Դարեր շարունակ հայ ժողովուրդը սեփական պետություն չի ունեցել և գտնվել է վասալային վիճակում: Փայփայելով պետության վերածննդի երազանքը` ժողովուրդը, այնուամենայնիվ, այդ ընթացքում մասամբ կորցրել է պետականաշինության հիմունքները, շեղվել պետական մտածողությունից։ Փոխարենը` ավելի է ամրապնդվել ընտանիքի պաշտամունքը։ Պետությունը պաշտպանելու կամ պետության վրա հենվելու հնարավորություն չի եղել, հետևաբար բոլոր ուժերը` ֆիզիկական և ինտելեկտուալ, հայերն ուղղել են ընտանիքի պաշտպանությանը։
Ընտանիքի պաշտամունք VS պետական շահեր
Դատելով նրանից, թե ինչ է այսօր կատարվում հայ հասարակության մեջ, կարելի է ասել` այն ժամանակներից քիչ բան է փոխվել, անձնական շահերն այսօր էլ են պետականից վեր դասվում։ Մենք առաջվա պես շարունակում ենք ինդիվիդուալիստների ազգ մնալ։ Մեզնից յուրաքանչյուրն առանձին վերցրած ուժեղ է որևէ բանում, լավ ներուժ ունի, սակայն միասին հավաքվելն ու մեծ նպատակի հասնելը մեզ համար գրեթե անհաղթահարելի խնդիր է։
Արցախում պարտություն կրելուց հետո հասարակության մեջ խորանում է պառակտումը, հուսահատությունը և ուժեղանում սեփական շահերը պաշտպանելու փորձերը, չէ՞ որ պետության նկատմամբ հավատը զգալիորեն թուլացել է։
Մի դրվագ մեջբերենք, որի հետևում բավական վտանգավոր միտում է թաքնված։ Մարտական գործողությունների օրերին Արցախում ծառայած և արձակուրդ եկած զինվորների ծնողները Երևանում բողոքի ակցիաներ են իրականացնում` իշխանություններից պահանջելով, որ իրենց որդիներին հետ չուղարկեն, նրանց անվտանգության երաշխիքներ տրամադրեն և ուղարկեն Հայաստանի տարածքում գտնվող զորամասեր։
Որպես ծնող նրանց կարելի է հասկանալ, որպես քաղաքացի` ոչ։ Մարդիկ մոռանում են, որ լինելով գործող հայկական բանակի զինծառայող` հենց իրենց զավակներն են հանդիսանում հայրենիքի անվտանգության երաշխիքը։ Երաշխիքներ պահանջող, երաշխավորներ, այն էլ հետպատերազմական շրջանում (չէ՞ որ մենք պետք է պատրաստ լինենք ցանկացած սցենարի և հույսներս միայն ռուս խաղաղապահների վրա չդնենք)` մի փոքր անհեթեթ է հնչում։
Ավելին, Արցախում ծառայելուց հրաժարվելով` այդ քաղաքացիները կամավոր հրաժարվում են Ղարաբաղը պաշտպանելուց։ Նրանց թվում է, որ ՀՀ տարածքում ավելի անվտա՞նգ կլինի։ Ուղարկեք նրանց Շուռնուխ, Որոտան և այլ սահմանամերձ բնակավայրեր։ Իսկ եթե վաղն այնտեղ մարտեր սկսվեն, կպահանջեն ավելի խոր թիկունք տեղափոխե՞լ։ Եթե այդպես է, այդ դեպքում ընդհանրապես բանակ ունենալու իմաստը ո՞րն է։
Համեմատության համար։ Հայրենական մեծ պատերազմից առաջ Հայկական ԽՍՀ բնակչությունը շուրջ 1.5 մլն էր։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին պատերազմ մեկնեց ավելի քան 500 հազար հայ (ԽՍՀՄ բոլոր հանրապետությունենրից)։ Նրանցից ավելի քան 300 հազարը զոհվեցին կամ անհետ կորան։ Այդպիսին էր Խորհրդային Միության (որտեղ Հայաստանը միայն հանրապետություններից մեկն էր) Մեծ հաղթանակում մեր ժողովրդի ներդրումը։
Ներկայիս Հայաստանի բնակչությունը, ըստ պաշտոնական տվյալների, 2.9 մլն է։ Եվս մոտ 150 հազար նախապատերազմական Արցախի բնակչությունն էր կազմում։ 2020 թվականի մարտերի ընթացքում, տարբեր գնահատականների համաձայն, մենք մինչև 5 հազար մարդ ենք կորցրել։ Սա հայրենիքի պաշտպանության գործում ժամանակակից հայերի ներդրումն է։
300 հազար և 5 հազար. ինչպես ասում են, զգացե՛ք տարբերությունը։
Կարո՞ղ եք արդյոք պատկերացնել, որ Հայրենական մեծ պատերազմի օրերին, ինչպես նաև պատերազմից հետո զինվորների ծնողները բողոքեին զինկոմիսարիատների մոտ` պահանջելով իրենց երեխաներին չուղարկել սահմանի այս կամ այն հատված։ Կարծում ենք, որ նույնիսկ վառ երևակայություն ունենալու պարագայում նման բան պարզապես անհնար է պատկերացնել։ Իսկ գուցե խնդիրը մե՞կն է` այն ժամանակ չկային սոցցանցեր և տարատեսակ «լայվեր»։
