Շուշիի հատուկ պահեստն առանձին բարձունքի վրա էր։ Ամեն օր այնտեղ էին գալիս աշխարհի տարբեր երկրների հայերի ուղարկած բեռները՝ սննդամթերքից ու հագուստից մինչև հումանիտար տարբեր իրեր։ Ամենից շատ հասնում էին ՌԴ Սիզրան քաղաքից եկող բեռնատարները, բայց քիչ չէին նաև այլ երկրներից ու քաղաքներից եկող ապրանքները, իսկ ՀՀ-ի ամենատարբեր ընկերություններ ուղարկում էին ամեն ինչ։
Մինչ մի խումբը դատարկում էր ապրանքը, մյուս խմբերն իրար հետևից փոքր բեռնատարների մեջ բարձում էին անհրաժեշտ ամեն բան՝ առաջնագիծ հասցնելու համար։ Դա անընդհատ աշխատող օղակ էր, որն այդ օրերին երբևէ կանգ չառավ սփյուռքի հայերի ու ՀՀ-ի գործարարների, շարքային քաղաքացիների շնորհիվ։
Մենք ստացել էինք «Դելտա» անվանումը արագ տեղաշարժվելու և ջոկատի բոլոր անդամներով մեկ մարդու պես համակարգված գործողություններ անելու համար։ Մեր ջոկատի 11 անդամներից որևէ մեկը վայրկյան անգամ չէր մտածում գլխին թափվող արկերի, օրուգիշեր հնչող օդային տագնապի, գիշերվա ցրտի ու խիստ վտանգավոր առաջադրանքների մասին։ Մենք հասկանում էինք, որ մի քանի կիլոմետր այն կողմ՝ առաջնագծում կռվող մեր հայրենակիցներն ավելի ծանր վիճակում են։ Մեր պարտքն էր ամուր պահել նրանց թիկունքը։
Մի բան է, երբ լսում ես պատերազմի մասին, և բոլորովին այլ բան, երբ մեկնում ես սահման
Այդ օրը մենք Շուշիում հանգիստ ավարտեցինք առաջադրանքի կատարումը։ Չկար մեքենա, որը կկարողանար մեր ջոկատը տեղափոխել այլ վայր, իսկ ժամանակ կար։ Որոշեցինք քայլել։ Ջոկատի 3 անդամների՝ Խորենի, Դավիթի ու Հայկարամի հետ ուղղություն վերցրինք դեպի Շուշի։ Թշնամու հրետանին աշխատում էր հենց Շուշիի ուղղությամբ։ Բայց մենք որոշեցինք ամեն դեպքում քայլել դեպի Սուրբ Ղազանչեցոց, լինել գեղեցիկ քաղաքի փողոցներում։
Հանկարծ ուժեղ պայթյուն լսվեց։ Հասկացանք, որ հերթական արկը մեզնից շատ հեռու չի ընկել։ Շուշին անընդհատ հրետակոծության էր ենթարկվում։ Առաջին պատահած մեքենան նստեցինք և շարժվեցինք դեպի Ստեփանակերտ։ Քաղաքից դուրս տանող ոլորաններում տեսանք հեռվից մեր ուղղությամբ եկող թշնամու ինքնաթիռը։ Թիրախում մենք չէինք․ դժվար թե մեկ մեքենայի վրա թշնամին այդքան մեծ ռեսուրս ծախսեր։ Նրանց թիրախում Շուշիի պահեստն էր։
Արցախցի վարորդն արագացրեց մեքենայի ընթացքը։ Ոլորաններն իջնող մեքենան ամեն վայրկյան կարող էր գլորվել ձորը, բայց ընտրություն չկար։ Մենք ականատես էինք լինում իսկական օդային մարտի։ Թշնամու ինքնաթիռը ռմբակոծում էր Շուշին, ներքևից էլ հակաօդային տարբեր զենքերով կրակում էին մերոնք։ Ռումբերն ընկնում էին մեզնից բառացիորեն տասնյակ մետրեր հեռու, և ամեն անգամ ռումբի պայթյունից մեքենան ուժեղ ցնցվում էր, մի կողմ հրվում։ Մեզ փրկում էր այն, որ ճանապարհը հարթ տարածքում չէր, և ընկնող արկերի բեկորները չէին տարածվում դեպի մեր կողմը։
Նկատեցի, որ վարորդն ընթացքի ժամանակ հանել է հեռախոսը և նկարում է։ Մի ձեռքում ղեկը, մյուսում՝ հեռախոսը, նաև հասցնում էր հայհոյել թշնամուն։ Հարվածների տակ մեծ արագությամբ ընթանում էինք ու ծիծաղում՝ երևի չգիտակցելով, որ ամեն վայրկյանը կարող է լինել մեզ համար վերջինը ․․․
ԽՍՀՄ դեսպան Ճապոնիայում, նախարար, գիտնական, օդաչու. կրկին նշանավոր շուշեցիների մասին
Ոլորաններից մեկում` հենց ճանապարհի վրա, ընկավ թշնամու արկը։ Եթե 10 վայրկյան առաջ գնացած լինեինք, այդ հատվածում մեր մեքենան էր լինելու։ Այդ մեքենան հաց էր հասցնում զորքին։ Մի մասը տարել էր Շուշի, շտապում էր մեկ այլ վայր՝ դեպի Ճարտար։
Շարունակում էինք արկերի ու ռումբերի տարափի տակ սլանալ դեպի Ստեփանակերտ։ Հանկարծ մեր ջոկատի Խորենը նկատեց․ «Տղերքը խփեցին․․․»։ Իրոք, թշնամու ինքնաթիռը, որ հասցրել էր այդ ընթացքում 2-3 պտույտ կատարել Շուշիի վերևում, Շոշ գյուղի մոտակայքում ընկավ։
Դա նաև մեր վերջին այցն էր Շուշի։
Անվանի հայեր, որոնց Շուշին նվիրել է համաշխարհային մշակույթին
