Ազգային արխիվի նախկին տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը։
«Ես ծանոթ եմ 1944–46 թվականների քարտեզներին, ենթադրում եմ, որ դրանք վերջերս ստացել են Մոսկվայից։ Գիտեք` իրականում Ադրբեջանի հետ սահմանազատում երբևէ չի եղել։ Սահմանազատումն առհասարակ գործընթաց է, երբ երկկողմանի հանձնաժողովն անցնում է կոնկրետ վայրերով և որոշում` այս քարը ձեր տարածքում է, այս քարը` մեր տարածքում, և սյուներ են տնկում։ Այդպիսի բան երբեք չի կատարվել։ Ուղղակի խնդիրն այն է, որ դա եղել է վարչական սահման` այս լեռան կատարից մինչև մյուս լեռան կատարը։ Սահմանազատումը շատ բարդ ու երկար ժամանակ պահանջող աշխատանք է»,– ասաց նա։
Վիրաբյանը նշեց այն հանգամանքը, որ թեև 1991 թվականից Վրաստանն ու Հայաստանն անկախ պետություններ են, սակայն սահմանազատման գործընթացը մինչ օրս չի ավարտվել, իսկ Ադրբեջանի հետ որևէ հատվածում երբեք սահմանազատում չի կատարվել, ուղղակի եղել են վիճելի տարածքներ, և հարցերը լուծվել են պարիտետի սկզբունքը պահպանելով։
«Հայաստանի և Ադրբեջանի համար պետք է ստեղծվի մոտ 1000 էջանոց տարբեր քարտեզների ժողովածու, յուրաքանչյուր 5 կիլոմետրի համար առանձին քարտեզ։ Դե, պատկերացրեք, թե քանի քարտեզ պետք է պատրաստվի, այնպես որ քարտեզը հիմք ընդունելը ճիշտ չէ, առավել ևս, որ ոչ մի քարտեզում մանրամասն սահմանազատում չկա»,– նշեց ազգային արխիվի տնօրենը։
Վիրաբյանին հայտնի չէ, թե «Գեոդեզիայի ու քարտեզագրության» ՊՈԱԿ–ի լուծարումից հետո ինչ է եղել է այդ կառույցի փաստագրական բազան, սակայն շեշտեց, որ այնտեղից որևէ քարտեզ կամ նախագիծ արխիվ չի փոխանցվել։ Նրա տեղեկացմամբ` 2020 թվականի նոյեմբեր–դեկտեմբերին ազգային արխիվում եղած փաստական նյութերի հազարավոր էջեր, այդ թվում` վիճելի տարածքների, Սոթքի հետ կապված քարտեզներ սկանավորվել են և սկավառակով փոխանցվել շահագրգիռ գերատեսչություններին` ՊՆ–ին, ԱԳՆ–ին, տարածքային կառավարման և արդարադատության նախարարություններին, և այդ գործն իրականացնելու համար մի քանի օր սկան անող բազմաթիվ մեքենաներ են աշխատել։
