Բոլորս հասկանում ենք, որ այդ համաձայնագիրը թերի էր՝ պարզապես ռազմական գործողությունները դադարեցվեցին, խաղաղության մասին համապարփակ համաձայնություն ձեռք չբերվեց, ինչի հետևանքով էլ 4 տարի առաջ քառօրյա պատերազմ տեղի ունեցավ, որը հիմա արդեն կարելի է ասել այս վերջին երկու ամսում տեղի ունեցածի նախերգանքն էր։
Ավելի քան մեկ ամիս առաջ հայերը, ադրբեջանցիներն ու ռուսները ստորագրեցին նոր պայմանագիր, բայց ամենևին պարզ չի, թե ինչպես է աշխատելու այդ փաստաթուղթը, որովհետև, ըստ տարբեր աղբյուրներից ստացվող տեղեկությունների, այս փաստաթղթի դրույթներն էլ, կարծես թե, չեն պահպանվում, ու դրանից դժգոհ հայաստանյան հասարակությունը հաշիվ է պահանջում երկրի ղեկավարությունից, իսկ ղեկավարությունը լռում է։ Փորձենք դառնալ պատմական նախադեպերից մեկին։ Մանավանդ, որ դրա առիթը կա։ Ուղիղ 25 տարի առաջ կնքվեց Դեյթոնյան պայմանագիրը, որը վերջ դրեց պատերազմին նախկին Հարավսլավիայում։
Ինչպես որոշեցին անկախության և ինքնորոշման տարբերությունը. Կոսովոյին կարելի է, Արցախին` ո՞չ
Ուղղակի հիշեցնեմ, թե ինչ կատարվեց այն ժամանակ։ Ամերիկացիները հրավիրեցին արդեն իսկ քանդված Հարավսլավիայի երեք հանրապետությունների ղեկավարներին՝ Սերբիայի առաջնորդ Սլոբոդան Միլոշևիչին, Խորվաթիայի նախագահ Ֆրանյո Թուջմանին և բոսնիացի մահմեդականների ղեկավար Ալիա Իզեթբեկովիչին։ Նրանց, կարելի է ասել, փակեցին բանակցությունների սենյակում և զգուշացրեցին, որ դուրս չեն թողնելու այնքան ժամանակ, մինչև համաձայնության չգան ռազմական գործողությունները դադարեցնելու վերաբերյալ։
Ինչու Հարավսլավիայի հենց այդ երեք հանրապետությունները՝ Սերբիա, Բոսնիա-Հերցեգովինա և Խորվաթիա։ Դե որովհետև էդտեղ շատ բարդ էթնիկ խնդիրներ կային՝ տարբեր ժողովուրդներ, այսպես ասած, իրար մեջ էին ապրում։ Եթե հիշում եք, մեր տարածաշրջանում էլ էր այդպես՝ Բաքվում էին հայեր ապրում, Գետաշենում էին հայեր ապրում և Հայաստանում էլ բազմաթիվ ադրբեջանցիներ էին բնակվում։
Բայց դառնանք նախկին Հարավսլավիային։ Դեյթոնյան համաձայնագրից դժգոհ էին բոլորը՝ թե սերբերը, թե խորվաթները, թե բոսնիացի մահմեդականները։ Բոլորն էլ համոզված էին, որ իրենց ոչ շահեկան պայմաններ են պարտադրվել։ Եվ այնուամենայնիվ պատերազմող կողմերը համակերպվեցին իրականության հետ, և ավելի քան քառորդ դար նախկին Հարավսլավիայի տարածքում խաղաղություն է տիրում։ Կարո՞ղ է արդյոք վերսկսվել պատերազմը։ Միջազգային փորձագետները միաբերան ասում են՝ չի կարող պատահել նման բան՝ բոլոր երեք հանրապետություններում բնակվող տարբեր էթնիկ համայնքները խաղաղ ապրում են և համակերպվել են այն մտքի հետ, որ պատերազմով հնարավոր չէ որևէ հարց լուծել։
Այնուամենայնիվ Հարավսլավիայի օրինակը ուսանելի է, որովհետև այնտեղ փաստորեն փորձարկվեցին ամենատարբեր սցենարները։ Տեսեք։ Կոսովոն դուրս եկավ թե նախկին Հարավսլավիայի, թե Սերբիայի կազմից և ճանաչվեց բազմաթիվ պետությունների կողմից։ Փաստորեն դարձավ ինքնուրույն պետություն։
Սիրիացի թուրքոմանները ԼՂ–ում. «ուղևորություն» դեպի պատերա՞զմ, թե՞ մեծ վերաբնակեցում
Հիմա շատ է խոսվում կապիտուլյացիայի մասին՝ մանավանդ սոցիալական ցանցերում։ Այն ժամանակ՝ մոտ 25 տարի առաջ խոսվում էր նաև Բոսնիայի սերբերի կապիտուլյացիայի մասին։ Բայց, ինչպես նշում են վերլուծաբանները, Բոսնիայի սերբերի համար ապահովվեցին արժանապատիվ կապիտուլյացիայի պայմաններ։ Այսինքն, Բոսնիայում ստեղծվեց, այսպես կոչված, Ռեսպուբլիկա Սերբսկա։
Ինչ է իրենից ներկայացնում այդ Ռեսպուբլիկա Սերբսկան։ Դա Բոսնիայի տարածքի մոտ կեսն է, որտեղ ապրում են սերբերը, և այդ հանրապետության լիազորությունները բավական լայն են, գրեթե անկախ պետության լիազորությունների չափ։
Այսինքն՝ Բոսնիայի տարածքում գտնվող սերբական պետության ղեկավարները կարող են իրենց հայեցողությամբ լուծել բոլոր հարցերը, առանց հաշվի առնելու Բոսնիայի կառավարության կարծիքը։ Նույնիսկ վետոյի իրավունք ունեն։ Փաստորեն ընդամենը միջազգային ճանաչում չունեն։ Հիմա, իհարկե, երևի տեղին չէ խոսել Արցախի ապագա կարգավիճակի մասին, բայց ապագայում միգուցե արժե դիտարկել նաև նախկին Հարավսլավիայի իրողությունները։
Ի դեպ, ԲիբիՍի-ն խնդրել է ռուսաստանցի փորձագետ Մաքսիմ Սամորուկովին զուգահեռներ անցկացնել հարավսլավական և արցախյան իրադարձությունների միջև, և վերլուծաբանն ասել է՝ 21-րդ դարում տարածքների համար պատերազմելն անիմաստ է՝ միթե հայերը բնակեցնում էին Ղարաբաղին հարակից տարածքները։ Եվ միթե հիմա ադրբեջանցիները պետք է վերաբնակեցնեն դրանք։ Դժվար թե։