Մեծն Բոնապարտը ժամանակին ասում էր, որ նա, ով չի ցանկանում կերակրել սեփական բանակին, կկերակրի օտարի բանակին։ Մեր կողմից հավելենք. «Ով չի ցանկանում ծառայել սեփական բանակում, կծառայի օտարի բանակում»։ Այդ դեպքում արդեն ոչ ոք չի հարցնի` հայ զինծառայողը պատրա՞ստ է օտարի շահերի համար կռվելու աշխարհի այս կամ այն անկյունում։
Մյուս կողմից ակնհայտ է, որ վախերն ու պարտվողական տրամադրությունները հասարակության մեջ սրվում են ներկայիս իշխանության ամորֆ պահվածքի պատճառով, իշխանության, որն ի զորու չէ դուրս գալ շոկային վիճակից և անցնել առաջին հերթին զինված ուժերի մոբիլիզացիայի ու համալրման հետ կապված կոնկրետ խնդիրների լուծման։
Իշխող դաշինքի ներկայացուցիչ, ԱԺ փոխխոսնակ Լենա Նազարյանը Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում հայտարարել էր, որ համաձայն չէ այն կարծիքների հետ, թե Արցախի կորցրած տարածքները պետք է վերադարձնենք պատերազմի միջոցով։
Նազարյանն ընդգծել էր, որ ինքը քաղաքական գործիչ է, և Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած հողերն ուզում է վերադարձնել քաղաքական գործընթացների օգնությամբ։
Միայն թե նման «քաղաքական գործընթացներ» վարելու համար անհրաժեշտ է Ալեքսանդր Գորչակովի (ում հետևում Ռուսաստանի կայսրությունն էր կանգնած), Շառլ Թալեյրանի (որի հետևում Ֆրանսիայի թագավորությունն էր կանգնած), Կլեմենս ֆոն Մետերնիխի (որի հետևում կանգնած էր Ավստրո–Հունգարիան) մասշտաբի դիվանագետ լինել։ Լենա Նազարյանի հետևում կանգնած է ընդամենը 29 հազար քմ մակերես և 2.9 մլն բնակչություն ունեցող Հայաստանը։
Իշխանության առավելագույն խնդիրը ոչ թե «ռևանշը» կանխելն է, այլ այնպես անել, որ ապագա պատերազմի դեպքում մենք միայնակ չկռվենք թշնամական տրամադրված պետությունների տանդեմի հետ, այլ հասնենք սեփական կոալիցիայի ստեղծման։ Դրա հետ մեկտեղ մեր պատգամավորներն ու պաշտոնյաները պետք է հիշեն, որ իրենք կարող են քաղաքական գործիչ լինել միայն Հայաստանում. այլ պետություններում նրանք կարող են լինել ով ասես, բայց ոչ լուրջ որոշում կայացնողներ։
Առաջին քրիստոնեական պետությունն ու Երրորդ հանրապետության «վախճանը»
Օտարերկրացիների հետ ծանոթանալիս` շատ հաճախ մենք պարծենում ենք, որ Հայաստանը քրիստոնեություն ընդունած առաջին պետությունն է։ Քրիստոնեական պետություն լինելը ոչ միայն հպարտության առարկա է, այլև ծանր բեռ` հաշվի առնելով մեզ շրջապատող երկրների գործոնը։ Եվ պետք է հասկանալ, որ մեզ համար միշտ էլ դժվար է լինելու։
XX դարում մենք երկու անգամ ինքնուրույն պետականություն կառուցելու հնարավորություն ստացանք` Առաջին հանրապետությունը գոյատևեց ընդամենը մի քանի տարի (1918-1920 թթ.)։ Երրորդ հանրապետությունը ստեղծվեց 1991 թվականին. ուղիղ 30 տարի անց կարծիքներ հնչեցին այն մասին, որ այն վախճանված է։
Հարց է առաջանում և՛ հանրությանը, և՛ էլիտային. մի՞թե 30 տարվա ընթացքում մենք այնքան ենք հոգնել, որ պատրաստ ենք հրաժարվել սեփական պետականությունից։
ՀՀ նախագահը վերջերս հայտարարեց, որ անհրաժեշտ է վերբեռնել համակարգն ու «Չորրորդ հանրապետությունը» կառուցել։ Ռուսական մի ասացվածք մտքիս եկավ. «Хоть горшком назови, только в печь не ставь»։ Ուզում եք «Չորրորդ հանրապետություն» անվանեք, ուզում եք «հեռավոր թագավորություն», միայն թե վերջապես կենսունակ պետություն ստեղծեք։ Կամ գուցե մեր քաղաքական գործիչներն առաջնորդվում են հետևյալ կարգախոսով. «Այն ինչ մեռած է, մեռնել չի կարող»։
«Նախաձեռնության» հաջողության համար անհրաժեշտ է, որ ազգային էլիտան ու ժողովուրդը, «Չորրորդ հանրապետություն» կառուցելիս, առաջնորդվեն պետական մտածողությամբ և հենց այս երկրում տեսնեն իրենց սերունդների ապագան։
Ժամանակին գերմանացիների (որոնց հաճախ նախանձով ու հիացմունքով ենք նայում) պետական օրհներգը սկսվում էր «Գերմանիան ամենից վեր է» բառերով։ Ի՞նչն է հայերի համար ամենից վեր։ Գուցե արդեն միասնական բռունցք դառնալու ժամանա՞կն է, չէ՞ որ ժամանակն այժմ մեր դեմ է գործում։
